Tiếng kêu cứu của chim trời Cát Bà: Nỗi đau ai thấu?
Mai Mạnh-Trang Hà/Vietnam+ 02/12/2020
Sau hơn 20 năm liến tiếp xảy ra tình trạng bẫy bắt, “tận diệt” chim di cư, quần đảo Cát Bà – Khu dự trữ sinh quyển thế giới đã trở nên im lặng lạ thường khiến nhiều người không khỏi xót xa…
Mặc dù Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 29/CT-TTg về một số giải pháp cấp bách quản lý động vật hoang dã; các bộ, ngành liên quan cũng đã ra văn bản đề nghị kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, ngay sau khi Báo điện tử VietnamPlus có loạt bài phản ánh tình trạng sát hại động vật “sách đỏ” tại vùng “đặc khu buôn bán chim trời lớn nhất cả nước” ở tỉnh Long An; thế nhưng vấn nạn này vẫn tiếp diễn ở Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cát Bà tại huyện đảo Cát Hải, nơi mà các hoạt động tận diệt chim trời – chim hoang dã di cư vẫn diễn ra hàng ngày một cách ngang nhiên.
Điều đáng nói hơn là tình trạng sát hại chim trời ở quần đảo Cát Bà đã diễn ra như “cơm bữa” suốt 20 năm qua, song dường như lại “che mắt” được chính quyền địa phương và lực lượng kiểm lâm trên địa bàn.
Hệ quả là, hiện nay, mỗi ngày đêm, hàng trăm cá thể chim trời, trong đó có những loài chim trong diện “sách đỏ” vẫn liên tiếp bị bẫy bắt, “hóa kiếp” thành những món ăn dân dã của người dân vùng đảo cũng như tuồn bán đi khắp nơi…
Phóng viên VietnamPlus – trong vai người có nhu cầu mua chim trời số lượng lớn, đã có hành trình “mục sở thị” để từ đó tìm ra nguyên do vì sao nạn “tận diệt chim trời” vẫn mặc nhiên tồn tại và dù tốn rất nhiều giấy mực, làm xấu hình ảnh đảo Cát Bà, nhưng vẫn ngang nhiên tái diễn từ năm này qua năm khác.
Bài 1: Cát Bà ngày tĩnh lặng, đêm vang vẳng tiếng chim đảo kêu trời
Việt Nam có một vị trí quan trọng trên con đường di cư của các loài chim ở Đông Á; trong đó vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng, bao gồm quần đảo Cát Bà, vừa là một điểm giao cắt, vừa là điểm đến cuối của nhiều loài chim di cư. Vì thế, Cát Bà đặc biệt quan trọng cho nhiều loài chim di cư sống ở các vùng đất ngập nước.
Thế nhưng, thời gan gần đây, trên khắp các hòn đảo bạt ngàn cây xanh, thiên nhiên tươi đẹp ấy, lại tĩnh lặng lạ thường. Âm thanh duy nhất vang khắp các đảo vào mỗi tối mà du khách nghe được, chỉ là tiếng loa “nhái” tiếng chim để phục vụ việc bẫy bắt chim trời, khiến nhiều loài chim bị đe dọa, đang đứng bên bờ vực tuyệt chủng.
Sự im lặng bất thường
7 giờ sáng một ngày đầu tháng 11/2020, bầu trời Cát Bà trong xanh vời vợi, những tia nắng vàng rọi xuống mặt nước biển lấp lánh và thân thiện đến lạ kỳ.
Trước vẻ đẹp của “biển xanh, nắng vàng,” chúng tôi hướng tới Cát Bà trong sự háo hức được hòa mình vào thiên nhiên, được ngắm những đàn voọc “sách đỏ” quý nhất thế giới và nghe tiếng chim hót ríu rít chuyển cành. Bởi nơi đây không chỉ là Khu dự trữ sinh quyển của thế giới, có Vườn quốc gia gìn giữ các loài động vật quý hiếm, mà còn được ví như tấm thảm xanh khổng lồ – là nơi cư ngụ của muôn vàn loài chim di cư.
Mường tượng là vậy, nhưng khi đến đây, sự im lặng đến lạ thường bao trùm khắp hòn “đảo xanh.” Ban ngày, nơi đây tuyệt nhiên không có tiếng chim hót. Đi quanh đảo quan sát cũng chỉ thấy một vài con chim diều hâu bay lượn trên bầu trời xa vời vợi…
Đây là điều khó hiểu bởi hiện tại ở Cát Bà đang là mùa chim di cư (các loài chim di cư thường đến Cát Bà vào tháng 9, cao điểm nhất là từ tháng 10 đến giữa tháng 12).
Vậy điều gì đã khiến một Khu dự trữ sinh quyển thế giới trở nên im lặng khó hiểu, bất thường đến thế? Liệu có những tác động tiêu cực đến đường di cư của chim?
Để giải đáp cho chính những thắc mắc nêu trên, thông qua một số người quen làm trong lĩnh vực bảo tồn và sự “truy quét” của google, mạng xã hội facbook, zalo, chúng tôi đã phát hiện ra hàng loạt thông tin, hình ảnh gây “sốc.”
Đó là cảnh tượng những người dân vô tư rao bán chim trời cho khách du lịch ngay sau khi đặt bẫy. Thậm chí không ít người còn tổ chức livestream rao bán chim hoang dã trên mạng xã hội facebook…
Chim di cư… “bay” vào lò mổ
Trong vai khách du lịch ngỏ ý muốn mua chim tự nhiên đưa về Hà Nội để chuẩn bị cho “bữa đại tiệc,” phóng viên Báo điện tử VietnamPlus đã được bà H., chủ một gian hàng ở chợ xã Xuân Đám giới thiệu: Ở Cát Bà có rất nhiều loại chim ngon như lele, cuốc ngực, bồ câu lửa, dẽ, diệc xám, bìm bịp lớn… Tất cả các loài chim ở đây đều là chim di cư có nguồn gốc từ tự nhiên.
“Nếu muốn mua chim trời với số lượng lớn, ở đây có ông Viễn – là người chuyên thu gom chim từ người dân thường xuyên đi đặt bẫy ở khắp huyện đảo Cát Hải, nhất là các xã vùng đệm xung quanh khu vực Vườn quốc gia Cát Bà,” bà H. không ngần ngại giới thiệu khi đã tỏ ra tin tưởng.
Theo gợi ý của bà H., chúng tôi đã tiếp cận được “ông trùm” buôn bán chi di cư trên đảo Cát Bà, tại nhà riêng ở xã Xuân Đám. Đúng phong cách của con buôn, ngay khi thấy khách xuất hiện, ông Viễn liền dẫn chúng tôi đi xem từng túi lưới đựng đầy chim đủ các loại vừa thu mua của các chủ bẫy lưới ngoài đồng, ven biển.
Chỉ tay vào 2 chiếc tủ lạnh cỡ lớn đựng đầy chim đã được làm thịt vẫn còn bê bết máu, ông Viễn cho biết: “Trong này còn gần 400 trăm con chim, nhưng là ‘hàng’ người ta đặt sẵn rồi. Chim này phải vặt lông sống, thui sống và biết cách làm thì thịt nó mới đỏ tươi như thế này được, khi ăn thịt rất thơm.”
Vừa dứt, ông Viễn đi từ trong khu vực nhà kho ra đứng giữa sân và dõng dạc: “Bình thường đây là nơi tập trung vặt lông chim. Có những ngày người ta đặt mua 500-700 con, tôi phải thuê hơn chục người đến vặt lông, vặt mỏi rũ cả tay từ sáng tới tối mới xong. Những bao tải (có khoảng hơn 10 bao tải) trước ngõ toàn là lông chim đấy. Trung bình cứ khoảng 400 con chim thì lông mới đầy bao tải.”
Sau khi khoe chiến tích về việc “sát hại” chim trời ngay tại nhà – nơi được xem là “lò mổ” làm thịt chim, ông Viễn tiến tới vị trị đỗ xe máy xách ra một túi đựng sẵn lele và chim dẽ ra để chỗ góc sân, rồi túm cổ từng chú dẽ ra vặt lông sống.
Như một “cỗ máy,” gã đàn ông to lớn một tay bóp vào đầu chú chim, tay kia thoăn thoắt giật nắm lông rời khỏi da, mỗi lần đưa tay cầm nắm lông giật mạnh, chú chim lại co giật, kêu chí chóe, máu tứa ra đỏ bàn tay.
Chưa kịp hoàn hồn trước nỗi đau bị bứt lông rách thịt, hơn 1 phút sau, chú chim yếu ớt lại tiếp tục bị thui sống. Toàn thân chú chim lúc này gần như co cứng lại bởi ngọn lửa xanh lè nhưng vẫn cố cất những tiếng kêu vô vọng cho tới lúc chết…
Hiên ngang “đi tua” tới bàn nhậu
Theo chia sẻ của “ông trùm” buôn chim, nếu lấy chim tại đây sẽ có cả hàng sống, hàng đông lạnh, được chuyển bằng xe máy, xe khách và xe đông lạnh. Theo đó, mọi thủ tục liên quan đến việc “tuồn hàng” và đưa tới người mua, bên ông sẽ lo.
“Mặt hàng này nếu làm công khai, công an, kiểm lâm họ sẽ bắt, bởi đây có loài là chim quốc cấm. Nếu các bác xách chim sống ra khỏi đảo thì người ta sẽ bắt ngay,” ông Viễn nói nhưng cũng không quên nhắn nhủ rằng “nếu các bác muốn thì cứ đặt với em, thích sống hay đông lạnh kiểu gì em cũng gửi được hết.”
Về mức giá, ông Viễn cho biết hiện nay chim cuốc được bán với giá 60.000 đồng/con, chim dẽ giá 70.000 đồng/con, lele 80.000 đồng/con, bồ câu lửa giá 190.000 đồng/con…
Để tăng sự thuyết phục cho mối hàng mới, ông Viễn mở điện thoại nói chuyện với “thượng khách” rồi khoe: “Người ta đặt hàng cho đám cưới đấy. Ở đây, em không chỉ cung cấp chim cho người dân trong vùng mà còn thường xuyên chuyển tới các nhà hàng có tiếng ở thành phố Hải Phòng, chuyển vào Ninh Bình, thành phố Vinh, hay Đà Nẵng. Tất cả đều vận chuyển bằng xe khách và xe đông lạnh.”
Từ gợi ý của ông Viễn, chúng tôi quyết định tiếp cận một số nhà hàng chuyên đồ rừng trên địa bàn huyện đảo Cát Hải và thành phố Hải Phòng. Qua trò chuyện với chủ các nhà hàng, thông tin chúng tôi ghi nhận đều cho thấy chim được thu mua khắp các địa bàn trên toàn thành phố, trong đó có chim đảo Cát Bà.
Thực tế trên cũng được phóng viên ghi nhận trong các ngày giữa tháng 11, khi một số người vẫn vô tư mang chim trời qua phà Cái Viềng – Cát Hải vào các nhà hàng trong đất liền tiêu thụ song không gặp phải lực lượng nào kiểm tra, xử lý.
***
Tiếng kêu cứu của chim trời Cát Bà: Nỗi đau ai thấu?
Mai Mạnh – Trang Hà/Vietnam+ – 02/12/2020
Theo tiết lộ của người dân chuyên đi bẫy bắt chim di cư ở đảo Cát Bà, muốn tồn tại được với nghề “tận diệt” chim trời, họ phải có “quan hệ” với kiểm lâm và phải biết cách “tránh gây chú ý”…
Bài 2: Hành trình xuyên đêm thâm nhập vào “lãnh địa tận diệt chim trời”
Từ những tiết lộ gây sốc của “ông trùm” chuyên thu mua, buôn bán chim hoang dã trên khắp huyện đảo Cát Hải (thành phố Hải Phòng) về “đường bay” của chim di cư từ Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cát Bà tới bàn nhậu, những ngày giữa tháng 11/2020, phóng viên Báo điện tử VietnamPlus đã thâm nhập vào thực tế tại vùng “lãnh địa bẫy bắt chim trời” ở các xã vùng đệm của Vườn quốc gia Cát Bà.
Tại đây, người viết đã chứng kiến cảnh hàng trăm chiếc bẫy lưới bắt chim trời được giăng trắng trên khắp các khu vực đảo. Đằng sau đó là cả những “câu chuyện quan hệ” dính líu đến lực lượng kiểm lâm và “nồi cơm chung” của vùng…
Lạc vào “ma trận” loa, bẫy lưới tàng hình
Hành trình thâm nhập thực tế vào “lãnh địa bẫy bắt chim trời” của chúng tôi bắt đầu từ lúc 2 giờ 30 sáng, khi Mặt trời còn ẩn sau những khối mây đen khổng lồ.
Để đi đến “điểm nóng,” chúng tôi chọn phương án di chuyển bằng xe ôtô nhằm thuận tiện cho việc tìm hiểu. Địa điểm mà chúng tôi lựa chọn vẫn là xã Xuân Đám – một trong số những xã vùng đệm của Vườn Quốc gia Cát Bà, đây cũng là khu vực xuất hiện nhiều bẫy lưới bắt chim và tiếng loa “nhái” tiếng chim ầm ĩ nhất vùng.
Ngay sau khi xe vừa lăn bánh khỏi khách sạn nằm giữa lòng thị trấn Cát Bà khoảng 1 kilômét, chúng tôi đã nghe rõ “bản đồng ca” của những loài chim kêu như xé toang màn đêm. Nếu chỉ thoạt nghe qua, nhiều người sẽ nghĩ rằng đó là những âm thanh yên bình của sự sống, những tiếng “nhạc” của thiên nhiên…
Nhưng tiếc thay, âm thanh đó lại phát ra từ hàng chục chiếc loa nhằm đánh lừa những chú chim sa vào bẫy, như chính cái cách mà thứ âm thanh ấy đã đánh lừa chúng tôi khi mới đặt chân tới vùng đảo này.
Cứ thế, quanh các vùng đảo rộng lớn đã được găng trắng bẫy tàng hình lưới cước (mỗi chiếc bẫy lưới có chiều dài khoảng 100-200m, chiều cao 3-4m căng lên các chiếc sào tre, dựng đứng trên khắp các cánh đồng, ven rừng và dọc bờ biển), từng chú chim đang tự do bay lượn trên bầu trời, với niềm hy vọng tìm được nơi trú ngụ ấm áp trước khi giá rét kịp kéo đến sẽ bị những “tiếng gọi bầy đàn” kéo xuống.
Chỉ cần bất cẩn lao đến những bẫy lưới lớn nhỏ, lập tức những chú chim đáng thương sẽ bị mắc lại, càng vùng vẫy cố thoát ra, những mắt lưới tàng hình lại càng thắt chặt. Để rồi, 1 con, 2 con rồi cả trăm chú chim dính bẫy…
Hé lộ mối quan hệ tiếp tay, mờ mắt vì lợi nhuận
Để tiện cho việc ghi lại hoạt động bẫy bắt chim trời, cũng như “chiêu trò” mà những người đi bẫy lưới thường đối phó với lực lượng chức năng, thông qua mối quen biết, chúng tôi đã tiếp cận người đàn ông tên Thuấn – đang sử dụng hơn 30 bẫy lưới tàng hình để bắt chim hoang dã, chim di cư ở trên địa bàn xã Xuân Đám.
Qua vài câu chuyện xã giao và ngỏ ý cần mua chim tự nhiên đưa về Hà Nội làm mồi nhậu cho “bữa đại tiệc,” chúng tôi được ông Thuấn cho theo chân đi “thu chiến lợi phẩm” là những chú chim dẽ, lele đang mắc trên những bẫy lưới tàng hình.
Trong quãng thời gian hơn 2 giờ “tận mục sở thị,” người viết đã được ông Thuấn tiết lộ về “mối quan hệ” dính líu đến cán bộ kiểm lâm, cũng như “nồi cơm chung” của vùng khi lợi nhuận thu được từ việc bẫy chim lên đến hàng trăm triệu đồng.
Ông Thuấn kể rằng để có thể làm được cái nghề bẫy lưới này, trước tiên là phải có quan hệ với kiểm lâm. “Như nhà tôi, nhờ có người quen làm ở kiểm lâm nên cứ lúc nào đoàn đi kiểm tra lại được báo trước để dỡ bẫy lưới xuống,” ông Thuấn chia sẻ.
Bên cạnh “mối quan hệ tiếp tay,” ông Thuấn cũng khẳng định hoạt động bẫy bắt chim hoang dã trên địa bàn là “không có gì phải lo” bởi “nếu họ phát hiện, thu đốt bẫy lưới thì chúng tôi lại mua bẫy lưới mới, xong mọi chuyện cũng đâu vào đấy.”
Theo ông Thuấn, thông thường một chiếc bẫy lưới tàng hình dài 100m, có giá 1,2 triệu đồng. Một chiếc lưới như vậy sẽ sử dụng được 2 năm. Hơn nữa, trên mạng cũng rao bán rất nhiều, chỉ cần alo sẽ có người mang “hàng” đến bàn giao tận nơi.
“Trong khi đó, một con chim có giá 60.000-80.000 đồng, mỗi đêm người đi bẫy bắt chim cũng thu được tiền triệu. Có nhà, mỗi mùa chim di cư thu được 200-300 triệu đồng. Như tôi, trung bình mỗi đêm kiếm được 1 triệu đồng, tính ra cả mùa chim cũng thu được gần trăm triệu,” ông Thuấn chia sẻ và nói rằng “thế nên cứ cho đốt thoải mãi.”
Với những con số vô cùng hấp dẫn trên, nghề bẫy bắt chim trời ở Cát Bà đã thu hút đông đảo người dân tham gia vào hành vi săn bắt, buôn bán chim trái pháp luật.
Theo ông Thuấn, chỉ riêng một khu làng ở trung tâm xã Xuân Đám – nơi ông đang sinh sống, hiện nay có gần 40 hộ dân làm nghề đi bẫy bắt chim. “Con số này đã giảm đi nhiều, chứ trước đây cả làng tôi làm nghề bẫy chim,” ông Thuấn nói thêm.
Cứ thế, sau một đêm đi bẫy bắt, từng bao lưới đựng đầy chim lại được người dân bán cho “ông trùm” tên Viễn – đầu mối thu mua chính. Ngoài ra, một số người còn mang ra đường bán trực tiếp cho khách du lịch, hoặc đăng trên mạng xã hội như facebook với giá bán giao động từ 50.000-190.000 đồng, tùy từng loại chim.
Cá biệt có một số loài chim như sâm cầm được bán với giá trên dưới 1 triệu đồng/con. Dù bị cấm, nhưng những cá thể chim này bằng nhiều cách khác nhau vẫn được con buôn đưa tới các nhà hàng để “hóa kiếp” thành món ăn trên bàn nhậu.
Điều đáng nói là, với ông Thuấn hay hầu hết những người dân ở xã Xuấn Đám mà chúng tôi tiếp cận hỏi chuyện, họ đều khẳng định biết rõ từng loại chim, loại nào bị cấm, loại nào không, nhưng tất cả dường như vẫn cố tình đi bẫy bắt, vi phạm.
Và cũng vì hiểu luật, nắm rõ “cơ chế” hoạt động nên mỗi sáng mai – khi đã thu “chiến lợi phẩm,” ông Thuấn và người dân đi bẫy bắt chim trời lại nhanh chóng dỡ toàn bộ bẫy lưới đã giăng lên từ chiều hôm trước. Đó cũng là cách để tránh gây sự chú ý của chính quyền, lực lượng chức năng và cả người đi đường.
***
Tiếng kêu cứu của chim trời Cát Bà: Nỗi đau ai thấu?
Đại diện các bộ, ngành và giới chuyên gia cho rằng việc “tận diệt” chim di cư sẽ ảnh hưởng rất lớn tới cân bằng sinh thái, tiềm ẩn nguy cơ lây lan dịch bệnh, vì thế cần phải ngăn chặn triệt để.
Bày tỏ quan điểm trước thực trạng bẫy bắt, buôn bán, giết hại chim hoang dã di cư đang diễn ra nhức nhối ở huyện đảo Cát Hải, Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cát Bà (thành phố Hải Phòng), đại diện các bộ, ngành và giới chuyên gia cho rằng việc “tận diệt” chim di cư sẽ ảnh hưởng rất lớn tới cân bằng sinh thái không chỉ của quần đảo Cát Bà mà còn của Việt Nam và thế giới.
Vì thế, ngăn chặn tình trạng “tận diệt” chim đảo Cát Bà là việc không thể trì hoãn.
Tiếng kêu cứu của chim trời Cát Bà: Nỗi đau ai thấu? – Bài 1
Tiếng kêu cứu của chim trời Cát Bà: Nỗi đau ai thấu? – Bài 2
Nguy cơ mất cân bằng sinh thái
Trao đổi với phóng viên VietnamPlus, bà Hoàng Thị Thanh Nhàn, Trưởng nhóm Nhóm công tác ASEAN của Việt Nam về bảo tồn đa dạng sinh học, Phó Cục trưởng Cục Bảo tồn thiên nhiên và Đa dạng sinh học (Bộ Tài nguyên và Môi trường), cho rằng chim hoang dã, chim di cư là mắt xích quan trọng trong chu trình sinh thái, hỗ trợ quá trình sinh trưởng của thực vật và kiểm soát sâu bệnh gây hại.
Việc thay đổi trong tập tính sinh thái của các loài chim cũng phản ánh những thay đổi tương ứng trong môi trường sống và hệ sinh thái mà chúng phụ thuộc. Vì thế, các hoạt động sát hại “chim trời” tại Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cát Bà sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến đa dạng sinh học, cân bằng sinh thái; ảnh hưởng đến mục tiêu phát triển bền vững cũng như các cam kết quốc tế mà Việt Nam tham gia.
Về khía cạnh trách nhiệm quản lý, theo bà Nhàn, các loài động, thực vật rừng, động vật hoang dã ngoài tự nhiên đều được bảo vệ bằng pháp luật. Vì thế, trường hợp vẫn còn bẫy bắt, sát hại chim thì đó là việc thực thi pháp luật chưa nghiêm…
Cùng quan điểm, bà Bùi Thị Hà, Phó Giám đốc Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên (ENV) cũng cho rằng việc Cát Bà được công nhận là Khu dự trữ sinh quyển thế giới không phải hoàn toàn là may mắn, mà đó là nỗ lực của thành phố Hải Phòng nói riêng, Việt Nam nói chung trong công tác bảo tồn, bảo vệ di sản thiên nhiên này.
“Tuy nhiên, nhìn lại việc bẫy bắt chim diễn ra trong 20 năm và vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp, tôi nghĩ đã đến lúc các nhà quản lý cần nhìn lại các biện pháp đã thực hiện bởi chưa mang lại hiệu quả,” bà Hà nhấn mạnh.
Theo bà Hà, việc tận diệt chim trời ở Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cát Bà cũng có nghĩa đang làm suy giảm hệ sinh thái, triệt tiêu đi những điểm thu hút du khách của Cát Bà, từ đó tác động tiêu cực đến sinh kế của người dân địa phương. “Do đó, ENV đặc biệt lên án hoạt động bẫy bắt, sát hại chim trời tại đây,” bà Hà nhấn mạnh.
Ông Nguyễn Đức Tú, Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) cũng khẳng định hiện tượng “tận diệt” chim trời bằng các biện pháp như dùng lưới mờ, chim mồi, băng âm thanh gọi chim đã diễn ra từ lâu. Việc khai thác này không chỉ tiềm ẩn rất nhiều nguy cơ gây ảnh hưởng đến tính đa dạng sinh học, mà còn có khả năng là nguồn lây nhiễm các bệnh dịch từ động vật sang người.
Riêng với Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cát Bà, ông Tú nhấn mạnh đây là một vùng được xác định là có tính đa dạng sinh học cao, trong đó giá trị nổi bật nhất là hệ sinh thái rừng ngập mặn và khu hệ chim di cư.
Vì thế, hiện tượng bẫy bắt chim ở đây đã và đang ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng sinh tồn của các loài chim, gây nhiễu loạn sinh cảnh. Việc tận diệt chim trời trên đảo cũng góp phần làm giảm giá trị khi Cát Bà đang mong muốn trở thành một điểm đến của du lịch sinh thái.
Cần một chế tài đủ mạnh, xử lý triệt để
Về khía cạnh quy định pháp luật, ông Tú cho rằng có một thực trạng rất khó khăn trong quản lý việc săn bắt chim hoang dã chính là các quy định của nhà nước về săn bắt động thực vật hoang dã hiện vẫn chưa rõ ràng. Tuy nhiên, vấn đề bất cập không phải là từ ngữ “động vật hoang dã” hay “động vật rừng,” mà khi vận dụng một văn bản quy phạm pháp luật, thường các địa phương hay xử lý khác nhau.
Theo ông Tú, trên thực tế, các cơ quan thực thi pháp luật địa phương hoàn toàn có thể vận dụng các văn bản pháp luật có sẵn để xử lý việc bẫy bắt chim trời và xử phạt theo các Luật đa dạng sinh học, Luật lâm nghiệp, Nghị định 35/2019/NĐ-CP… Đặc biệt là gần đây nhất, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị 29/CT-TTg về một số giải pháp cấp bách quản lý động vật hoang dã, trong đó có áp dụng đối với “động vật hoang dã thuộc lớp thú, chim, bò sát trong môi trường tự nhiên.”
Phó Giám đốc ENV Bùi Thị Hà cũng cho rằng Luật Lâm nghiệp, Luật Thủy sản, Luật Đa dạng sinh học, hay Luật bảo vệ môi trường đều có quy định bảo vệ động vật rừng nói riêng và động vật hoang dã nói chung. Theo đó, mọi hành vi săn, bắt, giết, vận chuyển, buôn bán động vật hoang dã (loài nguy cấp quý, hiếm hay loài thông thường) trái quy định của pháp luật đều là những hành vi bị cấm.
Các hành vi vi phạm cũng có thể bị xem xét xử phạt hành chính theo quy định tại Nghị định 35/2019/NĐ-CP hoặc xử lý hình sự theo quy định tại Bộ luật hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017).
Ngoài ra, Nghị định 06/2019/NĐ-CP cũng quy định: “Động vật rừng thông thường là các loài động vật rừng thuộc các lớp thú, chim, bò sát, lưỡng cư và không thuộc Danh mục loài thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm do Chính phủ ban hành hoặc Danh mục các loài thuộc Phụ lục CITES; Danh mục động vật được nuôi, thuần hoá thành vật nuôi theo quy định của pháp luật về chăn nuôi.”
Tuy nhiên, để thống nhất việc thực thi ở các địa phương, đại diện các tổ chức bảo tồn của IUCN và ENV cũng kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Tài nguyên và Môi trường cần có các văn bản quy định và giải thích rõ ràng hơn. Thậm chí, có thể là một văn bản pháp luật nêu cụ thể đến các hành vi như sử dụng lưới mờ, keo dính, sử dụng băng gọi chim để các cấp thực hiện dễ dàng áp dụng.
Tương tự, đối với các địa phương, nhất là nơi gần các điểm tập trung chim di cư, các cơ quan chức năng cần cương quyết xử lý các trường hợp bẫy bắt chim và đặc biệt là xử lý các tụ điểm như chợ, quán ăn có sử dụng sản phẩm là chim di cư; quy trách nhiệm cụ thể đối với người đứng đầu địa phương để xảy ra vi phạm.
Về phía cơ quan quản lý, ông Nguyễn Hữu Thiện – Cục trưởng Cục Kiểm lâm cho biết hiện Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đang sửa đổi Nghị định 06//2019/NĐ-CP, trước đây ghi là “động vật rừng” nên việc xử lý đối với các loài “chim thông thường” là chưa phù hợp. Do đó, phương án sửa đổi hướng đến quy định các loài “động vật hoang dã” là những loài sống trong sinh cảnh tự nhiên, thì sau này sẽ “quét” được tất cả các hành vi xâm hại đến các loài “chim hoang dã.”
“Về mặt quan điểm, đương nhiên xâm hại đến các loài tự nhiên hoang dã cũng là hành vi vi phạm. Do đó, lực lượng kiểm lâm phải tuyên truyền vận động để cho người dân hiểu, bởi mất đi một loài, một hệ sinh cảnh thì cũng ảnh hưởng đến ‘ngôi nhà chung;’ trong đó con người cũng sẽ bị ảnh hưởng, nhất là gần đây có thông tin dịch bệnh lây lan từ động vật sang người,” ông Thiện nhấn mạnh.
Quay trở lại với tình trạng đang diễn ra ở đảo Cát Bà, theo ông Thiện, thành phố Hải Phòng và chính quyền các cấp địa phương cần phải khẩn trương vào cuộc và có chỉ đạo ngăn chặn, xử lý quyết liệt. Trước mắt, thành phố Hải Phòng cần thực hiện theo Chỉ thị 29/CT-TTg về một số giải pháp cấp bách quản lý động vật hoang dã của Thủ tướng Chính phủ; rà soát lại các khu vực thường xảy ra tình trạng bẫy bắt chim để xử lý triệt để.
Về phía Cục Bảo tồn thiên nhiên và Đa dạng sinh học, Phó Cục trưởng Hoàng Thị Thanh Nhàn cũng kiến nghị Ủy ban Nhân dân thành phố Hải Phòng chỉ đạo các cơ quan chuyên môn tăng cường kiểm soát, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm; tăng cường truyền thông, phổ biến pháp luật và nâng cao nhận thức của người dân, không để xảy ra vi phạm các quy định của pháp luật về bảo vệ loài hoang dã.
Mặt khác, theo Phó Giám đốc ENV Bùi Thị Hà, để ngăn chặn nạn bẫy bắt chim trời, cần thực hiện tổng hòa các giải pháp, từ truyền thông, nâng cao nhận thức đến hoàn thiện các chế định pháp luật có liên quan cũng như tăng cường hiệu quả thực thi.
“Rõ ràng, việc tuyên truyền và gỡ bẫy thôi là không đủ, chúng ta cần nghiêm khắc xử lý các trường hợp vi phạm và dùng những ví dụ minh họa này để giáo dục rộng rãi đến cộng đồng về những hậu quả pháp lý,” bà Hà nói.
Đọt Chuối Non 