Chào các bạn,

Có một bài hát mình thường nghĩ đến khi suy ngẫm những liên hệ giữa người với người. Đó là bài hát: “Làm sao chị giải quyết một vấn đề như chị Maria?“ trong phim The sound of music. Phim có tựa tiếng Việt là Giai điệu hạnh phúc, xoay quanh một nữ tu tập sự tên là Maria. Maria đặc biệt yêu ca hát.

Bài hát này là đoạn các soeurs trong nhà Dòng “kể tội” với mẹ Bề trên về soeur Maria, rằng: Maria trèo cây, Maria nhảy múa, Maria ca hát, Maria uốn tóc… Soeur Maria “nhiều tội” đến mức làm các soeurs khác “đau khổ”: “Khi em ở với chị ấy, em bị xáo trộn, mất tập trung và điếng người…” Vì thế các soeurs nhờ mẹ Bề trên giải quyết vấn đề bằng cách “đuổi” soeur Maria ra khỏi nhà Dòng. Và mẹ Bề trên đã trả lời thật thông thái:

“Làm sao các chị nắm được ánh trăng trong tay?

Làm sao mình có thể nắm được ánh trăng trong tay? Wow, mình luôn thán phục cách giải quyết mẹ Bề trên.

Mình liên hệ hình ảnh này với một hình ảnh trong 101 truyện Thiền bình giải của anh Hoành, bài Không nước, không trăng. Đó là hình ảnh một ni cô đang xách nước trong đêm trăng thì đáy gàu rớt ra, nước trong gàu chảy ra hết và trăng cũng không còn trong nước, không còn trong gàu nữa. Lúc đó mình thấy vấn đề của mình thật ra là chẳng có vấn đề nào cả. Vấn đề như ánh trăng. Làm sao mình có thể nắm được ánh trăng trong tay? Wow, câu hỏi và cũng là câu trả lời thật thông thái.

Mời các bạn cùng nghe nhé.

Dưới đây là bài dịch và bình Không nước, không trăng của anh Hoành; chú thích về xưng hô trong lời dịch bài hát của mình; lời dịch bài hát; và cuối cùng là video clip.

Chúc tất cả chúng ta luôn vui vẻ và giải quyết mọi chuyện suôn sẻ. 🙂

PTH

*****

Không nước, không trăng

Khi ni cô Chiyono học Thiền với thầy Bukko của chùa Engaku, cô không gặt được thành quả gì từ thiền định trong một thời gian dài.

Cuối cùng, trong một đêm trăng, ni cô đang xách nước trong một cái gàu cũ bọc tre. Tre bị gãy và đáy gàu rớt ra, và ngay lúc đó tâm trí của Chiyono được giải phóng.

Để kỷ niệm, ni cô làm một bài thơ:

Bằng cách này cách kia tôi cố giữ cái gàu cũ
Từ lúc thanh tre đã yếu và gần gãy
Cho đến khi đáy gàu rơi ra.
Không còn nước trong gàu!
Không còn trăng trong nước!

Bình:

• Chùa Engaku (円覚寺 ) là một chùa thiền tông Lâm Tế và một trong những chùa thiền tông quan trọng nhất ở Nhật. Chùa do một vị sư Trung quốc xây dưới thời tể tướng Nhật Hōjō Tokimune sau khi ông đẩy lui được quân xâm lăng Mông Cổ từ 1274 đến 1281. Hōjō Tokimune cũng là một vị thầy về Thiền, vì vậy chùa Engaku rất nổi tiếng về Thiền.

• “Tâm trí của Chiyono được giải phóng.” Đây là điều mà các sách vở của ta gọi là “hốt nhiên đại ngộ”. Chữ “giải phóng” hàm ý tâm trí của Chiyono đã bị tù túng trước đây.

Tù túng vì cái gì?

• Chiyono viết, “Bằng cách này cách kia tôi cố giữ cái gàu cũ”. Đó cũng là một cách để nói “Tôi cứ giữ một nề nếp cũ.” Đây rất rõ là cách suy nghĩ cũ, có nước trong gàu và có trăng trong nước. Đây chính là tù túng.

Trăng là ảo ảnh.

Gàu và nước là cái giữ trăng, cái giữ ảo ảnh. Gàu là cách suy tư, nước là biểu hiện cái sờ mó được. Gàu và nước cách suy tư dựa vào những gì mắt thấy tai nghe, dựa vào những gì sờ mó được mà suy luận. Cho nên tâm trí bị lẩn quẩn trong giới hạn của ngôn ngữ và lý luận, bị cầm tù không thoát ra được.

Ví dụ: Suy tư “Con gà có trước hay trứng gà có trước?” Suy tư này sẽ giữ ta trong vòng lẩn quẩn không bao giờ ra, vì nó bị giới hạn bởi ngôn ngữ và luận lý của con người.

Một ví dụ thường ngày hơn: “Nếu ta làm thiện, ta sẽ được phước, như vậy sẽ gia tăng cơ hội thành công trên đường đời, và được hạnh phúc. Vậy thì, tu học làm việc thiện là đường đưa đến hạnh phúc.” Đây là một chuỗi lý luận rất hợp lý theo lý luận hàng ngày, và chẳng có gì đáng trách cả.

Nhưng nếu ta đã nhận ra chính thân ta là phù du, vô thường, thì tất cả chỉ là ảo ảnh—các việc thiện, tu học, hạnh phúc–đều chỉ là phù du, hư ảo.

Cho nên mọi phương thức suy luận đều là cái gàu nước, giữ ảo ảnh là trăng.

• Vậy thì cái gì không là ảo ảnh? Cái gì là chân lý vĩnh cửu?

Chân lý đó là cái nền thường hằng bất biến (thường trực không thay đổi) của mọi thay đổi. Nếu mọi ngọn sóng đều hiện rồi mất, đều thay đổi liên tục, thì phải có cái gì làm nền cho tất cả mọi ngọn sóng đó. Cái nền đó là đại dương nước. Lọn sóng nào cũng phù du, hiện rồi mất ngay, nhưng đại dương nước thì luôn có đó.

Cái nền thường hằng bất biến của mọi thay đổi đó, ta gọi là Tuyệt Đối. Ta không thể diễn tả được tuyệt đối, không thể tưởng tượng được bằng ý niệm, vì mọi từ ngữ, mọi ý niệm—dài, ngắn, trắng, xanh, lớn, nhỏ…–đều là tương đối, đều là thay đổi.

Cái nền thường hằng bất biến đó, ta gọi là Không, là Như Lai, là Phật. Đó là bản tánh thật của vũ trụ, và là bản tánh thật của chính ta, vì ta cũng từ đó mà ra rồi lại trở về đó, như sóng từ nước mà ra rồi lại tan hòa vào nước.

• Để nắm bắt được Tuyệt Đối (Không, Như Lai), ta phải vượt bỏ hẳn các khái niệm và suy nghĩ, vượt ra khỏi thế giới tương đối của mắt thấy tai nghe và của suy luận trong trí óc, để lên tầng Tuyệt Đối. Cảm nhận trực tiếp được hiện diện của Tuyệt Đối bên trong, và xuyên qua, những điều tương đối ta thấy—gần như là nhìn một người phụ nữ trước mặt và cảm nhận được tình yêu bất diệt của nàng có cho bạn. Cảm nhận này vượt lên trên lý luận và ý niệm.

• Gàu vỡ, hết nước, hết trăng, tức là ngưng suy nghĩ kiểu bình thường, không lệ thuộc vào những điều mắt thấy tai nghe mà suy luận, là nhảy vọt lên đến tầng cảm nhận Tuyệt Đối đó. Cho nên ta nói là “giải phóng tâm trí” hay “hốt nhiên đại ngộ”.

• Người ta dùng chữ “ngộ”, “enlightened”, “giải phóng”, mà không nói “hiểu”, hay “đột nhiên hiểu ra”, vì cái biết này sâu thẳm hơn cái hiểu của suy luận bình thường. Đó tương tự như là cái biết cùa một người nghệ sĩ vừa nắm được một dòng nhạc hiện vào đầu và không giải thích được tại sao có dòng nhạc mới lạ thật hay hiện ra trong đầu như thế.

• Xem thêm về “hốt nhiên đại ngộ” trong bài Ba Ngày Nữa.

(Trần Đình Hoành dịch và bình)

*****

* Chú thích về xưng hô trong lời dịch bài hát:

1. Về cách xưng hô giữa các soeurs:

Trong hầu hết nhà Dòng ở Việt Nam thì các soeurs gọi nhau là chị và xưng em. Nếu soeurs có chức vụ thì gọi chị và tên chức vụ, nếu không thì gọi chị và tên người đó.

Ví dụ: Nếu soeur Mai nhận nhiệm vụ Phụ trách cộng đoàn thì các soeurs còn lại sẽ gọi soeur Mai là chị nhất hoặc chị Phụ trách, nếu không thì gọi là chị Mai. Và xưng em.

Có Dòng gọi soeur Mai là bà nhất và xưng con. Nhưng hầu hết bây giờ các Dòng gọi chị xưng em (giữa chị em với nhau) và đối với bề trên cao cấp gọi: Mẹ Giám Tỉnh, Mẹ Bề trên hoặc chị Tổng Phụ trách và xưng con hoặc xưng em.

Người nước ngoài khi xưng hô với nhau, họ không có truyền thống thêm đại từ xưng hô như anh, chị, em, chú, bác.. như người Việt. Vì thế trong lời tiếng Anh nguyên thuỷ, tên Maria chỉ là Maria. Việc thêm đại từ xưng hô trong lời dịch là để diễn tả cảm xúc của nhân vật theo truyền thống Việt Nam.

2. Về cách xưng hô giữa chúng ta với các soeurs:

Chúng ta gọi các soeurs là soeurs và mẹ Bề trên. Và xưng con.

@ Gửi chị Xuân Lành: Em cám ơn chị đã giúp em hiểu cách xưng hô này ạ.

***

Làm sao chị giải quyết một vấn đề như chị Maria?

[Soeur 1, soeur 2, soeur 3 và soeur 4:]
Chị ấy trèo cây và cọ đầu gối, váy áo có chỗ rách
Chị ấy vũ waltz trên đường đi Lễ và huýt sáo trên cầu thang
Và dưới khăn trùm đầu, chị ấy uốn tóc
Em còn nghe chị ấy hát trong tu viện nữa
Chị ấy luôn chậm với nhà nguyện, nhưng lời sám hối của chị ấy thì có thật
Chị ấy luôn trễ mọi thứ, trừ mọi bữa ăn
Em không muốn nói điều này, nhưng em cảm thấy rất chắc là chị Maria không phải là tài sản của tu viện

[Soeur 5:]
Em muốn nói một lời thay chị ấy
Chị Maria làm em cười

[Mẹ bề trên:]
Làm sao các chị giải quyết một vấn đề như chị Maria?
Làm sao các chị bắt một đám mây và ghim nó xuống?

[Soeur 5:]
Làm sao các chị tìm một từ có nghĩa là chị Maria?

[Soeur 1, soeur 2, soeur 3 và soeur 4:]
Một người bông lông! Một đóm lửa chập chờn!* Một chị hề!

(Một đóm lửa chập chờn, Will-o-the-wisp, còn gọi là Fiars’ lantern (đèn của các thầy tu) là một đóm lửa giữa đầm lầy, thường là do các loại khí phát sinh từ đầm lầy. Trong phim Brave, Will-o-the-wisps là một linh hồn màu xanh dễ thương. Các bạn có thể xem phim hoạt hình Brave – Công chúa tóc xù để hình dung về Will-o-the-wisps. Dưới đây là hình ảnh Will-o-the-wisps và Công chúa tóc xù.

[Mẹ bề trên:]
Nhiều điều các chị biết, các chị nên nói với chị ấy
Nhiều điều chị ấy nên hiểu

[Soeur 1, soeur 2, soeur 3 và soeur 4:]
Nhưng chị làm sao làm chị ấy ở lại và lắng nghe chị nói?

[Mẹ bề trên:]
Làm sao các chị giữ được ngọn sóng trên cát?

[Soeur 1, soeur 2, soeur 3 và soeur 4:]
Oh, làm sao chị giải quyết một vấn đề như chị Maria?

[Mẹ bề trên:]
Làm sao các chị nắm được ánh trăng trong tay?

[Cả 5 soeurs :]
Khi em ở với chị ấy, em bị xáo trộn, mất tập trung và điếng người
Và em chẳng bao giờ biết chính xác em ở đâu
Chẳng thể đoán được – như thời tiết, chị ấy bay lãng bãng như một chiếc lông
Chị ấy đáng yêu! Chị ấy quỷ quái! Chị ấy là con chiên!

Chị ấy làm phiền hơn bất kì bất kỳ phiền toái, xua ong bắp cày ra khỏi tổ
Chị ấy có thể ném một tu sĩ Sufi quay cuồng trong vòng xoáy
Chị ấy dịu dàng! Chị ấy điên cuồng! Chị ấy bí ẩn! Chị ấy là cô bé!
Chị ấy là bệnh nhức đầu! Chị ấy là thiên thần! Chị ấy là cô gái!

[Mẹ bề trên:]
Làm sao các chị giải quyết một vấn đề như chị Maria?
Làm sao các chị bắt một đám mây và ghim nó xuống?

[Soeur 5:]
Làm sao các chị tìm một từ có nghĩa là chị Maria?

[Soeur 1, soeur 2, soeur 3 và soeur 4:]
Nhưng chị làm sao làm chị ấy ở lại và lắng nghe chị nói?

[Mẹ bề trên:]
Làm sao các chị giữ được ngọn sóng trên cát?

[Soeur 1, soeur 2, soeur 3 và soeur 4:]
Oh, làm sao chị giải quyết một vấn đề như chị Maria?

[Mẹ bề trên:]
Làm sao các chị nắm được ánh trăng trong tay?

(PTH dịch)

*****

How do you solve a problem like Maria?

She climbs a tree and scrapes her knee, her dress has got a tear
She waltzes on her way to Mass and whistles on the stair
And underneath her wimple she has curlers in her hair
I even heard her singing in the abbey
She’s always late for chapel, but her penitence is real
She’s always late for everything, except for every meal
I hate to have to say it, but I very firmly feel Maria’s not an asset to the abbey

I’d like to say a word in her behalf
Maria makes me laugh

How do you solve a problem like Maria?
How do you catch a cloud and pin it down?

How do you find the word that means Maria?
A flibbertigibbet! A will-o’-the wisp! A clown!

Many a thing you know you’d like to tell her
Many a thing she ought to understand

But how do you make her stay and listen to all you say

How do you keep a wave upon the sand?

Oh, how do you solve a problem like Maria?

How do you hold a moonbeam in your hand?

When I’m with her I’m confused, out of focus and bemused
And I never know exactly where I am
Unpredictable as weather, she’s as flighty as a feather
She’s a darling! She’s a demon! She’s a lamb!

She’d out pester any pest, drive a hornet from its nest
She could throw a whirling dervish out of whirl
She is gentle! She is wild! She’s a riddle! She’s a child!
She’s a headache! She’s an angel! She’s a girl!

How do you solve a problem like Maria?
How do you catch a cloud and pin it down?
How do you find the word that means Maria?

A flibbertijibbet! A will-o’-the wisp! A clown!

Many a thing you know you’d like to tell her
Many a thing she ought to understand

But how do you make her stay and listen to all you say?

How do you keep a wave upon the sand?

Oh, how do you solve a problem like Maria?

How do you hold a moonbeam in your hand?

How Do You Solve a Problem Like Maria