TĐH: Bài báo BBC dưới đây hơi lệch lạc và đặt vấn đề không đúng.
1. Người ta có quyền kiên lãnh đạo không? Câu trả lời ai cũng có quyền kiện bất kỳ ai. Nếu bạn nộp đơn kiện GOD thì cũng chẳng ai làm phiền bạn. Tòa án có thể nhận đơn kiện, rồi sau đó bác đơn kiên theo thủ tục, vì lý do “chẳng biết địa chỉ God ở đâu mà tống đơn” chẳng hạn. Cho nên trên nguyên tắc, ai muốn kiện thủ tướng, tổng thống, thì tha hồ. Điều quan trọng là tòa án sẽ làm gì sau khi nhận đơn.
2. Lãnh đạo thường được luật pháp bảo vệ với hai nguyên lý luật pháp: Executive privilege, và presidential (hay executive) immunity.
* Executive privilege là quyền giữ kín một số thông tin liên hệ phương cách tư duy của các lãnh đạo hành pháp, nhất là khi liên hệ đến an ninh quốc gia hay quyền lợi quan trọng của quốc gia, mà tòa án không thể đòi hỏi các viên chức hành pháp tiết lộ. Đây là quyền của các lãnh đạo được làm việc thoải mái mà không phải lo là cả thế giới biết cả mọi tư tưởng của mình.
* Presidential (executive) immunity: Tổng thống (thủ tướng) không phải chịu trách nhiệm trước tòa án vì những hành vi lãnh đạo của mình, dù có thiệt hại thế nào hay tồi thế nào. Chỉ hành vi không liên hệ đến công việc thì có thể phải chịu trách nhiệm, như là lấy tiền công quỹ bỏ túi riêng. Đây là quy luật separation of power, phân quyền, ngành tư pháp không thể luận tội của công việc của lãnh đạo ngành hành pháp.
Cho nên vấn đề không phải là người ta có quyền kiện lãnh đạo không (câu trả lời là “có”), mà câu hỏi phải là lãnh đạo có thể bị trách nhiệm trước tòa án vì hành vi nào đó không (câu trả lời là, nếu đó là hành vi công việc của lãnh đạo thì lãnh đạo không thể bị trách nhiệm trước tòa).
Đó là nói về luật quốc gia. Tuy nhiên, hình luật quốc tế ngày nay có tội “crime against humanity”, thường là tội thảm sát thường dân vô tội. Lãnh đạo hạ lệnh thảm sát thường dân vô tội vẫn phải chịu trách nhiệm trước Tòa Hình Sự Quốc Tế (hay các phiên tòa quốc gia dùng luật quốc tế), và sẽ không được hưởng presidential (executive) immunity trong các phiên tòa đó.
Các bạn có thể đọc thêm về executive privilege và presidential immunity bằng tiếng Anh ở cuối bài này.