Chào các bạn,

“Vô ngã” (không tôi) là một khái niệm trung tâm của Phật học, và cũng như mọi khái niệm căn bản khác của Phật học, người ta thường chẳng hiểu gì cả. Phật học luôn thử thách trí tuệ của đầu óc.

Làm thế nào mà “không tôi” được? Điều gì cũng phải bắt đầu từ “tôi” – tôi ăn, tôi ngủ, tôi làm, tôi tư duy, tôi quyết định… “Tôi” đứng trong mọi mệnh đề nói bất kì điều gì về tôi. Vậy làm sao mà không tôi được?

Ngày xưa người ta nghĩ đơn giản rằng không tôi nghĩa là xóa bỏ tôi đi – lên rừng tu khổ hạnh một mình, chẳng làm gì với ai, ăn cực ít, ngủ cực ít, người thành La Hán ngồi thiền trơ xương. Đó là xóa bỏ cái tôi.

Hoặc ép xác và hành xác, ăn it, ngủ ít, đeo thắt lưng bằng vòng gai khi nằm ngủ, tự đánh mình bằng roi gai…

Nghe là ta đủ kinh hoàng rồi. Thế nhưng những cách đó lại còn dễ, vì nó chẳng bắt ta suy tư gì cả. “Không tôi” là xóa tôi, thế là cứ cho tôi bệnh, tôi chết là xóa xong. Nhưng… thế sao không uống một ly thuốc độc có phải là xóa tôi vừa nhanh, vừa không mệt, vừa không đau?

“Không tôi” đòi hỏi một chút trí tuệ để hiểu – chẳng thể đơn giản như giết tôi hay hành xác.

“Không tôi” là tôi sống không vì tôi mà vì mọi chúng sinh. Tôi sống, đó là tôi. Tôi phục vụ mọi chúng sinh, đó là không tôi. Không có tôi trong mục tiêu sống, mục tiêu phục vụ. Tôi chỉ là một khí cụ để phục vụ chúng sinh.

Đó là: (1) tôi sống, (2) mà Không sống cho tôi. (1) Tôi Không sống cho tôi, (2) mà tôi vẫn sống.

Nói gọn lại theo kiểu Bát Nhã Tâm Kinh: Sống mà không sống, không sống mà sống. Sắc tức thị Không, Không tức thị Sắc. Đó là vô ngã.

Quay lại ngôn ngữ giản dị năm 2022: Tôi sống, chẳng vì tôi, mà vì mọi chúng sinh.

Vô ngã là một thái độ tư duy của trái tim, không phải một hành động vật lý. Vật lý thì, tôi vẫn ăn, ngủ, làm, chơi, mua nhà , sắm xe… Tinh thần thì tôi quan tâm đếm mọi người, mọi chúng sinh, cả nước, cả thế giới.

Hiểu vô ngã như thế này thì đòi hỏi bạn có một chút IQ, không dễ như nhịn ăn hay tự đánh mình. Rồi bạn còn phải thực hành điều bạn hiểu trong lý thuyết, để cái hiểu lý thuyết thành hiểu thật. Nghia là bạn phải sống, ăn, ngủ, nghỉ, làm như mọi người, nhưng LUÔN với trái tim phục vụ mọi người, mọi sinh linh, trong mỗi tư duy và hành động sống của bạn, trong mỗi sát na của cuộc sống.

Ở một mức sâu hơn, vô ngã còn có nghĩa là không bám chấp vào cả ý niệm và mục tiêu “phục vụ chúng sinh”. Bồ tát phục vụ chúng sinh mà không phục vụ chúng sinh nào, đó mới là Bồ tát phục vụ chúng sịnh. (Kinh Kim Cang). Bồ tát phục vụ chúng sinh mà không thấy mình phục vụ, không thấy có người mình phục vụ, không thấy có việc phục vụ; đó mới là Bồ tát phục vụ. Nghĩa là Bồ tát không còn thấy mình, không còn thấy người, không còn thấy chúng sinh, không còn thấy phục vụ. Đó là, ưng vô sở trụ nhi sanh kỳ tâm (Không trụ/bám vào nơi nào thì sinh tâm giác ngộ. Kinh Kim Cang).

Đó là trái tim Bồ tát, luôn yêu thương và cứu vớt mọi chúng sinh. Nhưng lòng luôn rỗng lặng, chẳng có gì trong đó.

Đó là vô ngã. Chẳng dễ như bỏ tiền vào thùng phước sương hay bố thí cho người nghèo hay chạy lên rừng tu một mình trong am. Sống giữa chợ, chăm lo cho đời, mà lòng không vướng bận.

Chúc các bạn luôn sống tích cực, vô ngã.

Mến,

Hoành

© copyright 2022
Trần Đình Hoành
Permitted for non-commercial use
www.dotchuoinon.com