Hôm nọ tôi dạy một bài thơ, bài “Moments In Life”, ( không rõ tác giả, đã được giới thiệu trên blog như một bài thơ ưa thích của tôi), khi phân tích chữ heart (trái tim ) trong đoạn thơ này:

Don’t go for looks; they can deceive.
Don’t go for wealth; even that fades away.
Go for someone who makes you smile,
because it takes only a smile to make a dark day seem bright.
Find the one that makes your heart smile.

Tìm chi dáng vẻ bên ngoài
Có thể là dối gian lừa lọc
Tìm chi của cải bạc tiền
Phù vân mây nổi mất liền bạn ơi
Tìm người khiến bạn mỉm cười
Ngày âm u cũng sáng tươi màu hồng
Tìm ai làm bạn ấm lòng

Cả lớp vô cùng sôi nổi. Sau khi các em đã giải thích ý nghĩa của từ “heart” và biện pháp tu từ là nhân hóa, tôi đề nghị các em tìm những hình tượng tương tự của trái tim trong thơ ca Việt Nam và hôm nào có thời gian nhiều hơn, các nhóm sẽ thuyết trình bằng song ngữ. Lý do đơn giản: tôi muốn các em tìm hiểu một chút về một hình tượng đẹp và quen thuộc như thế trong thơ ca Việt Nam và học thêm được một vài thành ngữ với heart trong Tiếng Anh. Và để trợ giúp các em, tôi mở đầu bằng mấy lời tản mạn về trái tim.

Trái tim là gì nhỉ? Hãy thử lướt qua vài định nghĩa về trái tim và cách diễn đạt trong Tiếng Anh và tiếng Việt:

1/ lòng, thâm tâm, tâm hồn : trung tâm của cảm xúc và cảm giác như cách nói: “Trong thâm tâm, bạn biết điều này là đúng” ; hoặc “Câu chuyện của bạn sẽ làm tan nát lòng tôi ” ( “In your heart you know it is true”; “Your story would break my heart ” )

2/ bộ phận có lỗ nằm sau xương ức và giữa hai lá phổi, nó co bóp đưa máu đi khắp cơ thể như ví dụ sau: “ Anh ta đứng lặng yên, trái tim đập loạn xạ” (“He stood still, his heart thumping wildly”)

3/ nhiệt tâm, hăng hái, can đảm. “Don’t lose your heart if you haven’t won her heart yet”
Chớ nản lòng nếu như bạn chưa chiếm được trái tim nàng

4/ trung tâm, cốt lõi :” It is the heart of the matter”. Đó là cốt lõi của vấn đề.
“They ran forward into the heart of the struggle” Họ tiến lên phía trước vào giữa tâm điểm của trận chiến
“He is the heart and soul of the party “: Anh ta chính là linh hồn / trung tâm của bữa tiệc

5/ cảm tình, tình yêu thương. “You are a man of no heart” Bạn chẳng có tim / là người không tình cảm.
She wins everybody’s heart ; Nàng chiếm được tình cảm của mọi người

6/ vật có hình trái tim : He led the queen of hearts, Anh ta đánh trước lá đầm cơ

7/ người thương, người yêu dấu:You’re my heart, you’re my soul: Em là người yêu dấu,
là linh hồn của anh

Trái tim được xem như cái thiêng liêng nhất, quan trọng nhất, quý giá nhất của con người. Người ta há chẳng đặt nó lên hàng đầu của sự giáo dục tâm trí thể hay sao. Khi phải thề hứa có ai nói thế này đâu: “ Anh xin thề bằng khối óc hay bằng lá gan của anh? “

Thực vậy, chẳng ai có thể sống được khi trái tim bé mà vĩ đại ấy ngừng đập.
Trái tim chính là trung tâm, nơi phát sinh ra những rung động của tình cảm, của say mê, của sự chân thành, của sự mềm yếu và thường thì đối lập với lý trí khô khan, cứng rắn. Nên ta thường nghe những câu:

“Anh yêu em bằng cả trái tim. Tận đáy tim tôi, tôi biết tôi còn yêu anh.”

Chẳng lạ gì thiên hạ vẫn cho rằng nữ giới (phái yếu) thường yêu bằng trái tim trong khi nam giới bằng lý trí.
Để trách một con người không có tình cảm, lòng thương, tình yêu, người ta vẫn nói: Hắn tàn nhẫn quá: Hắn là người không có trái tim, hay hắn có trái tim bằng đá. Ngược lại, ta ca ngợi một bậc mạnh thường quân, giàu lòng nhân ái: Ông A tuy không giàu nhưng quả có tấm lòng vàng.
Và những cách diễn đạt này tưởng chừng sáo ngữ nhưng thực ra rất quen thuộc và gần gũi với đại chúng :

+ Tim tôi tan nát vì nàng đã phụ tôi rồi.

+ Trái tim anh giờ đã chết, không còn rung động trước một người con gái nào, vì em ơi, em đã bóp chết trái tim anh.
Trái tim là nơi trú ngụ của những tình cảm yêu thương, nên có những câu nói :

+Trái tim yêu thương ấy không còn đập nữa.
+ Chàng công tử Bạc Liêu ấy đã chinh phục bao nhiêu trái tim thôn nữ.

Trái tim yêu quý giá như thế được các người đẹp nâng niu, và tặng phẩm hình trái tim đủ loại rất được ưa chuộng: các trang sức như giây chuyền, nhẫn, chocolate, thiệp, bánh kẹo đủ loại…. , đặc biệt trong ngày Valentine hàng năm

Hình tượng trái tim do đó cũng được các thi sĩ và nhạc sĩ đem lòng yêu và sử dụng rất nhiều:
Trong Trưng Vương Khung Cửa Mùa Thu, nhạc sĩ Nam Lộc đã thốt lên

“Tim em chưa nghe rung qua một lần, Làn môi em chưa hôn ai cho thật gần. Tình trần mong manh,…”

Hay như Trịnh Công Sơn với tấm lòng trong Để Gió Cuốn Đi cũng chính là trái tim với nghĩa đẹp nhất của nó, cái cần được vun trồng chăm sóc, nâng niu và chắt chiu, cái duy nhất còn lại qua bao biến đổi vô thường, vốn là lẽ sống của con người trong cõi nhân gian này:

“Sống trong đời sống cần có một tấm lòng.
Để làm gì em biết không?
Để gió cuốn đi.
Để gió cuốn đi”.

Nhạc sĩ lặp lại 4 lần trái tim trong một đoạn của bài hát này

“Ôi trái tim đang bay theo thời gian
Làm chiếc bóng đi rao lời dối gian
Những khi chiều tới cần có một tiếng cười,
Để ngậm ngùi theo lá bay
Rồi nước cuốn trôi. Rồi nước cuốn trôi
Hãy nghiêng đời xuống nhìn suốt một mối tình.
Chỉ lặng nhìn không nói năng.
Để buốt trái tim. Để buốt trái tim
Trong trái tim con chim đau nằm yên.
Ngủ dài lâu theo vết thương sầu
Một sớm mai chim bay đi triền miên
Và tiếng hát tan trong trời gió lên”

Và đây nữa trái tim yêu của nhạc sĩ Trịnh là trái tim yêu thật thà:

“Tôi đã yêu em như trẻ thơ…”, hoặc “tôi đã yêu em bao ngày nắng, tôi đã yêu em bao ngày mưa, yêu em bên đời lặng lẽ…, yêu em trái tim thật thà” (Trong nỗi đau tình cờ).

Sức mạnh tình yêu vô cùng mãnh liệt, sức công phá còn dữ dội hơn vũ khí hủy diệt như đạn bom, mà con tim yêu thì mù quáng, bài Tình Sầu mở đầu với
“Tình yêu như trái phá, con tim mù lòa” .

Yêu bằng trái tim thì sẽ không nhìn thấy bằng lí trí, bằng khối óc đầy logic và các công thức rạch ròi.

Trong khi đó, trái tim trong Giọt Lệ Cho Ngàn Sau của nhạc sĩ Từ Công Phụng lại là trái tim khô :

“Một mai khi xa nhau
Người cho tôi tạ lỗi
Dù kiếp sống đã rêu phong rồi
Giọt nước mắt xót xa
Nhỏ xuống trái tim khô, một đời tôi tê tái” …

Hiển nhiên còn biết bao trái tim yêu, trái tim thánh thiện, trái tim hạnh phúc, trái tim hồng, trái tim đau, trái tim buồn, và trái tim tan nát… trong hàng ngàn bài hát khác.
Thế còn trái tim quan trọng đến dường nào đối với các nhà thơ ?
Hãy nghe một nhà thơ trẻ :

Ta nghe lời tim hát
của một người yêu thương
Ta nghe lời khao khát
Rót từ lửa thiên đường ( thơ Lê Bá Duy)

Trong bài thơ Nga “Em Chẳng Bao Giờ Tiếc Trái Tim Đâu”, nhà thơ Olga Berggoltz đã viết :
“Trái tim mình chưa bao giờ em dè xẻn.
Trong lời ca, tình bạn hay đau khổ, đam mê, “

Nhà thơ nữ Lâm thị Mỹ Dạ rất yêu hay bị ám ảnh bởi hình ảnh trái tim, bởi lẽ trong thơ chị, nó thường xuyên được nhắc đến ( 44 bài thơ với 82 lần : Trái tim sinh nở, Trái tim buốt nhức, Nói với trái tim,…)

Ôi trái tim
Sao em lại mang dáng lưỡi cày
Để suốt đời không bao giờ yên ổn
Để suốt đời cày lên
Đớn đau và hạnh phúc
(Nói với trái tim).

Trái tim có mấy phần buồn?
Mấy phần vui sướng? nhớ thương mấy phần?
Phần yêu em gửi cho anh
Còn phần hi vọng em dành cho con
(Trái Tim Sinh Nở)

Nhưng nếu được sống một nghìn cuộc đời
Với một trái tim như thế
Buốt nhức vì giận hờn
vì yêu
vì nhớ
Thì tôi chẳng bao giờ đổi
Trái tim buốt nhức này
để lấy một trái tim bình yên khác
(Trái Tim Buốt Nhức)

Đặc biệt, nữ sĩ Xuân Quỳnh cũng ca ngợi trái tim yêu cháy bỏng và tha thiết :

Em trở về đúng nghĩa trái tim em
Là máu thịt, đời thường ai chẳng có
Cũng ngừng đập lúc cuộc đời không còn nữa
Nhưng biết yêu anh cả khi chết đi rồi

(Tự Hát)
Hay:

Trái tim nhỏ nằm trong lồng ngực
Giây phút nào đập chẳng vì anh
(Chỉ Có Sóng và Em)

Trong Tự Hát, nhà thơ còn ước trái tim bằng vàng và mong sao qua bao sóng gió thăng trầm của cuộc đời, trái tim mình lại trở về với đúng nghĩa của yêu thương và tin tưởng.

Chẳng dại gì em ước nó bằng vàng
Trái tim em, anh đã từng biết đấy
Anh là người coi thường của cải
Nên nếu cần anh bán nó đi ngay.
Em trở về đúng nghĩa trái tim
Biết làm sống những hồng cầu đã chết,
Biết lấy lại những gì đã mất,
Biết rút gần khoảng cách của yêu, tin.
Em trở về đúng nghĩa trái tim em
Biết khao khát những điều anh mơ ước
Biết xúc động qua nhiều nhận thức
Biết yêu anh và biết được anh yêu.

Trái tim của Xuân Quỳnh dạt dào yêu thương đến thế, nhưng của TTKH trong Hai Sắc Hoa Ti Gôn lại là trái tim tan vỡ

Người ấy thường hay vuốt tóc tôi
Thở dài trong lúc thấy tôi vui
Bảo rằng: hoa giống như tim vỡ
Anh sợ tình ta cũng vỡ thôi ………………..
Buồn quá! Hôm nay xem tiểu thuyết
Thấy ai cũng ví cánh hoa xưa
Nhưng hồng, tựa trái tim tan vỡ
Và đỏ như màu máu thắm pha

Một câu hỏi thường gặp trong bài học Sinh vật :”Trái tim con người có mấy phần ? “Thông thường, người ta nói trái tim có 4 ngăn ( 2 tâm nhĩ phía trên và hai tâm thất phía dưới) .
Với người viết bài này thì có nhiều hơn 4 ngăn. Những người khác chắc cũng đồng ý thế?

Tố Hữu đã dùng một ẩn dụ thực hay về vị trí của trái tim:

Tôi kể ngày xưa chuyện Mỵ Châu,
Trái tim lầm chỗ để trên đầu
Nỏ thần vô ý trao tay giặc,
Nên nỗi cơ đồ đắm bể sâu.

Thế còn Byron trong When We Two Parted thì sao? Ta có thể bắt đầu với câu thơ :

When we two parted.
In silence and tears,.
Half broken-hearted.
To sever for years

Khi đôi ta chia tay
Trong lặng thầm nước mắt
Trái tim ta tan vỡ
Sầu chia cách từ đây

Vài dòng tản mạn thế, giờ đến lượt các em…….

Huỳnh Huệ