Chào các bạn,

Khi mới về ở Buôn Làng, mình không biết nên đã lầm tưởng trong gia đình, các mẹ Sêđăng có rất nhiều quyền như một số anh em đồng bào sắc tộc thiểu số khác, vì ngỡ rằng anh em Buôn Làng Sêđăng theo chế độ mẫu hệ. Nhưng không, anh em Buôn Làng Sêđăng nơi mình ở không theo chế độ mẫu hệ cũng không theo chế độ phụ hệ.

Có lẽ vì như vậy mà anh em sắc tộc Sêđăng mỗi người chỉ có tên mà không có họ, không mang họ của bố như người Kinh, hoặc họ của mẹ như anh em đồng bào sắc tộc Êđê.

Vì không có quyền gì trong gia đình nên khi tiếp xúc với các mẹ, mình cảm nhận cuộc sống người phụ nữ Sêđăng thật vất vả và nhẫn nhục. Gần như mọi công việc trong gia đình cũng như trên nương rãy, ruộng đồng, các mẹ đều cáng đáng hết kể cả việc nuôi dạy con cái. Đã như vậy rồi nhưng đâu được yên thân. Đa số các mẹ thường bị những người chồng uống rượu say xỉn, về nhà dùng vũ lực rượt đánh, đuổi ra khỏi nhà bất kể ngày đêm.

Điển hình chiều nay vô tình mình đến nhà mẹ Oval, cũng vừa lúc bố Oval trong nhà ngất ngưỡng đi ra, người nồng nặc mùi rượu, lúc đó bốn giờ ba mươi chiều. Bố Oval vừa đi vừa lảm nhảm những gì bằng tiếng bản xứ mình nghe lè nhè nhưng không hiểu!

Bố Oval xỉn quá cũng không nhận ra mình, còn mình gặp các bố xỉn quá cũng sợ. Không phải sợ các bố đánh lầm, nhưng sợ các bố chắp hai tay lại trước ngực lạy mình như tế thần, vừa lạy vừa nói:

– “Mình xin lỗi Yăh! Mình xin lỗi Yăh!”

Nói rồi quay đi mấy bước, lại quay lại, lặp lại y như vậy không biết bao nhiêu lần, và chỉ có thể chấm dứt khi mình lên xe ra về!

Đợi bố Oval đi qua một quãng mình mới vào nhà. Thấy ở góc nhà có khoảng trên mười bao lúa đã được đong đầy nhưng chưa may miệng bao lại. Sát những bao lúa là đống lúa cũng đã phơi khô và một mình mẹ Oval cặm cụi cho lúa vào bao.

Thấy mình đến, mẹ Oval ngừng tay, đến gần cửa nơi mình đứng lấy cho mình cái ghế thấp, còn mẹ Oval ngồi trên bục cửa. Mình nói:

– “Yăh đến chơi một chút, mẹ Oval cứ làm việc, không sao!”

– “Cũng không cần lắm, mẹ Oval nói chuyện với Yăh rồi làm sau cũng được. Trước sau gì đống lúa đó cũng chỉ một mình mẹ Oval làm, từ trước đến bây giờ vẫn như vậy mà!”

Mình hỏi lại:

– “Như vậy từ trước đến bây giờ bố Oval không đỡ đần công việc nhà, cũng như việc ruộng đồng, nương rãy cho mẹ Oval sao?”

– “Từ năm 1984 đến bây giờ, ngày nào bố Oval cũng say xỉn. Mỗi lần say xỉn bố Oval quậy phá ghê lắm! Có lần chịu không nổi mình đòi uống thuốc sâu nhưng em Bloen, người con gái áp út đã có gia đình nói: ‘Nếu mẹ Oval làm như vậy, công của mẹ Oval cầu nguyện cả đời coi như không đươc gì!’

Mình suy nghĩ thấy đúng là không được gì. Khi ở đời này mình đã nhẫn nhịn chịu đựng, bây giờ làm như vậy, đời sau mình cũng không được gì, thật đáng thương nên mình lại thôi!”

Matta Xuân Lành