Thời thượng cổ có một vị Quan Lang (1) sức vóc cao lớn, nhà vua ban tên là Cao cho nên lấy Cao làm họ. Cao sinh hạ được hai người con trai, con cả tên là Tân, con thứ tên là Lang (2). Hai anh em giống nhau như đúc, trông không thể phân biệt nổi. Đến năm 17, 18 tuổi, cha mẹ đều từ trần, hai anh em đến theo học đạo sĩ họ Lưu. Nhà họ Lưu có một người con gái tuổi cũng khoảng 17, 18, muốn kết làm vợ chồng. Nàng chưa biết người nào là anh, mới bày một chén cháo và một đôi đũa, cho hai anh em cùng ăn. Người em nhường anh ăn trước. Nàng về nói với cha mẹ xin làm vợ người anh, tình vợ chồng ngày càng nồng thắm.
Về sau, người anh có thể đối xử lạt lẽo với em, người em tự lấy làm tủi hổ, cho rằng anh lấy vợ rồi nên quên mình, bèn không cáo biệt mà bỏ đi. Đi tới giữa rừng, gặp một dòng suối sâu, không có thuyền để qua, đau đớn khóc lóc mà chết, hóa thành một cây cau mọc ở ven bờ. Người anh ở nhà không thấy, từ giã vợ đi tìm. Tới chỗ đó, thấy em đã chết, gieo mình chết, hóa thành phiến đá, nằm ôm quanh gốc cây. Người vợ thấy chồng đi lâu không về bèn đi tìm chồng, tới chỗ này thấy chồng đã chết, cũng gieo mình ôm lấy phiến đá mà chết, hóa thành một cây dây leo cuốn quanh phiến đá, lá có mùi thơm cay (tức là dây trầu). Cha mẹ nàng họ Lưu đau xót vô cùng, bèn lập miếu thờ. Người trong vùng đi ngang qua chỗ đó đều đốt hương cúng vái, ca tụng anh em hòa thuận, vợ chồng tiết nghĩa.
Khoảng tháng bảy tháng tám, khí nóng chưa tan, Vua Hùng đi tuần thú, dừng chân nghỉ mát ở trước miếu, thấy cây lá xum xuê, giây leo chằng chịt, vua leo lên phiến đá xem xét, hỏi rồi mới biết có chuyện như vầy, than thở hồi lâu, truyền cho bầy tôi hái lấy lá trầu, vua nhai rồi nhổ bọt lên phiến đá, thấy có sắc đỏ, mùi vị thơm ngon bèn lấy mang về. Rồi cho lấy lửa nung đá làm thành vôi, lấy vôi ăn với trái cau và lá trầu, mùi vị thơm nồng, dòn, ngọt, má đỏ môi hồng, nên cho thiên hạ ai ai cũng trồng cau trầu khắp nơi, gặp việc cưới hỏi, tế lễ lớn nhỏ đều lấy trầu cau làm đầu. Đó chính là cây cau, cây trầu và vôi vậy.
Nguồn gốc cau trầu nước Nam ta là như thế đó.
Chú thích:
1) Đời Hùng Vương, con trai gọi là Quan Lang, con gái gọi là Mỵ Nương
2) Tân Lang: chữ Hán 檳榔, hai chữ Tân Lang ghép lại chữ Hán có nghĩa là cây cau.
(Nguyễn Hữu Vinh dịch)
.
Bình:
• Tục nhai trầu và cau là tục lệ chung từ thời cổ đại tại nhiều quốc gia vùng Nam Châu Á Thái Bình Dương–Ấn Độ, Pakistan, vài tỉnh ở Trung Quốc, Thái Lan, Sri Lanka, Papua New Guinea, Bangladesh, Đài Loan, Miến Điện, Kampuchia, Solomon Islands, Lào, Maldives, Indonesia, Phi Luật Tân, và Việt Nam.
Tại các nơi này trầu cau thường là một phần của giao tế xã hội, có lẽ vì tích cách kích thích nhè nhẹ của nó, như là chúng ta uống rượu nhẹ ngày nay. Cau còn được dùng nhiều trong y học cổ truyền, như thuốc trừ đau răng và sán lãi.
Trong tiếng Anh, cau là areca nut (không phải là betel nut như nhiều người lầm tưởng), và lá trầu là betel leaf. Ăn trầu (nhai trầu cau) là “chewing areca nut and betel leaf”.
• Dù lý do giải thích (em thấy anh có vẻ thương chị dâu hơn mình nên bỏ đi) nghe gượng ép và không hợp lý mấy, bài này rất rõ là sự chấm dứt của tình trạng một người phụ nữ sống chung với 2 anh em dưới một mái nhà. Đây là một dấu hiệu khác của sự dẫy chết của chế độ mẫu hệ trong văn hóa chính thức của người Việt, nói đúng ra là người Kinh. Vì văn hóa mẫu hệ vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay tại vài bộ tộc miền cao của nước ta.
Theo tục nối dây của người Êđê chẳng hạn, khi người chồng mất, người phụ nữ có quyền lấy một người khác trong gia đình chồng, như là anh hay em chồng, hay chú chồng, cháu chồng, v.v… để tiếp tục “nối dây” cho hai gia đình. Dĩ nhiên, đó không phải là đa phu, nhưng nó nói rằng liên hệ tình cảm giữa người phụ nữ và thân nhân bên nhà chồng là chuyện trong vòng lễ giáo một lúc nào đó, không phải là chuyện vô đạo đức đến mức sống chung trong một mái nhà cũng là chuyện không nên, như truyền thống Khổng giáo mà truyện này ám chỉ.
(Trong truyền thống đa thê của Trung quốc, đàn ông có thể lấy vài chị em một nhà, nhưng đàn bà chì có một chồng. Chồng chết thì ở vậy nuôi con. Tam tòng: Tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử.)
• Lịch sử cổ đại của Việt Nam có nhiều điểm chính chỉ ra chế độ mẫu hệ:
— Truyện Hồng Bàng là huyền thoại, dù là có vẻ phụ hệ bên ngoài, nhưng như đã phân tích, tính mẫu hệ rất nặng trong truyện.
— Kế đến là An Dương Vương, lại là huyền thoại, dù là đàn ông, nhưng nhân vật chính trong đó là phụ nữ, Mỵ Châu, nắm bí mật quốc gia. Chẳng thấy chàng hoàng tử nào của An Dương Vương có mặt.
— Hai vị vua đầu tiên trong lịch sử (không phải là huyền thoại) là Hai Bà Trưng.
— Người tên tuổi kế tiếp trong lịch sử, đến cả 400 năm sau, là Triệu Thị Trinh, tức Bà Triệu.
— Sách sử nói hai thứ sử của nhà Hán cai trị Việt Nam là Nhâm Diên (Giao Chỉ) và Tích Quang (Cửu Chân) phải dạy dân ta cưới hỏi và các lễ nghĩa khác. Dĩ nhiên không phải vì dân Việt không biết các lễ nghĩa này, nhưng có lẽ dân Việt dùng một lễ nghĩa khác—lễ nghĩa mẫu hệ thay vì lễ nghĩa phụ hệ của Khổng giáo từ Trung quốc.
• Các tên dùng trong truyện trầu cau rất thú vị:
1. Quan Lang họ Cao, rất gần âm Cau. Phải chăng cây cau có tên đó vì cao?
2. Theo Nguyễn Hữu Vinh, Tân Lang (tên hai cậu con trai), chữ Hán viết chung có nghĩa là “cây cau”.
Nhưng “tân lang” cũng có nghĩa là “người đàn ông mới”, đại diện cho văn hóa mới, phụ hệ, từ phương Bắc?
3. Tên của “hai” cậu (Tân và Lang) lại có nghĩa là “một” cây cau, hay “một” người đàn ông. Đây là nghĩa lý chính trong tục “nối dây”: Tất cả các người đàn ông trong một gia đình là “một” sợi dây để nối vào vợ. (Hay ngược lại).
4. Họ của cô con gái là họ Lưu. Một trong những nghĩa thông dụng nhất của chữ “lưu” mà ta vẫn dùng cho đến ngày nay là “giữ lại, lưu lại”.
Vậy thì giữ lại gì? Thưa, giữ lại đạo nghĩa (cổ truyền), vì trong truyện bố cô gái là đạo sĩ họ Lưu.
5. Và họ nhà trai, là Quan Lang, tức là quyền lực chính trị.
Rất rõ đây là đụng chạm giữa hai nền văn hóa: Văn hóa mẫu hệ cũ tại bản xứ, và văn hóa mới của quyền lực chính trị từ phương Bắc sang.
Hậu quả là sống theo kiểu cũ không được, thì chết để cùng sống chung mỗi khi ai đó ăn trầu.
(Trần Đình Hoành bình)
Đọt Chuối Non 
anh Vinh viet dung do thinh_hoa ah, vi trong linh nam chich quai noi nhu the de tao nen cac tuong quan sau sac giua nguoi voi nguoi, hay noi cach khac la trong dao nguoi do. hum nao toi giai thich ro hon ^^.
LikeLike
Chào cả làng
Cám ơn anh Can và Thinh_hoa cho tôi biết thêm 1 vài chi tiết khác, có thể lấy ra từ 1 version nào đó của LNCQ.
Bài dịch đúng y nguyên với nguyên tác, sách đã xuất bản. LNCQ có tới 11 versions (theo Ecole Francaise d’Extrême Orient). Những nghiên cứu sau này của Viện Hán Nôm thì LNCQ có tới 16 versions. Chi tiết 2 vị đưa ra có thể nằm đâu đó trong những versions khác, khác với bản tôi đang dịch.
Việt Nam xưa (bây giờ thế nào?), không có quan niệm copyright, lấy tác phẩm người khác, sửa lại cho hợp với ý mình. Thế nên, có rất nhiều vấn đề xảy ra. Văn bản học cũng vì thế mà ra đời!!!
Ngay cả Kiều có tới mười mấy versions, Bản dịch Nôm Chinh Phụ Ngâm cũng có tới gần mười mấy versions. Hơn 40 năm trước, có người phát hiện 1 bản Nôm hơi lạ về Chinh Phụ Ngâm, nên mới có trận bút chiến cho tới nay là Chinh Phụ Ngâm do ai dịch?, bà Đoàn Thị Điểm hay là Phan Huy Vịnh!?
Trong bản dịch LNCQ của Đinh Gia Khánh, Hànội 1960 (Bản A 33) cũng dịch là…em hoá thành cây cau, anh chết hóa thành phiến đá….
Còn tục lệ ăn cau trầu, không những chỉ có ở VN. Ở Taiwan, dân trẻ ăn trầu cau rất phổ biến và có rất nhiều nơi bán cau trầu cho những cô bán hàng cau trầu ăn bận rất là sexy, nhiều nơi các cô…vì nghèo quá 🙂 nên áo quần thiếu hết vải vóc che thân! (Rất hạ cấp), để câu khách thanh niên ý!
Tục ăn trầu có nhiều ở các quốc gia Đông Á. Ttuy nhiên dùng cau trầu 1 cách có văn hóa trong các lễ, tiệc quan trọng thì chắc chỉ có ở VN ta.
Vài hàng kính gửi
Vinh
LikeLike
@ Thinh_Hoa: Hoa xem link này nhé, để biết VN không phải là nước duy nhất ăn trầu:
http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%82n_tr%E1%BA%A7u
@ Anh Hoành: Đúng như anh nói, truyện có nhiều dị bản, có bản giống như em nói (người em thành tảng đá) và cũng có bản giống của anh Vinh (người em thành cây cau).
Nhưng em nghĩ khác anh Hoành. Trầu Cau tượng trưng cho Vợ Chồng nên người anh thành cây Cau và vợ thành dây Trầu là hợp lí nhất.
Và chắc là nhiều người nghĩ giống vậy!
LikeLike
Hi Can và cả nhà,
Lĩnh Nam Chích Quái cũng có nhiều bản khác nhau. Và các loại truyện truyền khẩu dân gian lâu đời này thì hay bị thêm thắt thường xuyên, vì lý do chính trị văn hóa hay xã hội của ai đó cần tuyên truyền.
Vì vậy khi bình nó mình cũng chỉ nhắm vào một hai điểm quan trọng và tinh túy của truyện, mà người ta không làm mất đi được dù là muốn thêm thắt thay đổi chi tiết gì.
Về việc cây cau là người em hay người anh thì việc đó không quan trọng lắm với cái nhìn của mình–Đây là một xung đột văn hóa.
Nhưng nếu dùng lý luận bình thường mà phỏng đoán thì mình thấy cây cau là cậu em thì có lý hơn, vì nó nói lên cái gì đó như là cuộc tình tay ba, không thể vượt qua được, chỉ có tìm cái chết để giải quyết. (Trầu và cau là chính trong ăn trầu, vôi là phụ). Hợp lý hơn là các lý giải không makes sense (như em buồn anh yêu chị hơn, hay là ôm nhầm người), cố tình làm cho câu truyện trở thành truyện vô tội vạ cho con nít 5 tuổi (kiểu kiểm duyệt văn hóa 🙂 ).
Ngay cả việc “ôm nhầm” cũng muốn ám chỉ về hướng cuộc tình tay ba. 🙂
Truyện này khá rõ là: Một nét văn hóa bình thường trong nếp cũ bị kết án và cấm đoán trong văn hóa mới.
LikeLike
Hi Can và cả nhà,
Ở Việt Nam trầu và cau được nâng lên hàng đại lễ, nhất là trong cưới hỏi. Nhưng ở các nước khác trầu cau cũng khá quan trọng trong giao tế xã hội và tôn giáo. Theo thông tin trên wikipedia thì:
Ở Mã Lai, khi khách đến nhà thì bưng một mâm trầu cau ra mời khách. Người Mã Lai có thành ngữ “Như quả cau bổ làm đôi”, chỉ hai vợ chồng mới cưới rất hợp nhau, khít với nhau như hai nửa của quả cau vừa bổ làm đôi.
Ở Nam Ấn Độ tục ăn trầu có từ trước khi có Kinh Vệ Đà. Vua chúa ở Ấn Độ và Sri Lanka hay ăn trầu (nhai trầu cau), và thường có người hầu ôm hộp trầu cau đi theo. Ngoài ra các cặp nam nữ cũng thường nhai trầu cau vì làm sạch mùi miệng đồng thời làm người ta khoan khoái hơn. Vì vậy trầu cau còn là một biểu tượng tình dục tại Ấn—cau là đàn ông và trầu là đàn bà.
Trong các quốc gia Nam Á theo Ấn giáo thì trầu cau được dùng thường xuyên trong các nghi lễ, hoặc để chỉ lòng tôn kính người nào đó.
Ở tiểu bang Assam bắc Ấn Độ có tục mời trầu cau sau khi uống trà hay sau bữa ăn. Người Assmese dùng trầu cau trong các lễ nghi tôn giáo và lễ cưới, với nghĩa sinh sản con cái nhiều. Khách trong lễ cưới được mời nhai trầu cau. Vào dịp lễ gọi là lễ Bihu, các người nhạc công chơi kèn husori được mỗi gia đình đặt trầu cau trước cửa để mời họ đến chơi và múa hát để được ân phúc (như múa lân bên ta).
Dân đảo Solomon nhai trầu cau thường xuyên và khi có khách qúy, như là tù trưởng của bộ lạc khác thăm viếng, thì mang trầu cau ra mời.
LikeLike
Dạ, không biết chi tiết nào đúng. Nhưng trước đây, Vivian cũng cbiết sự tích Trầu Cau, giống như anh Trần Can ghi ra.
Nhưng đại sư huynh Nguyễn Hữu Vinh là người tinh thông Hán Nônm , dọc Lĩnh Nam Chích Quái, nhất định khó có thể lầm lẫn.
Chúng ta chờ xem ý kiến của đại sư huynh Nguyễn Hữu Vinh
Thân qúy
Vivian HNP
LikeLike
Hi anh Vinh và anh Can.,
Ngoài chi tiết anh Can đã phát hiện là anh Vinh nhầm lẫn thì Thịnh Hoa cũng xin bổ sung thêm chi tiết này :
sau khi anh lấy vợ thì một hôm hai anh em đi làm về thì trời đã nhá nhem tối .Người vợ mừng rỡ ra đón và ôm chầm lấy người em , người em vô cùng bối rối còn người vợ khi biết đã nhận nhầm chồng thì cũng hết sức xấu hổ .Từ đó tình cảm anh em Tân và Lang có phần không được như trước .Lang nghĩ là anh có vợ nên san sẻ tình cảm và tự thấy có lẽ mình ở trong nhà này là thừa ,lại càng tủi thân và không nói không rằng ,im lặng bỏ đi khỏi nhà…
@ Anh Can à ,em nghĩ hút thuốc và uống cà phê thì có lẽ phổ biến ở mọi quốc gia. Còn tục ăn trầu thì e chỉ có ở Việt Nam thôi (đây là nét đặc trưng của bản sắc văn hoá người Việt ?).Chẳng vì thế, mấy năm gần đây ở một số tỉnh phía Bắc nước ta có tục lệ khi tổ chức lễ cưới thường có màn hát Quan họ bài “mời trầu ” để mở màn cho buổi lễ ( Miếng trầu là đầu câu chuyện ấy mà !)
LikeLike
Đọc lại bài viết của anh Vinh mình phát hiện một chi tiết sai.
Anh Vinh đã viết:” Người em chết hoá thành cây Cau…”
Nhưng đúng ra phải là:
Người em chết hoá thành tảng đá.
Người anh chết hoá thành cây cau.
Người vợ chết hoá thành dây trầu.
Mọi người kiểm tra xem nhé…
LikeLike
Tục ăn trầu rất phổ biến ở vùng nhiệt đới Châu Á và Châu Đại Dương.
Nhưng không biết các nước khác có …sự tích Trầu Cau như mình không nhỉ?
LikeLike