Bông, Rong và Tiăng – Sử thi thần thoại Mnông

July 15, 2011 hlinhnie Leave a comment

Người kể : N’Yu – Đăm Pơ Tiêu

Sưu tầm & Biên dịch : Điểu Kâu – Đỗ Hồng Kỳ

Chỉnh lý tiếng Việt : Đỗ Hồng Kỳ

Tóm tắt cốt chuyện :

Bông & Rŏng là hai anh em ruột. Rŏng, Bing, Bai giành nhau một người chồng. Bị thua, Rŏng rủ Bông đi nơi khác làm ăn.

Họ đi lên vùng cao , ở đó chỉ toàn là bãi đá. Đi tới đâu hai người đắp đất kiến tạo sông núi, thuần dướng thú vật, gieo trồng cây cối. Đên bon Bu Prâng ( nay là xã Quảng Trực, huyện Đăk Rlăp, Đak Nông) thì họ làm nhà để sinh sống.

Lúc đó Tiăng sau nhiều lần đầu thai vẫn chưa thực hiện được ý muốn trở thành người giàu có, danh tiếng . Biết chi đầu thai vào Rŏng mới làm được việc ấy, Tiăng đã dùng bùa ngải làm cho Bong và Rŏng, hai anh em ruột, quan hệ với nhau như vợ chồng . Điều cấm kỵ này xảy ra khiến nữ thần Bầu Trời và thần nữ Nrĭ bị bệnh, làm đất trời rung chuyển. Tiăng mang theo lễ vật lên trời và xuống lòng đất cúng cho hai nữ thần. Hai vị khỏi bệnh, đất trời trở lại bình yên .

Tiăng có trí tuệ hơn người, chỉ dẫn xây dựng thêm nhiều bon làng, truyền dạy trí thức cho mọi người. Cuộc sống đông vui, no đủ. Tiăng trở nên có uy tín và giàu có.

1. Từ thời xa xưa

Có con bướm soi mình trên đá

Có con bướm quan hệ với đá

Con chuồn chuồn quan hệ với đá nước

Hòn đá đẻ ra một trăm con người

Dòng thác sinh ra một ngàn con người

Nước biển sinh ra trứng và nở ra Tiăng

Đầu tiên sinh ra Sét

Săt đẻ ra Săt

10. Săt đẻ ra Sang

Sang đẻ ra Grên, Grăn

Grên, Grăn ấp ra đất đai.

Sét đi xuống hướng nam

Săt đi lên hướng bắc

15. Sơ đi lên vùng cao

Tiăng và Rơ Khê đi xuống Phan

Gloi và Glai theo chồng là Briang Phŭt

Ndu con com Gut ở lại xứ Dron

Bong và Rŏng đi khai phá vùng cao

20. Nguyên do Bing , Bai giành chống với Rŏng

Bing Bai và Rŏng cãi cọ nhau

Họ thử thách nhau tài nghệ.

Họ thi nhau đắp bông.

Thi nhau kéo chỉ.

25. Thi nhau nhuộm sợi

Một gói bông, Bing dệt thành chăn

Một nắm bông, Bing dệt thành áo.

Bây giờ đếm lượt Rŏng

Rŏng bắt đầu thử tài nghệ

30. Những đồ nghề không theo ý muốn

Một gói bông khôgn ra được chăn

Một nắm bông không ra được áo.

Cuối cùng Bing đắp đồ nghề

Rŏng xấu hổ và tức giận

35. Tức đến nỗi như không còn thở được

Tức đến nỗi không còn ra lời

Tức đến nỗi tim như ngừng đập.

Cơn giận trào lên như dòng nước mùa mưa.

Mặt đỏ như quả Rmăng glơng

40. Rŏng định chết bằng khăng nhưng sợ chết bằng khăng

Định chết bằng rìu nhưng sợ chết vì rìu.

Định dùng ống nấu thuốc nhưng sợ chết vì ống

Định dùng sợi dây thắt cổ nhưng không dám.

Lúc này Rŏng ăn cơm không trôi.

45. Uống nước không vào

Một mảnh cũng không còn dính thân

Tiếng nói của Rŏng không phát thành lời

Rŏng nghĩ mãi hướng đi

Chắc mình phải đi khỏi nơi này.

50. Đi thật xa, đến các xứ khác.

Đi vào rừng cho cọp nó vồ.

Ra bãi cỏ cho hổ nó ăn

Cho tiêu tan thân xác như tro, như muối.

Cho mất tích như vòng như cườm.

55. Rŏng bắt đầu chuẩn bị các thứ

Những chiếc vòng bạc thường đeo

Cả khay đựng trầu cau

Và bình đựng vôi ăn trầu

Rŏng mang theo những con dao nhỏ.

60. Những con dao có cán bằng sừng và bằng lồ ô

Rŏng không quên mang theo bánh gạo rang

Và những gói cơm nếp ăn đường

Phòng khi bị đói trong rừng

Rŏng mang theo chiếc gùi nhỏ của mình

65. Chiếc gùi nhẹ nhất của nàng

Chiếc gùi có đan hình bông hoa

Rŏng bước ra khỏi nhà

Bước ra khỏi sân

Quan bụi nứa đi về hướng con suối

70. Đi theo con đường đất đỏ nứt nẻ

Rŏng đến nhà Bông, anh ruột của nàng

Rŏng lên tiếng nhỏ nhẹ :

– Anh Bông ơi anh hãy thương em

Anh đi theo em , giúp em mang gạo

75. Anh đi theo em, giúp em mang cơm

Anh đi theo em, luôn luôn cạnh em

Rŏng dứt lời Bông liền lên tiếng

Giọng Bông nhẹ như tơ con nhện

Giọng Bông êm như tiếng goong giăng

80. Giọng Bông thanh như tiếng gõ bát đồng

– Rŏng định đi đâu bây giờ?

Em định đi đường nào

Em định đi hướng nào

Định đi thăm chị em bạn nơi nào

85. Hay em định đi đánh nhau với ai

Bông dứt lời ,Rŏng nói rằng

– Em cũng không biết nữa anh Bông ơi

Em định đi đến nơi đất gặp trời

Đi đến nơi thật xa xôi

90. Em muốn qua xứ khác ở thôi

Bông nghĩ không thể bỏ Rŏng,

Nếu Rŏng chết Bông cũng khổ sở

Mất em Rŏng, Bông cũng nghèo khó

Nếu Rŏng bỏ đi bông sẽ vất vả

95. Không có ai tuốt lúa, giã gạo

Không có ai bổ củi cho Bông

Không có ai nấu cơm cho khách

Bông đành theo ý của Rŏng

Bông cần phải chiều Rŏng mới nên

100. Bông cần phải đi theo sát bên Rŏng

Để mang giúp đồ đạc cho Rŏng

Bông chuẩn bị các thứ cần dùng

Cả cối đồng giã trầu cau

Và bình đựng vôi ăn trầu

105. Bông mang theo con dao hộ thân

Một chiếc lao tùy thân chớ quên

Một chiếc khiêl gỗ phòng thân chớ quên

Bông mang chiếc gùi có nắp bằng đồng

Chiếc gùi quay làm bằng cườm có treo thêm lục lạc

110. Bông bới tóc quấn thêm lông chim

Quấn quanh đầu mấy vòng vải đỏ

Quấn thêm khăn quanh mình mấy vòng

Bông mặc khố cầm thêm dao gươm

115. Trên cổ Bông đeo vòng bạc

Bông bới tóc buộc thêm chỉ màu

Cắm thêm lông chim Rling

Cắm thêm đuôi chim Mrông

Cắm cả đuôi chim cu lưa thưa.

120. Bới tóc búi cắm thêm chỉ đỏ

Bông mặc một lớp áo dày

Ba lớp áo đá

Khóac thêm áo giáp bằng sắt

Thân che kín chỉ hở lỗ mũi

125. Thân che kín chỉ trừ cái mồm

Bông bước ra khỏi nhà

Bước ra khỏi sân

Đi qua bụi tre, qua nơi bổ củi

Qua nơi phơi lúa, kéo chỉ

130. Qua nơi đàn bà phơi vải

Bông đi trước, Rŏng bước theo sau

Rŏng luôn luôn đi sát bên Bông

Rŏng vừa đi vừa ngắm anh Bông

Bông và Rŏng cùng đi về hướng trên

135. Họ đi về phía có các đồi trọc

Rŏng vừa đi vừa nói với Bông

– Anh Bông ơi anh có biết không ?

Xứ trên kia toàn là tảng đá

Xứ trên kia bằng phẳng trống không

140. Không có một bụi cây che nắng

Không có một bụi tre cho người núp

Cũng không có một bụi cỏ tựa lưng

Người trên kia gieo lúa vào kẽ đá

Rŏng dứt lời Bông đáp lại ngay

145. – Thế ư em, anh đã biết rồi

Em để anh lo cho là xong

Bông nghĩ đến việc đắp đất trồng cây trên đó.

Trồng các loại cây cỏ

Trồng các loại cây ăn cỏ

150. Bông mang theo các loại ong và chim muông

Bông mang theo giống cây trồng làm hàng rào.

Đem giống cây tre giúp nghề đan gùi

Đem cây prôˇ lấy vỏ bó người chết

Giống cây gòn gai để đục quan tài

155. lá cây jrăng để nhử các loại cheo

Bông và Rŏng bắt đầu lên dốc

Đùi Rŏng trắng như cây chuối non

Tranh và mây dùng làm chòi

Bông mang theo mỗi thứ một cây

160. Con chim cu dùng mổ hạt thóc

Bông mang theo một trống một mái

Con chim án sinh sống trên biển

Cần để hút những giọt mưa

Bông mang theo một trống một mái

165. Các loại chuột dùng để cắn rễ tre