Câu chuyện cuối năm

Cuối năm, tất bật với việc chuẩn bị cho hai đêm khai mạc & bế mạc Tuần văn hóa du lịch Đak Lăk và nghiệm thu các đề tài nghiên cứu, đến nỗi không còn thời gian kể với bạn bè những chuyện buồn vui hàng ngày. Hôm nay mới tạm gọi là ôn ổn công việc.

Sáng đi chợ sớm, gặp một chị cầm rao bán mỗi một chiếc sảo tre, bảo “ Từ sáng đến giờ chưa ai hỏi mua”. Lại chạnh nhớ tới điều các nghệ nhân đan mây tre người Mnông, Châu Mạ, Êđê ở Đăk Glong & Krông Nô ( Đăk Nông ) tâm sự khi chúng tôi đi thực hiện khảo sát , lẫn hội thảo về nghề truyền thống,rằng “ làm cho đỡ nhớ nghề thôi, chứ bán có được đâu”. Quả có thế, làm sao những rổ rá bằng tre, dẫu tay nghề có cao đến đâu, cũng mất vài ngày mới đan xong một chiếc, có thể cạnh tranh nổi với rổ rá bằng nhựa sản xuất công nghiệp hàng trăm chiếc một lúc, giá rẻ rề chứ? Bà con đều nhất trí rằng nên chuyển sang làm hàng mây tre mỹ nghệ là điều phù hợp nhất, nhưng muốn có người hướng dẫn , sao cho có những mẫu mã đẹp hơn, phù hợp với một địa phương giàu tiềm năng du lịch như Đăk Nông, rồi có nơi giúp thu mua…Đơn giản vậy mà e không dễ, vì những người có trách nhiệm ở địa phương thì lại trả lời rằng “ chúng tôi sẵn sàng hỗ trợ vốn, nếu có người của bà con đứng ra làm việc này”.

Thật … “tội nghiệp” cho tư duy của nền sản xuất tự cung tự cấp, chuyển đổi không kịp theo đời sống kinh tế thị trường. Cần lắm một biện pháp hỗ trợ nào đó để bà con có thể có thêm thu nhập từ những nghề phụ vốn có truyền thống từ ngàn xưa…Lại chạnh nhớ nữa, năm ngoái khi thực hiện đề tài “ Nghề thủ công truyền thống Tây Nguyên” của Hội văn nghệ dân gian Việt Nam, tôi đến nhà nghệ nhân Mlốp, người dân tộc Bâhnar ở thị trấn Đăk Đoa ( tỉnh Gia Lai), ngoài trang phục truyền thống, chị chỉ làm thêm những chiếc túi thổ cẩm có dệt hình cây thánh giá, bán rất chạy cho bà con dùng đựng Kinh Thánh đi lễ nhà thờ ngày chúa nhật.Vậy mà năm nay, gian hàng của chị tại Hội chợ làng nghề thủ công truyền thống tại thành phố Plei Ku, trong những ngày Liên hoan văn hóa cồng chiêng quốc tế, tôi thấy có thêm nhiều loại sản phẩm, không kém gì của người Chăm, thậm chí có cả những bộ váy đầm, xường sám…đi kèm túi thổ cẩm đồng màu rất đẹp và thời trang. Chị khoe, “ Dệt 1000 chiếc túi thổ cẩm cho Ban tổ chức festival làm quà tặng khách. Còn những mẫu sản phẩm này là do các xơ ở nhà thờ bày cho làm. Thanh niên người dân tộc rất thích mua” …

Tôi cũng đã tận mắt thấy những nghệ nhân người Bâhnar ở xã Ia Pin huyện Cư Prông tỉnh Gia Lai, đang miệt mài biến những tấm bẹ chuối thành salon, bình, giỏ xách…một cách rất điêu luyện tại cơ sở mây tre đan Thảo Nguyên. Những nữ nghệ nhân K’Ho cần cù bên khung dệt, để chị Nguyễn Thị Vân làm nên những bức tranh thêu, tranh sơn mài trên nền thổ cẩm, bán cả ngàn đola, tại cơ sở Vân Nguyễn ở Đạ Đơnh, huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng…

Thế đấy, sự tác động của yếu tố tri thức bên ngoài quan trọng biết mấy .Vấn đề là ai thật sự quan tâm và ai là người đứng ra thúc đẩy một cách cụ thể việc này ở những địa bfn khác trên Tây Nguyên ? Có tiền đó, nhưng có dễ làm đâu…

Sản phẩm từ thổ cẩm Chăm hiện nay bày bán tràn lan trên khắp mọi địa chỉ du lịch trong cả nước.Ít người biết rằng hàng chục năm trước, người Chăm ở miền Trung đã biết xử dụng hoa văn Tây Nguyên, dệt nên những tấm vải, bán ngược lên cho người dân Tây Nguyên. Hình ảnh những người phụ nữ Chăm đầu đội bao vải, len lỏi khắp các buôn làng, từ lâu đã trở nên quen thuộc. Đến nỗi bây giờ có người lầm tưởng đó là hoa văn Chăm và cho rằng phong phú hơn hoa văn Tây Nguyên (?)

Khắp Tây Nguyên đều có những nghệ nhân tài hoa trong việc đan lát mây tre. Hoa văn thổ cẩm mỗi tộc người một khác biệt, nhưng đều tinh vi và độc đáo. Chỉ có điều thiếu những đầu tàu là người tại chỗ với một “ cái tâm” thật sự, đứng ra tổ chức lại việc chế tác mẫu mã sản phẩm, thay đổi nguyên vật liệu cho mềm mại hơn những sản phẩm dệt bằng len hay chỉ rẻ tiền…

Lâu nay đã có nhiều đơn vị, nhiều tổ chức,cá nhân cấp tiền cho việc khôi phục và bảo tồn nghề truyền thống, nhưng chỉ đến đó là hết. Còn việc phát huy và mang lại nguồn thu nhập thật sự từ nghề phụ lúc nông nhàn cho bà con thì “ không phải chức năng”. Thậm chí đã nhiều lần thử thuyết phục những người có quyền và có tiền đó, nhưng đều thất bại…Đã có lần tôi đành khuyên một nghệ nhân Êđê, cho con gái đi học nghề may, để giúp mẹ may những sản phẩm dệt một cách “ có nghề” hơn.

Thêm một ví dụ nhé : từ khi chia tách tỉnh, có bao nhiêu thác đẹp vốn đã là những địa chỉ du lịch quen thuộc,nay đều thuộc về tỉnh Đăk Nông hết, như Drei Sáp, Gia Long, Dray H’Linh, Dray Nu, Trinh nữ……Chưa kể còn nhiều những ngọn thác đẹp khác đã và đang được tỉnh đưa vào khai thác. Báo cáo của ngành du lịch Đăk Nông năm 2008 cho biết : “ Năm 2007, có 130.000 lượt khách, trong đó có 10.000 lượt khách quốc tế đến Đăk Nông. Doanh thu vượt 126% kế hoạch. Dự kiến đến năm 2020, Đăk Nông sẽ đón 58.000 lượt khách nội địa và 40.000 lượt khách quốc tế. Cũng vào thời điểm đó, sẽ có 10.460 lao động có việc làm …”…

Một vị quan chức ở tỉnh đã kể tôi nghe “ lần Tổng bí thư Nông Đức Mạnh tới thăm Đăk Nông, tỉnh muốn có một sản phẩm địa phương để làm quà tặng, nhưng tìm khắp nơi không có, phải cho người sang Buôn Ma Thuột và về thành phố Hồ Chí Minh kiếm”. Quả thực, bạn có đốt đuốc lên tìm đỏ mắt ở thị xã Gia Nghĩa, lẫn các khu du lịch cũng chẳng có một sản phẩm gì của văn hóa dân tộc bản địa mà làm quà tặng, chứ chưa nói gì đến việc bán lưu niệm cho du khách. Con số khách mà ngành du lịch Đăk Nông nêu trên, không biết đã được liệt vào hàng “ tiềm năng” cho ngành nghề thủ công mỹ nghệ truyền thống bản địa chưa nhỉ?

Bạn có thể trách “ sao không phải là tôi?”. Nhưng lực bất tòng tâm, tôi đâu có thể một lúc làm nhiều việc như thế được? Hơn nữa, cần có thêm những người thật sự hiểu và tâm huyết với việc này.

Nhưng nói vậy đó, biết đâu có lẽ cũng đến lúc phải bằng cách nào đó “ sáp vô” làm cho bà con mình thôi. Bạn nghĩ sao?

Linh Nga Niê Kdăm