Hôm nay, lễ tết Đoan Ngọ (mùng 5 tháng 5 âm lịch), hay còn gọi tết Đoan Dương , tết Ngũ nguyệt …mặc dù tên gọi khác nhau nhưng tập tục trong ngày này của các vùng lại đều giống nhau.

Tết Đoan Ngọ đã có lịch sử hơn 2000 năm, là lễ tết truyền thống dân gian lớn nhất vào mùa hè của người dân Trung Quốc. Trong ngày này mọi gia đình thường treo bức họa Chung Quỳ , treo lá Ngải Cứu, lá hoa Iris, treo gói Bội Hương, treo túi dệt ngũ sắc trong nhà, gói bánh trưng, uống rượu Hùng Hoàng, tổ chức đua thuyền rồng …

Tại sao tết Đoan Ngọ lại gọi là “Đoan Ngọ”? Thì ra “Đoan” có nghĩa “Mồng”. “Mồng 5” tức là “Đoan Ngọ”. Theo lịch TQ, tháng 5 là tháng “Ngọ”, vì vậy, mồng 5 tháng 5 tức là “Đoan Ngọ”.

Ở Việt Nam ta còn gọi tết Đoan Ngọ là tết Trừ sâu bọ, có lẽ vì tháng năm vừa nóng vừa đầu mùa mưa cho nên muỗi mòng phát triển mạnh, cộng với trời mưa, thường làm người ta hay bị bệnh.

Ý nghĩa của ngày tết Đoan Ngọ:

Tưởng nhớ đến Khuất Nguyên, thi nhân của Trung quốc. Nhà thơ khuất Nguyên sinh sống ở nước Sở trong thế kỷ 3, trước công nguyên, sau khi đất nước ông bị giặc xâm chiếm, ông hết sức căm phẫn nhẩy xuống sông tự vẫn, hôm đó đúng vào ngày mồng 5 tháng 5. Về sau, cứ đến ngày mồng 5 tháng 5, để kỷ niệm phẩm chất cao cả của nhà thơ Khuất Nguyên, ai nấy đều lấy bỏ gạo vào ống tre rồi thả xuống sông để tế ông. Về sau, ống tre đựng gạo lại được đổi thành bánh trưng.

Tưởng nhớ đến ngày giỗ của Ngũ Tử Tư. Vì báo thù cho Bố và anh trai (đều bị Sở Vương giết chết ) Ngũ Tử Tư đã chạy sang nước Ngô cùng cấu kết với Ngô Vương ( Hạp Lô ) lật đổ Sở Quốc. ,Sau khi chiếm được Sở Vương Thành và giết chết Sở Bình Dương trả thù cho Bố và anh trai mình, Ngũ Tử Tư đã trở thành đại thần được Ngô Vương Hạp Lô rất trọng vọng. Ngô Vương Hạp Lô chết, con trai (Phu Sai Hứa) lên kế vị. Lúc đó sĩ khí quân Ngô đang vang dậy khắp nơi, ở thế bách chiến bách thắng.

Việt Quốc sau khi gây chiến với nhà Ngô đã đại bại, Việt Vương liền lập mưu giảng hòa với Phu Sai Hứa, Ngũ Tử Tư khuyên Phu Sai Hứa nên diệt tận gốc Việt Quốc nhưng ông không nghe thậm chí còn trúng kế của Việt Vương nhận hối lộ và hãm hại Ngũ Tử Tư. Sau khi nhận bảo kiếm của Phu Sai Hứa ban cho để tự xử Ngũ Tử Tư vì quá uất ức nên trước khi chết đã nói rằng : “Sau khi ta chết, hãy moi mắt ta ra và treo ở Đông Môn của Ngô Thành, để ta có thể tận mắt nhìn thấy cảnh quân Việt tiến quân tiêu diệt Ngô Quốc”. Tin được lan truyền khắp nơi và đến tai Phu Sai Hứa, Phu Sai Hứa đã rất phẫn nộ, liền cho quân nhét xác của Ngũ Tử Tư vào trong bọc da và vứt xuống sông vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch.

Tưởng nhớ đến lòng hiếu thuận của người con gái Tào Nga. Tào Nga là người Đông Hán, sinh ra trong một gia đình nghèo khổ. Bố của Tào Nga vì kiếm sống nuôi gia đình nên trong một lần mò cua bắt ốc đã bị chết chìm mấy ngày không thấy xác. Lúc đó Tào Nga mới có 14 tuổi, vì thương cha nên ngày đêm than khóc tìm cha ven sông. 17 ngày trôi qua kể từ khi cha của Tào Nga chết, vào mùng 5 tháng 5 âm lịch Tào Nga cũng nhảy sông tự vẫn. Sau 5 ngày thì người dân thấy xác của Tào Nga đang ôm chặt xác cha mình trong vòng tay nổi lên trên mặt sông.

Chuyện được lan truyền khắp nơi. Để tưởng nhớ đến tấm lòng hiếu thuận của Tào Nga người dân đã lập miếu thờ Tào Nga ven sông Triết Giang, và làng mà Tào Nga sinh ra lớn lên được đổi thành Làng Tào Nga, đoạn sông mà người dân phát hiện xác hai cha con được định danh là Đoạn sông Tào Nga.

Các phong tục tập quán Trung Quốc trong ngày tết Đoan Ngọ :

Đua thuyền rồng. Là tập tục chủ yếu trong ngày tết Đoan Ngọ. Tập tục này có nguồn gốc từ thời Sở Quốc. Do người dân không đành lòng trước cái chết của hiền thần Khuất Nguyên (và cũng là một thi nhân vĩ đại thời Sở Quốc), nên đã dùng thuyền bè để tìm kiếm xác ông trên Hồ Động Đình (vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch), dùng cán thuyền khuấy động dòng nước để cá không rỉa xác ông nhưng vẫn không tìm thấy. Từ đó cứ vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch hàng năm người dân lại tổ chức lễ hội đua thuyền rồng để tưởng nhớ đến Khuất Nguyên.

Gói bánh trưng và uống rượu Hùng Hoàng. Trong những ngày này người dân Trung Quốc thường tấp nập chuẩn bị ngâm gạo nếp, rửa lá rong để gói bánh trưng. Bánh trưng mỗi vùng lại có nguyên liệu và mùi vị khác nhau. Ví dụ người phía Nam thường chuẩn bị đỗ xanh, gạo nếp, thịt lợn, lạp xưởng, lòng trứng gà … còn người phía Bắc lại gói bánh nhân táo tàu và các nguyên liệu thuốc Bắc … Uống rượu Hùng Hoàng, tập tục này rất thịnh hành tại khu vực ven sông Trường Giang (Dương Tử).

Treo gói Bội Hương trong nhà (Có tác dụng tránh tà đuổi ma ). Trong gói có Chu Sa , Hùng Hoàng, Hương Dược… thường đựng trong các túi nhỏ được thêu dệt cẩn thận và dùng chỉ ngũ sắc cột lại thành nhiểu hình thù khác nhau .

Treo lá Ngải Cứu và lá hoa Iris. Lá hoa Iris tượng trưng cho thanh kiếm, được người dân treo trước cửa nhà hoặc đầu giường cùng lá Ngải Cứu nhằm xua đuổi ma quỷ . Dùng lá Ngải Cứu để trừ tà, đuổi chướng khí. Một số nơi dùng lá Iris, lá Ngải Cứu, hoa lựu, củ tỏi, hoa Ĩxora kết thành vòng hoa, hình người, hình con hổ …

Treo bức họa Chung Quỳ. Chung Quỳ là một nho sĩ đời Đường, nhưng vì dung mạo quá xấu nên bị nhà vua gạch tên.vvBất bình với lệnh của Vua Chung Quỳ đã nhảy lầu tự tử. Sau khi chết ông được giữ chức Quỷ Vương chuyên môn cai quản ma quỷ dưới âm phủ. Vì tháng 5 là khoảng thời gian thường hay xuất hiện dịch bệnh và nhiều người dân chết không rõ lí do nên từ đó cứ đến mùng 5 tháng 5 âm lịch nhà nhà lại treo bức họa Chung Quỳ, một phần vì tưởng nhớ đến ông, một phần vì ngụ ý tránh tà đuổi ma.

Dùng chỉ ngũ sắc cột vào cổ tay, cổ chân trẻ em. Trong lúc buộc phải dặn trẻ em không được hỏi han hay nói một câu gì, không được tự ý làm đứt chỉ hoặc tự tháo bỏ chỉ ra khỏi tay chân, chỉ đến tối khi đi tắm mới được phép tháo sợi chỉ đó ra và đem vứt xuống sông. Vì người xưa cho rằng trẻ em đeo sợi chỉ ngũ sắc trong ngày tết Đoan Ngọ sẽ tránh được nọc độc của rắn rết, vứt chỉ ngũ sắc xuống lòng sông nhằm ngụ ý nhờ dòng nước cuốn trôi đi hết dịch bệnh.

Việt Nam với bánh ú tro và cơm rượu. Hai món này không thể thiếu trong ngày Tết Đoan Ngọ.

Bánh ú tro. Theo truyền thuyết, đây cũng là tập tục từ Trung Quốc mang sang, để cúng Khuất Nguyên. Bánh ú có 4 cạnh nên khi thả xuống sông để cúng, cá không ăn được. Bánh ú tro đã trở thành tập tục khá quen thuộc ở miền nam, và rất mạnh ở Hội An. Muốn ngon phải gói bằng lá kè tại vùng núi ở tận xứ Huế. Nếp phải lựa kỹ không cho lộn gạo tẻ, đãi sạch ngâm với nước tro mè (cây mè đốt lấy tro, hoà với nước, lọc qua hồ cát) để qua đêm. Nước tro pha một ít phèn sa để bánh không bị bở. Nhờ nước tro mè mà hạt nếp nhuyễn thành bột. Để bánh không bị sống còn có một kinh nghiệm là khi bỏ bánh vào nồi chờ nước sôi thì thắp một nén nhang, đến khi hương vừa tàn thì cũng là bánh vừa chín tới.

Cơm rượu. Ăn cơm rượu sáng Đoan Ngọ để diệt trừ “sâu bọ” trong cơ thể có thể làm chúng ta bị bệnh. Đây cũng là một hình thức gần như uống rượu Hùng Hoàng. Các chất rượu làm nóng người, máu huyết lưu thông mạnh hơn, làm con người khỏe hơn. Có lẽ đây là lý do chính tại sao tết Đoan Ngọ lại gọi là tết Trừ sâu bọ ở nước ta.

Kiều Tố Uyên.
DHS, Hồ Nam, Trung Quốc