Chào các bạn,
Chữ thứ ba trong ngũ thường của Khổng tử – nhân lễ nghĩa trí tín – là chữ nghĩa: nghĩa huynh đệ/huynh muội/tỉ đệ/tỉ muội, nghĩa vợ chồng, nghĩa vua tôi, nghĩa mẫu tử, nghĩa phụ tử, nghĩa bằng hữu… Chữ nghĩa này có lẽ gần nhất trong tiếng Anh là loyalty – trung thành.
Thực ra “nghĩa” rộng hơn loyaty, dù loyalty là điều chính, bên cạnh đó còn có cách ứng xử đúng lễ, đúng bổn phận với nhau, đúng kỷ luật với nhau. Nhưng nếu chỉ lấy một ý để hiểu thời nay, loyalty (trung thành) có lẽ là ý chính.
Trung thành nghĩa là không lừa dối nhau, không phản bội nhau, không đâm vào sau lưng nhau, luôn thành thật và tin cẩn nhau, luôn bảo vệ nhau, luôn hỗ trợ nhau, luôn nối kết nhau…
Trong thời mạt pháp, chữ trung (tức trung thành) hay bị coi thường. Người ta lừa dối nhau và phản bội nhau là chuyện bình thường, chẳng có gì đáng nói. Báo chẳng thèm đăng những tin như vậy, trừ khi có dính dáng đến các sao ca nhạc và sân khấu để làm đề tài cho thiên hạ buôn dưa lê. Xã hội thường khi lại còn khuyến khích người ta phản bội nhau – như một thành viên cao cấp của một công ty, bỏ công ty ra ngoài, và viết sách bới móc đủ thứ chuyện trong công ty liên quan đến nhiều lãnh đạo khác, và TV cùng báo chí nhào vô đưa tin bàn tán inh ỏi, cho đó là “quyền được biết” (right to know) của công luận.
Hay như Julian Assange và Chelsea Mannings (tình báo của quân đội Mỹ) trộm hằng tấn thông tin mật của chính phủ Mỹ rồi đưa lên wikileaks. Assange cũng cho đưa lên wikileaks thông tin riêng tư của Hillary Clinton do hackers của Nga trộm ra từ máy tính của đảng Dân Chủ. Nhiều người trong thiên hạ cho rằng công luận có quyền được biết, và Assange và Mannings là anh hùng. Nhưng mọi tổ chức, mọi nhà nước, và mọi người đều có những thông tin mật mà người ta phải tôn trọng. Trộm thông tin mật của người khác để đưa ra ngoài phần lớn đều là hình tội.
Người có lòng trung nếu có việc làm mới tại một công ty mới cũng giữ lòng trung với công ty cũ, không badmouth về công ty cũ và lãnh đạo cũ của mình, không trộm thông tin mật để dùng vào việc riêng của mình. Bạn bè có lỡ giận nhau thì cũng không badmouth nhau. Nếu không còn đi cùng đường được thì ít nhất cũng lặng yên về nhau. Vợ chồng nếu có phải li dị thì cũng không badmouth nhau.
Ở nước ngoài, trong cộng đồng người Việt, có tình trạng là người nào có khuynh hướng thân thiện với Việt Nam và những tổ chức trong nước hay nhà nước thì liền được ném đá và bạn bè tẩy chay hết vì lý do chính trị. Bạn bè kiểu thế thì tồi quá, chính trị là cái gì, ông cố nội của ta hay sao mà kính cẩn thế? Bạn bè mà mình chẳng yêu bạn đủ để cho bạn có tư duy chính trị kiểu riêng của bạn hay sao? Nếu mình thuộc đảng Cộng Hòa, vợ mình phải bỏ đảng Dân Chủ để “quay về” với Cộng Hòa hay sao?
Trung thành còn có nghĩa là tôn trọng và yêu thương. Yêu đủ để hỗ trợ người kia đi con đường của họ – nghĩa phụ tử không là bố bắt học y khoa thì con phải học y khoa, mà là nếu con muốn học hội họa thì bố sẵn sàng hỗ trợ con vào trường mỹ thuật.
Đương nhiên là, vào thời mạt pháp, trung thành/nghĩa thường bị lạm dụng kiểu kẻ bề trên nói gì thì bề dưới phải nghe răm rắp, chẳng bàn luận, trao đổi gì cả. “Quân xử thần tử, thần bất tử bất trung; Phụ xử tử vong, tử bất vong bất hiếu” (Vua khiến bề tôi chết mà bề tôi không chết là bất trung; Cha khiến con chết mà con không chết là bất hiếu). Đây rất là phi nhân bản.
Nhưng chữ trung nguyên thủy tinh tuyền vẫn có giá trị quan trọng của nó trong đời sống con người. Và thực ra thì trung thành cũng chỉ là một biểu hiện của tình yêu với nhau, đã có trong chữ nhân ngay từ đầu.
Thiếu lòng trung với nhau thì thường là dối trá. Giản dị như thế.
Chúc các bạn luôn có nghĩa với nhau.
Mến,
Hoành
Bài cùng chuỗi
– Thành thật – chữ tín
– Chữ lễ
– Chữ nghĩa
© copyright 2019
Trần Đình Hoành
Permitted for non-commercial use
www.dotchuoinon.com
