Hôm nay, ngày trăng tròn tháng Vesak (ngày Rằm tháng Tư) ngày Phật Đản. Mọi người thường xem ngày Phật Đản là ngày sinh nhật của Đức Phật Thích Ca Mâu Ni. Tuy nhiên, theo truyền thống, đây là ngày tưởng niệm ba sự kiện–sinh nhật, giác ngộ và nhập Niết bàn–của Đức Phật.
Ngày này hằng năm, khắp nơi trên thế giới, nhiều người nhớ về và làm lễ tưởng niệm, không ít người coi đây là một lễ hội tôn giáo và văn hóa của cộng đồng mình. Trong bất cứ hình thức tưởng niệm nào, dù là tập thể hay cá nhân, mình tin rằng mỗi người có một cách tưởng niệm riêng và hôm nay, mình chia sẻ với các bạn vài ý tưởng nhân ngày sinh Đức Phật qua kinh nghiệm bản thân.
Đức Phật, một nhân vật lịch sử, được xác nhận là Đản sinh năm 484 và nhập Niết-bàn năm 404 trước tây lịch (theo R. Gombrich) tại Bắc Ấn. Ngài vốn xuất thân từ một hoàng tử của dòng họ Sakya. Lớn lên, Ngài xuất gia, dốc tâm và bền chí trên con đường chuyển hóa những tâm tưởng tiêu cực, phát huy những tư duy tích cực, hoàn thiện bản thân đến mức toàn thiện.
Bằng con đường chuyển hóa đó, Ngài chứng ngộ Chân lý và đem kinh nghiệm trau sửa của mình để truyền dạy lại cho những ai có cơ duyên với Ngài. Sau 45 năm miệt mài thực hiện hạnh nguyện giúp người của mình, Đức Phật, giống như bao con người khác, đã gửi xác thân về với cát bụi lúc Ngài tròn 80 tuổi.
Sau khi Đức Phật không còn nữa, những lời dạy của Ngài tiếp tục được truyền dạy, nhiều người hưởng ứng, tiếp thu và thực hành đều có được lợi ích. Mãi đến ngày nay và có thể còn lâu dài trong tương lai, những lời dạy vượt cả không gian và thời gian của Đức Phật luôn có giá trị thiết thực trong cuộc sống của chúng ta.
Với nhiều người, Đức Phật là giáo chủ của một tôn giáo có tên là ‘Phật giáo’, có người ngưỡng mộ Đức Phật như một triết gia, và không ít người tiếp cận Đức Phật như một vị Thầy vĩ đại. Với bản thân mình, Đức Phật lúc nào cũng là một vị Thầy lớn, chỉ dạy con đường sáng để mình từng bước học theo và thực hành những điều Ngài đã làm nhằm có được cuộc sống an vui hơn, nhẹ nhàng hơn. Trong phạm vi bài viết này, mình chỉ chia sẻ một vài điều mình học được từ trong những lời dạy của Đức Phật mà mình tiếp cận được.
Điều đầu tiên mà mình nghĩ là rất thiết thực trong lời dạy Đức Phật là hãy sống với hiện tại. Đức Phật dạy rằng, quá khứ thì đã qua rồi. Dù đó là việc gì đi nữa, nó cũng đã xảy ra rồi và trôi vào quá khứ. Đừng để tâm tiếc nuối, buồn phiền, khổ đau về việc đã xảy ra, vì chúng ta không thể nào quay ngược thời gian để có thể thay đổi quá khứ.
Ngài cũng khuyên chúng ta không chạy theo những mơ tưởng ở tương lai, vì tương lai vẫn chưa đến. Chỉ có hiện tại là nhiệm mầu và chúng ta hãy sống với giây phút nhiệm mầu này để tự mình cảm nhận trọn vẹn nghĩa ‘sống’. Nói như vậy không có nghĩa là không có hoạch định chương trình gì cho tương lai. Mình có thể lên kế hoạch cho hôm nay, cho ngày mai hoặc xa hơn nữa trên cơ sở thực tế của hiện tại, thì hành động ‘lên kế hoạch’ là hiện tại đó chứ.
Hãy dành trọn vẹn tâm trí, chuyên chú vào việc chúng ta đang làm ấy gọi là sống trong hiện tại. Nói một cách dễ hiểu, khi nào chúng ta làm việc gì mà giữ được ‘thân đâu, tâm đó’ nghĩa là chúng ta đang sống trong hiện tại vậy. Thế nhưng, thường thì con người mình thiếu khả năng này hoặc có nhưng không thường xuyên. Ví dụ đang chạy xe trên đường mà trong đầu lo nghĩ, trước khi ra khỏi nhà, mình tắt đèn nhà bếp chưa nhỉ? Tâm bị chi phối bởi một việc khác khi ta đang tham gia giao thông sẽ tăng nguy cơ gây nên tai nạn hơn là chú tâm vào một việc duy nhất là điều khiển phương tiện giao thông mình đang sử dụng trong điều kiện cụ thể hiện tại.
Trong cuộc sống, bản thân mình tập áp dụng điều này, có khi thành công, có khi không; nghĩa là có khi nhớ đem tâm về với thân, có khi quên thì tâm dong ruổi cùng nơi khắp chốn. Mình nhận thấy rằng khi nào mình duy trì được tâm trong thân, thì hiệu quả công việc tốt hơn nhiều lắm. Một điều quan trọng hơn là khi đem tâm về với thân, mình có thể nhận biết, theo dõi, kiểm soát và làm chủ tâm ý của mình một cách hiệu quả hơn và điều này giúp mình tránh được nhiều sai lầm và những điều đáng tiếc trong cuộc sống. Mình thấy cuộc sống vui hơn và ý nghĩa hơn khi biết sống với hiện tại vì hiện tại đã hàm chứa cả quá khứ và tương lai.
Điều thứ hai, Đức Phật dạy chúng ta cách nhìn vấn đề xuyên suốt một cách biện chứng và khoa học theo bốn bước.
Bước thứ nhất : Theo lời dạy của Đức Phật, khi gặp một vấn đề gì trong cuộc sống, bất cứ đó là vấn đề gì, không nhất thiết phải là rắc rối khó khăn, ta hãy định hình vấn đề, xác định tính chất của nó.
Bước thứ hai : chúng ta cần xác định cho được những mối quan hệ nhân quả liên quan đến vấn đề này. Đức Phật dạy, việc tìm hiểu nguyên nhân ‘tại sao’ cho một vấn đề giúp chúng ta rất nhiều trong cuộc sống. Một khi xác định được nguyên nhân đưa đến tình trạng hiện tại, việc duy trì hay chấm dứt hiện trạng ấy là điều chúng ta có thể làm được nếu chúng ta nỗ lực và quyết tâm. Nếu vấn đề mình đang gặp ấy là vui, là hạnh phúc thật sự, chúng ta sẽ nỗ lực nuôi dưỡng niềm vui ấy. Ngược lại, nếu đó là nỗi đau và điều bất như ý, chúng ta cũng có thể nỗ lực chấm dứt tình trạng này.
Bước thứ ba : Sau khi tìm hiểu và xác định được nguyên nhân, Đức Phật dạy bước thứ ba là chúng ta phải biết nhìn để thấy được viễn cảnh nếu như tình trạng (đau khổ) này được chấm dứt hay tình trạng (an lạc) này kéo dài như là một cái đích để ta hướng đến.
Bước cuối cùng : Đức Phật khuyên chúng ta tìm ra giải pháp cụ thể thích hợp nhất để thành tựu mục đích của mình là chấm dứt vấn đề (khổ đau) hay duy trì trạng huống (an lạc) này.
Cách nhìn vấn đề xuyên suốt từ việc xác định nó đến khi áp dụng phương pháp để giải quyết thành công vấn đề này dựa trên các nguyên tắc căn bản của triết lý nền tảng mà Đức Phật dạy gọi là ‘Tứ đế’ (bốn chân lý ở đời). Cuộc đời sẽ thong dong và đỡ rối hơn rất nhiều nếu chúng ta tập nhìn và phân tích vấn đề theo lăng kính này của Đức Phật. Chỉ dừng lại ở bước thứ nhất là thấy vấn đề và bước thứ hai là thấy nguyên nhân của vấn đề mà vội kết luận Đạo Phật là bi quan yếm thế là thiếu công bằng và không chính xác vậy.
Điều thứ ba, Đức Phật dạy chúng ta cần luôn luôn quán sát nội tâm để nuôi dưỡng hạt giống tích cực. Theo lời Phật dạy, tâm chúng ta thay đổi liên tục, do đó muốn hiểu được mình chúng ta cần chăm sóc tâm mình luôn luôn. Chỉ cần theo dõi tâm mình mỗi khi có một tâm niệm nào đó khởi lên. Đừng đè nén, không triệt tiêu, cũng chẳng cần tác động phản ứng gì cả, thuần túy là theo dõi, quán sát tâm một cách có ý thức. Một niệm lành khởi lên, chúng ta cần biết, ta đang có một niệm lành. Khi một niệm xấu ác sinh khởi, ta liền nhận biết, ta đang có một niệm ác đây.
Chắc có bạn thắc mắc, tại sao chỉ cần ý thức về các tâm niệm mình thôi mà các hạt giống tích cực được nuôi dưỡng? Thật ra, khi các tâm niệm xấu ác và tiêu cực vừa sinh khởi, chỉ cần ý thức được về nó, nó liền tự mất. Tâm niệm tiêu cực không thể sống trong môi trường ý thức. Điều này chỉ có thể cảm nhận đầy đủ khi thực hành. Bản thân mình thấy có kết quả rất nhiều khi áp dụng cách này.
Thế nhưng vấn đề giữ cho sự chú tâm liên tục là một điều cực kỳ khó nên chúng ta cần luyện tập dần dần. Có điều mình vững niềm tin trong quá trình thực hành vì mức độ lợi ích mình đạt được luôn tương ứng với nỗ lực của bản thân mình.
Điều thứ tư mình học được từ Đức Phật, vị thầy vĩ đại, là hãy chịu trách nhiệm với bản thân. Đức Phật dạy mình hãy làm chủ bản thân mình, quyết định vận mệnh của bản thân chứ đừng giao phó trông chờ vào ai cả. Mỗi người là một hải đảo tự thân.
Ý niệm cầu xin Đức Phật hộ trì che chở như một thần linh hoàn toàn xa lạ với người học Phật chân chánh. Ta là kẻ thừa tự của nghiệp, là chủ nhân của nghiệp (nên hiểu nghiệp là hành động có chủ tâm) thì việc thay đổi mình hoàn toàn là chuyện của cá nhân. Đức Phật chỉ là người vạch ra con đường, còn bước đi trên con đường đó hay không là chuyện của mỗi cá nhân.
Đức Phật dạy chúng ta tiếp nhận những lời Ngài dạy một cách sáng suốt, có chọn lọc và bằng kinh nghiệm tự thân, thấy điều gì đúng thì hãy chấp nhận. Không chấp nhận điều gì chỉ vì lời ấy của người xưa truyền lại, hay số đông người nghe theo, mà chỉ chấp nhận điều gì bản thân mình thấy đúng sau khi xem xét kỹ lưỡng, như người thợ vàng dùng nhiều cách để thử vàng vậy. Ngài thường dạy trong các bài kinh rằng, giá trị của những lời Ngài dạy là đến để thấy, chứ không phải đến để tin.
Niềm tin mù quáng không có chỗ trong giáo lý của Đức Phật. Nói về niềm tin, Ngài chỉ nói đến niềm tin vào tự thân. Trên cơ sở này, chúng ta cần thấy trách nhiệm của mình đối với bản thân, để không quy kết, đổ tội cho các yếu tố bên ngoài hoặc tin vào hên xui may rủi với những việc xảy ra trong cuộc sống. Bản thân mình thấy mạnh mẽ hơn, nghị lực hơn khi áp dụng lời dạy này của Đức Phật.
Mình nói vậy chắc có người hỏi, vậy mình có lạy Phật không? Mình lạy chứ, nhưng không để cầu xin Ngài điều gì, đơn giản là trước một nhân cách vĩ đại, mình ngưỡng mộ cúi đầu. Ai hỏi ‘vậy có tin Phật không?’, mình tin chứ! Mình tin Ngài là một con người bằng xương bằng thịt mà có thể làm được điều phi thường thì chúng ta, những con người bằng thịt bằng xương cũng có thể tập dần dần để bước theo con đường mà Ngài đã đi qua và vẽ lại bản đồ hướng dẫn cho bao thế hệ sau.
Một điều nữa mình học được từ những lời dạy của Đức Phật là quan niệm thiện ác. Theo chỗ mình hiểu, Đức Phật dạy rằng không có người thiện, kẻ ác mà chỉ có hành vi thiện ác. Người làm ác, đơn giản là lúc đó người ấy chưa đủ sáng suốt (mà trong kinh quen dùng từ ‘trí tuệ’) để có khả năng kiểm soát và làm chủ tư suy cũng như hành động của bản thân. Chính chúng ta cũng vậy, có khi mình có ý tưởng thiện lành, có lúc nảy sinh ý tưởng bất thiện. Hiểu được theo cách này, chúng ta có thái độ tích cực và dễ dàng trải lòng bao dung thấu cảm sâu sắc với người làm ác.
Cần công bằng với người khác như đối với chính bản thân mình trong những lúc mình thiếu sáng suốt như vậy. Bản thân ta cũng như những người khác, một khi mắc phải sai lầm cần được quan tâm, được thương yêu và giúp đỡ để chuyển hóa, để thăng hoa trong cuộc sống. Ai đang ở trong trạng thái chao đảo, bất an do tâm xấu ác hoành hành đều đau khổ và đáng thương như nhau và ai cũng cần được trau sửa và thanh lọc nội tâm.
Chính vì vậy, không có ai là thù cả. Đức Phật chủ trương rằng, lấy ân trừ oán, oán liền tiêu; lấy oán báo oán, oán chập chồng. Đây là cách giải quyết vấn đề rất tích cực và ôn hòa trong cuộc sống chứ không hề tiêu cực và nhu nhược như nhiều người lầm tưởng. Một khi có quan niệm thiện ác là những hành vi và ý tưởng tồn tại nơi mỗi một con người, chúng ta không nên định danh người này thiện, người kia ác. Ranh giới giữa thiện và ác không rạch ròi như trắng với đen và tính chất của nó không ổn định để có thể định hình định danh một cách dễ dàng. Điều này tạo niềm tin và thái độ lạc quan nơi người từng cho mình là xấu ác để có cơ hội thay đổi theo hướng tích cực, đồng thời nhắc nhở mỗi người luôn phòng hộ tâm ý mình mà không nên chủ quan, vì hôm nay chúng ta có thể tốt, ngày mai có thể khác đi nếu tâm mình trượt dốc.
Một ý nữa cần chia sẻ là Đức Phật là người Thầy dạy chúng ta cần trân trọng những mối quan hệ trong cuộc sống. Ngài từng nói nhiều lần rằng, trong nhiều kiếp sống chúng ta đã trải qua, trên đời này, khó có thể tìm được một người nào chưa từng là cha, mẹ hay bà con thân thuộc của mình. Đức Phật nói về luân hồi, về nhiều kiếp sống trước để nhắc chúng ta rằng tất cả mọi người là thân bằng quyến thuộc của ta, là những người ta cần được cư xử đầy tình thương yêu và trân trọng.
Đức Phật cũng dạy rằng chúng ta tồn tại đây không hề độc lập mà sự tồn tại của mình là một mắc xích trong các mối quan hệ với nhiều người và nhiều yếu tố khác nhau. Trân trọng người khác và môi trường sống là trân trọng chính bản thân mình. Sống quan tâm lẫn nhau và tôn trọng quyền được sống, được tồn tại của con người, các sinh vật khác và môi trường mình sống là quan tâm đến chính mình vậy.
Mỗi người chúng ta, nếu chịu khó nhìn lại một tí, ai cũng có thể cảm nhận mối tương quan dây chuyền này. Một khi hiểu và chấp nhận được nguyên tắc này, chúng ta biết quý trọng các mối quan hệ mình có, biết trân trọng môi trường ta sống và tự thấy mình có trách nhiệm nuôi dưỡng các mối quan hệ xã hội và bảo vệ môi trường xanh sạch vì bản thân mình là một bộ phận trong cả một hệ thống chung này.
Không làm tổn thương người khác, trước và trên hết, ta đem lại lợi ích thiết thực cho bản thân mình. Nếu nhìn sâu vào mối quan hệ tương duyên giữa mình với mọi người và với môi trường, chúng ta có thể ‘sống’ thuận với nguyên tắc tự nhiên “cái này có, cái kia có; cái này sinh, cái kia sinh và cái này diệt, cái kia diệt”. Tinh thần bất bạo động và tình thương yêu muôn loài vạn vật của Đạo Phật bắt nguồn từ hiểu biết nguyên tắc tương duyên này.
Một bài học bản thân mình học và ôn hoài mà vẫn không nhớ là Đức Phật dạy rằng, cuộc sống này luôn thay đổi, mong manh lắm. Đây là đặc tính của cuộc sống mà chúng ta không dễ chấp nhận hoặc chỉ chấp nhận trên lý thuyết mà chưa thật sự sống với nguyên lý tự nhiên này. Khi Đức Phật nói đến cuộc sống ngắn ngủi tạm bợ, phù du, chúng ta đừng vội gắn vào đó nhãn hiệu bi quan. Cuộc sống có những giới hạn nhất định và đây là một thực tế, không bi quan cũng chẳng lạc quan. Bi quan hay lạc quan tùy thuộc vào thái độ của chúng ta đối với sự đổi thay, với bản chất ngắn ngủi của sự sống.
Nếu biết cuộc sống này không ổn định và ngắn ngủi, chúng ta ý thức được rằng, quỹ thời gian mình có hạn và có thể chấm dứt không kỳ hạn, để từ đó mình thấy cần làm gì, và không cần làm gì. Chúng ta không thể trường sanh bất tử để rồi sử dụng thời gian thế nào cũng được. Biết bản chất mong manh của cuộc sống, chúng ta sẽ có ý thức trân quý những gì mình đang có và khéo nuôi dưỡng các mối quan hệ với người thân hơn. Chính cuộc sống mong manh, chúng ta cần thận trọng hơn để không làm tổn thương những người xung quanh. Có khi một lời xin lỗi chưa kịp nói, một nụ cười chưa kịp mở và một ý niệm tha thứ chưa kịp thực hiện cũng làm ta áy náy.
Chính cái mong manh này mà ta không chủ quan ỷ lại, ví như cầm trong tay chiếc bát thủy tinh, ta có ý thức gìn giữ cẩn trọng hơn là cầm chiếc bát nhôm trên tay. Ý thức những giới hạn nhất định của thân phận con người trong kiếp sống này, chúng ta sẽ cẩn trọng hơn trong suy nghĩ và hành động để tránh được nhiều sai lầm và lãng phí.
Còn rất nhiều điều hay trong những lời Phật dạy, còn vô số hạnh lành Đức Phật đã làm để thành công trên con đường chuyển hóa nội tâm và chỉ dạy lại con đường sáng đó cho người khác mà cả đời chúng ta học vẫn không hết. Trên đây chỉ là một số điều bản thân mình đang nỗ lực áp dụng hằng ngày trên cơ sở những lời Phật dạy. Mình tin rằng đây là những nguyên tắc mà ai cũng có thể áp dụng được. Với quan điểm về con người và cuộc sống như vậy, mình tin rằng, nỗ lực áp dụng như vậy sẽ mang lại cho chúng ta sự chuyển biến tích cực hơn và có nhiều niềm vui hơn cho đời mình. Và quan trọng hơn, áp dụng những nguyên tắc này, chúng ta sẽ dần dần nhận ra ý nghĩa cuộc sống qua mối tương quan tương duyên giữa mỗi chúng ta với những người xung quanh cũng như với môi trường mình đang sống.
Hằng Như
* Tiểu sử (theo wikipedia) : Chopin (Frédéric François Chopin; 1810 – 1849) là một nhà soạn nhạc vĩ đại người Ba Lan. Ông sinh ngày 22 tháng 2 năm 1819 tại làng Żelazowa Wola (Ba Lan); bố là Mikołaj Chopin – một nhạc sĩ gốc Pháp, mẹ là Tekla Justyna Krzyzanowska – một người Ba Lan. Tài năng của Chopin nảy nở từ rất sớm, và được so sánh với thần đồng âm nhạc Mozart.
* Bản Ballade Số 1 (Thời gian sáng tác: 1835-1836). Bài này ông sáng tác để tặng Nam tước Stockhausen (một đại sứ Đức). Bản Ballade Số 1 là bản đầu tiên trong 4 bản ballade và thường được xem là một trong những tác phẩm vĩ đại của Chopin. Trước ông, không ai sáng tác ra thể loại nhạc nào được gọi là ballade (một thể loại luôn gắn liền với thơ). Ông sử dụng nhiều kỹ thuật kết cấu và giai điệu trữ tình để viết nên một loại âm nhạc mạnh mẽ, anh hùng. James Huneker (một nhạc sĩ và nhà bình phê bình nhạc người Mỹ) gọi tác phẩm này là “Odyssey trong tâm hồn Chopin” (Odyssey là một tác phẩm sử thi của Hy Lạp cổ đại). Ông viết bản Ballade đầu tiên này tại Vienna và hoàn tất tại Paris năm 1836. Dựa theo một số tài liệu văn học, bản Ballade này được truyền cảm hứng bởi một nhà thơ sống tại Paris cùng thời với Chopin tên Adam Mickiewicz.
Đọt Chuối Non 