Khác với mọi năm, mùa mưa năm nay sao kéo dài quá. Chắc các yang khôgn ưng điều gì, nên đã quá hai lần trăng mọc trăng lu rồi, mà vẫn không chịu nhường bầu trời cho gió về.Đất rừng cứ âm u, âm u một màu tro bếp, với nhnững cơn mưa tưởng chừng như không bao giờ cạn nước. Mọi năm, chừng này là gió đã nổi, xua hết mây đen và mưa.Rừng chỉ còn toàn một màu vàng của nắng và lúa. Vậy mà bây giời mưa vân xhàng hàng, xen cheo chéo phủ đầy rừng cây, con sông, rẫy lúa. Mưa làm mọi con đường về plơi bùn ngập lúy bàn chân, mỗi khi nhậc chân bước đi, đất lại kêu lên uồm uộp, uồm uộp.Nhà nào có voi chở lúa còn đỡ, chớ cõng gùi về, không bấm sâu mấy ngón chân, chắc đổ hết lúa xuống bùn.
Bếp lửa nào trong plơi cũng phải hối thúc con chau nhanh tay gặt hái. Vụ năm nay trúng mùa quá, lúa to bằng nhau hàng trăm hột, trĩu nặng đầu bông muốn chạm tới sát gốc. bắp, cây nào cũng mang trên mình hai trái bự. Những mưa hoài thế này, suốt không kịp là rụng hết lúa, còn bắp sẽ mọc mầm ngay trong áo lá. Các gia đình phải kéo từng nhà tới giúp nhau, sao cho nhanh chóng giành giật với ông trời, đem cho hết lúa bắp về nhà. Lũ gái trai, trẻ nít chẳng còn lúc nào mà tụ tập nhau chơi bời nữa.Thế nên Nay Chuốt cũng không được gặp Nay H’Á. Anh nhớ Á đến nóng cả bụng lẫn trong đầu.Chỉ mong sao ami H’Á kêu con cháu trong dòng họ găp djuê sang giúp suốt lúa, bẻ bắp. Rồi đến lượt chị em Á qua giúp nhà anh để hai đứa có dịp gặp nói chuyện, cho cái nhớ nó theo con mắt ngó nhau mà ra ngoài. Cho lời thương bớt đầy, tràn theo cái miệng trao qua gửi lại. Nhưng ami Á lại kêu anh em nhà Nay Siêng, Nay Hiêng tới làm giúp. Còn nhà Chuốt, tòan con trai sức đứa nào cũng ngang con beo gấm, ami, ama đâu có phải nhờ ai làm giúp.Chuốt vỗ vỗ lên mình voi H’Nha, ghé sát tai kể lể hết nỗi nhớ thương H’Á chất chứa đầy trong bụng cho nó nghe. Con voi gật gật cái đầu, mắt nó trong veo nhìn Chuốt ra về ra vẻ thông hiểu bụng anh lắm.
Rồi cũng tới lúc ông trời phải ngưng, hết nước để tuôn đổ xuống đất. Gió ào ạt kéo về. Mùa mang đã suốt, bẻ xong xuôi.Mọi atung đều đầy ắp lúa, bắp ngủ kín trên xà ngang, xà dọc.Mùa lễ “ ăn năm uống tháng” bắt đầu.Ching Arap ngân nga bay qua dòng sông Ayun, luồn trong từng thân cây rừng già, quẩn quanh theo khói bếp thơm nồng trên mọi nóc nhà sàn. Nghe tiếng ching đã thấy chân ngứa ngáy, muốn được tay cầm tay bước vô vòng xoang. Suốt dọc đôi bờ sông Ayun, những vạt hoa pnga k’ang vàng chóe chạy dài, nhảy nhót theo nhịp ching trong nắng vàng và gió ngàn.
Từ hai ba lần mặt trời dậy ngủ, khoa plơi đã cắt cử bọn con gái mạnh chân, khỏe tay trong làng, vô rừng tìm chặt cây chuẩn bị làm lễ ăn trâu. Cây plang hoa trắng làm cột Goong drai năm trước, cao chín mười cùi tay, trồng trước sân nhà Rông, nay đã nảy những chiếc lá non xanh mướt.Các già làng đều nói đó là plơi mình “ hên” lắm. yang cho năm vừa qua mưa thuận gió hòa, nay được mùa to.Vậy nên nhất định phải cúng con trâu một em, làm lễ tạ ơn.
Việc của bọn con trai là trồng chéo xung quanh cột goong drai tám cái cọc khác, cao chừng bảy, tám cùi tay, buộc nối nhau cho chắc chắn. Mỗi cột đều có một sợi dây rừng buộc từ ngọn thả xuống tận đất. Trên mỗi sợi dây lại treo những mảnh gỗ nhỏ vẽ nhiều màu sắc, để chào đón tổ tiên, ông bà về dự hội. Lễ năm nay cúng dâng cho các Yang bốn con trâu, nên xung quanh các cột goong còn có bốn cột khác để buộc trâu nữa.Ai khéo tay nhất sẽ làm một chiếc đàn nhỏ gác lên trên đỉnh cột goong. Phải làm cẩn thận lắm, vì đó là nơi để hồn tổ tiên, ông bà, cha mẹ nghỉ ngơi khi về cùng con cháu.Chung quanh đàn phải cắm nhiều lưỡi dao nhọn bằng gỗ và một mảnh hình trăng lưỡi liềm, tượng trưng cho quyền tối cao của các yang atâo. Sau đó quét dọn nhà Rông, bãi cỏ trước sân, phát sạch sẽ đường xuống bến nước, chuẩn bị cho ngày lễ chính.Đàn bà, con gái thì lo giã lúa, tẽ bắp, gọt củ mì làm rượu cần. Khung dệt nào chưa xong phải gấp rút kéo chỉ. Không có người phụ nữ Jrai nào lại muốn trong ngày hội, mà những đàn ông, trai tráng của nhà mình, phải mặc áo, khố cũ.
Cả plơi đã tụ tập về sân trước Rông. Bọn con nít là chộn rộn nhất, có mặt từ sớm, cứ như đếm qua chúng nó ngủ không nhắm hai con mắt.Ai cũng mặc những bộ đồ đẹp nhất mà mình có. Màu đỏ đen của những tấm váy, áo, khố, tấm choàng rực lên trong cái lạnh se se của đầu mùa khô.Vòng cổ, vòng tay, vòng chân sáng lóe lên, kêu leng keng theo mỗi bước đi. Bộ ching Arap pha đồng đen rất quý của khoa plơi – chủ làng có tiếng ngân rất vang, rất xa, cũng đã được đem tới, cùng với trống hgor lớn. Bốn con trâu đực có những bộ sừng đen bóng, cong vòng sắp chạm nhau được dắt tới cột vô bốn cây nêu nhỏ. Bên cạnh đó đặt một chiếc nia có bày các lễ vật khác như cơm, bầu rượu, bắp, các loại đâu, cả những trái bí bầu…vừa mới hái trên rẫy về. Thấy đã đông đủ, khoa plơi và mấy cụ già làng cùng đi tới nhà thày cúng Po ieo tơ pai , mời ông ra làm lễ. Những thanh niên giỏi việc săn bắn nhất, đã được cắt cử để chuẩn bị lễ đâm trâu.Mỗi con hai ba người, chờ sẵn ngay bên cột buộc trâu đó.
Khoa Plơi, các già làng cùng thày cúng từ nhà đi tới trong tiếng ching vang lừng. Pô ieo tơ pai đi giữa, đầu quấn khăn đen, mặc áo đen, vai mang tấm choàng hoa đỏ rực rỡ của thày cúng. Ông đi tới trước cột goong thì dừng lại, cả đám đông bỗng lặng im phăng phắc. Nghe rõ cả tiếng thở, tiếng đập đuôi của những con trâu.Tiếng Pô ieo tơ pai ngân nga vang khắp sân Rông, tạ ơn các yang vì việc làm ăn tốt đẹp trong năm; cầu xin mùa màng năm tới cũng lớn bông, nhiều trái; trâu bò, heo gà sinh sôi, người vật không ốm đau , bệnh tật. Rồi ông cất tiếng hát khóc con trâu :
– Bơi hơi….bơi hơi tpao! Lâu nay trâu bạn với ta trong nhà như anh em. Nay đem trâu thay người lễ tạ các yang, cho buôn sang bụng no, người ấm. Tui thương trâu lắm nhé. Bơi hơi…bơi hơi…tpao ơi..
Giọng ông lúc bay bổng lên tận ngọn goong, lúc trầm xuống sầm sập như nước nơi đáy thác.Lúc như khóc, lúc như cười, hàng mấy trăm con người lớn nhở nín thở lắng nghe. Bọn nhỏ lít nhít nắm chặt tay ama, ami hay anh chị. Mấy con trâu gục gặc đầu, mắt chớp chớp như đồng ý.Ching trống lại nổi lên bing bong. Vòng xoang đã bắt đầu tự lúc nào. Hai con trai khiêng trống đi trước, mỗi người một ching , gân fhai chục chiếc lớn nhỏ, nối bước nhau.Những bước chân tiến lên, lùi xuống xoay xung quanh cột goong. Lâu lâu lại một tiếng hú sáng khoái kéo dài, hàng trăm người cùng hòa theo đáp lời. Tiếng hú âm vang lan lan trên mặt sông vàng đẫm ánh trăng. Pô ieo tpai ra hiệu, vòng múa nữ lùi dần ra cho những chàng trai đâm trâu bước tới.Tám thanh niên ngực nâu trần vạm vỡ, bóng láng, vung tròn vũ khí trong tay, dẫn đầu đoàn ching trống đi vòng quanh những con trâu và cột nêu. Lựa được khoảng cách tốt nhất, họ phải đâm một nhát lao hay kiếm, cho trúng ngay tim con vật.Sau đó chém tiếp vô khuỷu chân trái phía sau, rồi khuỷu chân phải, cho trâu khuỵu xuống. Vừa múa vòng tròn,vừa tiếp tục đâm, chém, cho đên skhi con vật tắt thở. Như vậy mới được coi là năm tới may mắn.Lỡ ra trong khi vùng vẫy, con trâu nào đứt dây chạy, đó là điểm không may mắn cho mùa sau, người đâm phải được thay ngay.Tiếng hò reo cổ vũ những chàng trai tài giỏi, đem may mắn tới cho cả plơi, rộn rã khắp sân Rông. Ching trống càng thêm dồ dập. Vòng xoang mỗi lúc một rộng ra, bởi có thêm nhiều những bàn tay quen lạ nối tay.
Pô ieo tơ pai mang nồi đồng tới hứng huyết trâu hòa với rượu, để bôi lên thẻ bói xem việc mùa năm tới thế nào. Ông cũng cắt lấy đuôi, tai, mũi khoét mắt trâu đặt thêm lên mâm cũng.Việc tế lễ xong xuôi, các già làng, khoa plơi và thày cúng lên nhà Rông để coi bói và bàn việc mùa sau.Ai đã được phân công xẻ thịt, nấu nướng, cột thêm rượu thì cứ thế mà làm, hoặc về nhà nấu cơm canh, mang rượu ghè tới góp.Ai không có việc cứ vui múa. Rượu buộc hàng dãy dài trên nhà Rông, dưới sân, quanh cột goong…Sau lần khấn vái cuối cùng của thày cúng, mọi người thỏa sức ăn uống. Rượu chảy tràn trề như nước sông Ayun. Gió đẫm mùi thịt nướng thơm phức. Ching cứ bing boong, bing boong ngân xa và những bước chân trong vòng xoang vẫn cứ rầm rập, rầm rập.
Nay Chuốt đã ngấm men rượu lừ đừ. Mọi khi anh đâu có uống nhiều như thế. Những bữa nay Chuốt vui trong đầu, trong ngực lắm. Là người đầu tiên đâm trúng tim cho con trâu quỵ xuống, Chuốt được sự hò la cổ vũ nồng nhiệt của mọi người.Nhưng cái chính là H’Á đang ở giữa vòng xoang kia. Trong mắt Chuốt, con gái khắp hai ba plơi này, không có ai xinh đẹp, không có ai múa dẻo bằng Á. Cứ nhìn là thấy ngay : H’Á đang di chuyển nhịp nhàng, chân phải bước lên, chân trái theo sau. Nhún một cái yểu điệu, cặp mông tròn tròn đẩy nhẹ, nghiêng nghiêng cái eo lưng thon như bụng con ong xây.Đôi tay nâu hồng mịn màng đưa đẩy lên xuống. cả người Chuốt bỗng nóng ran như có kiến cắn. Anh nhảy ba bước, tách hai ngón tay út của H’Á và cô gái bên cạnh đang míc vô nhau ra, ngoéo ngón út của mình thay thế. Binh boong, binh boong….vai cọ vai và hông chạm hông. Ánh lửa bập bùng. Trái tim thùng thùng.Khố váy rung rinh, rung rinh. Những bước chân thậm thịch, thậm thịch…suốt đêm, suốt đêm.
Chuốt kéo tay Á rời khỏi vòng xoang đám hội, chạy nhanh trên bờ sông. Tiếng Á cười trong vắt át cả tiếng nước chảy.Bất chợt Chuốt dừng phắt, khiến Á xô vô giữa ngực anh. Chuốt vòng tay ôm chặt Á, cả hai cùng thở hổn hển. Mùi mồ hôi và da thịt con trai lạ lẫm khiến Á run bắn cả chân tay. Cô tựa đầu lên tấm ngực trần căng vồng của Chuốt, khẽ nhắm mắt lại.Hơi thở thơm mùi mật ong của Á làm Chuốt ngây ngất như người lên cơn sốt nóng. Thân hình họ bốc cháy ngùn ngụt, áp sát vô nhau đến nghẹt thở.Vẫn còn run rẩy, Chuốt ghé sát tai Á thì thầm :
– Á bắt mình về làm chồng nghe.
Á hốt hoảng vùng khỏi tay Chuốt lắp bắp nói không thành lời :
– Không được đâu Chuốt ơi!
– Sao vậy? Á không thương mình nữa à ?
– Thương chớ sao không. Nhưng mình là cậu cháu mà. Cưới nhau đâu được.
– Cậu cháu xa mấy đời rồi Á.
– Không được Chuốt ở. Plơi phạt bà con mà cưới nhau, nhà Chuốt lấy trâu ở đâu nhiều mà đền cho làng?
– Đền mấy trâu cũng cưới.Nếu Á sợ, hai đứa mình đi ở Plơi khác được không? Hay lên rừng, núi ?
– Càng không được nữa. Ở nhà còn có ami, ama. Ra ngoài Plơi còn có dòng họ, bạn bè. Lên rừng chỉ có hai đứa buồn lắm. Không có tiếng chiêng, không có tiếng nói cười. Lỡ trốn đâu mà người ta tìm bắt được, còn phạt nặng hơn thì sao?
– Một ngày không nhìn thấy Á, đầu Chuốt nóng như cái nồi khô đặt trên bếp lửa, người Chuốt héo úa như cái cây bị chặt gốc rồi đó Á ơi.
– Bụng Á cũng thương Chuốt nhiều như nước sông Ayun kia. Nhưng làm sao ami, ama dám đi hỏi Chuốt về làm chồng cho Á được?
– Á không cưới, Chuốt nhảy xuống sông Ayun chết đi cho rồi. Sống mà không có Á, hay nhìn thấy Á uống chung bầu nước với người khác, mình không chịu nổi đâu.
Nói rồi Chuốt xăm xăm chạy ra bờ sông. Á cuống cuồng nắm vạt khố níu lại :
Yang ơi! Chuốt không thương Á thực bụng rồi. Chuốt chết, làm sao nhà bên đó để cho Á ở yên? Luật tục cũng phạt bắt người đền người đó. Chuốt không nhớ sao?
– Vậy Á cưới Chuốt đi.
H’Á buồn rầu, hết nhìn lên trời lại ngó xuống đất. Bụng cô rối như búi chỉ tìm không thấy mối, chẳng biết nói thế nào.Thương Chuốt cũng nhiều mà phần sợ luật tục còn nặng hơn. Nước sống Ayun vỗ bờ oàm oạp như giận dữ. Bóng Á và Chuốt in trên mặt sông trở thành méo mó kỳ lạ. Mắt Á chợt sáng lên :
– Ơ cậu! Nếu yang ưng cho hai cậu cháu mình lấy nhau, thì Chuốt phải làm sao làm sao cho hai bờ sông Ayun này gần lại, nước phía dưới kia dâng cao lên. Lúc đó Á chịu cưới Chuốt. Còn nếu Chuốt không làm được, tức là Yang không cho hai đứa làm vợ chồng, mình đành xa nhau thôi Chuốt.
Nãy giờ ngây ra nhìn Á, cả người Chuốt đông cứng như hóa đá bỗng sống lại :
– Được rồi ! Chuốt sẽ làm việc này. Yang sẽ thương hai đứa mình. Chắc chắn mà.
* *
*
Chuốt chở trên lưng voi H’Nha một ghè rượu, một con gà, ra bờ sông.Nhảy xuống sông tắm rửa sạch sẽ, xếp lại tấm khố cho ngay ngắn, anh nắm hai bàn tay lại khấn :
– Ơ Yang ! hãy về uống rượu này, ăn thịt gà đây, để nghe Chuốt nói. Nếu các yang cho Chuốt với Á cậu cháu mà được thương nhau, sẽ để cho Chuốt làm hai bờ sông Ayun xích lại như theo lời Á. Việc xong, Chuốt lễ các Yang một con trâu trắng. Bớ yang.
Hút rượu trong ghè ra ống nứa, Chuốt đem đổ xuống mặt sông ba lẫn. Một con sóng lớn bất ngờ vươn dậy uống rượu, bổ nhào lên người Chuốt ướt lướt thướt. Ăn hết con gà. Uống hết ché rượu. Chuốt lên voi về nhà ngủ.
Từ hôm sau, khi lũ gà trong plơi chưa kịp gọi mặt trời thức, cho tới lúc chiếc xe bánh lửa chở ông vụt lặn xuống bên kia rừng, Chuốt và voi H’Nha hì hục kéo đất, đổ đá xuống hai bờ sông Ayun. Một lần, hai lần, ba lượt, trăng cứ vơi rồi đầy. Chuốt quên cả ăn uống. Đêm vừa đặt mình xuống sàn, đã muốn vùng dậy cưỡi voi ra sông. Người Chuốt xẹp xuống như con cá amí phơi khô trên gác bếp. Ama la, Chuốt không nghe. Amí khóc, Chuốt không hỏi. Trong đầu Chuốt chỉ có tiếng cười trong như nước đổ của H’Á. Trong mắt Chuốt chỉ thấy dáng người xinh đẹp dịu dàng của Á giữa vòng xoang. Đôi bờ sông Ayun mỗi ngày một gần lại.Nghĩ tới lúc được làm đám cưới với Á, Chuốt quên cả mệt, quên đói khát.
Cả plơi xôn xao khi thấy nước sống Ayun trên nơi Chuốt đang ngày đêm đổ đất đá, cứ ngày một phình to, nước phía dưới mỗi lúc một dâng cao.Lũ con nít cởi truồng tồng ngồng kéo nhau hàng đàn chạy từ nhà ra bến nước léo nhéo tranh cãi, lỗ tai Chuốt như điếc. Trai gái trong plơi túm tụm bàn tán xì xào, Chuốt không hay. Các già làng chống gậy còng lưng lụ khụ ra hỏi han, Chuốt cũng lặng im.
Tiếng ong tiếng ve đầy cả lỗ tai, H’Á quyết định ra sông coi thử.từ sau ngày cúng Yang ăn cơm mới đó, Á né mặt, chưa gặp lại Chuốt.Cô nghĩ anh không thể nào làm được một việc khó khăn như thế.Yang không khi nào ừng cho hai cậu cháu cùng một họ Nay mà được lấy nhau.
Ra tới bờ sông, Á sững sờ : nơi hai đứa đứng soi bóng nước bữa đó, nay như có phép yang, đã mọc lên hai vách núi, ép chặt dòng sống tới chỗ này phải nhỏ lại.Chỉ cách chừng hai ba cây đòn khiêng nữa là hai bờ gặp nhau.Cuối vách đá là một cái vực sâu, nước xanh ngăn ngắt. Đầu Á rối tung, không biết nghĩ tới, nghĩ lui làm sao nữa.Chuyện Chuốt, Á thương nhau, trong nhà chưa ai biết, ngoài plơi chưa ai rõ. Nhưng từ hối nào tới giờ , Á đâu có thấy người trong họ được lấy nhau. Nhất là lại cùng một họ mẹ như Á với Chuốt nữa.Ai lỡ thương, làng phạt, bắt mổ mấy trâu, mấy bò cúng yang xin xá tội, đãi cả làng anw uống xì xụp mấy ngày. Nếu mà lỡ ngă mit, có em bé trong bụng, hai người cùng phải bò lết tới cái máng heo đặt ngoài bến nước, vục đầu xuống, lấy miệng mà ăn cơm canh người ta đỏ trong đó như cách con heo ăn.Các già làng luôn căn dặn” Anh chị em trong họ mà lấy nhau là phạm tội lớn. các Yang giận sẽ cho mưa lớn, gió to kéo dài, hư hỏng hết mùa màng. Có khi còn cho thú rừng về phá hết lúa bắp. Mất mùa, đói sẽ làm chết cả làng. Nặng hơn, yang gieo cái bệnh lạ xuống mọi bếp lửa… Chết người, rồi còn phải dời đất cũ đi tìm bến nước khác nữa” Tội đó nặng lắm ! Sao Chuốt không nghĩ xa cho Á vậy? Phải làm sao để các yang đừng trị tội cả Plơi đây?
Á chậm rãi bước tới bên bờ vực, lặng lẽ nghiêng mình soi xuống nước. Chuốt hớn hở chạy lại. Mặt nước lặng im như không chảy, xanh thăm thẳm, bóng hai người lung linh. Có ai đẹp đôi như họ? Ngươic nhìn Chuốt, nước mắt ròng ròng, Á nhún chân như muốn bắt theo nhịp ching Arap vô vòng xoang, thả rơi mình xuống vực. Nước mở cánh tay ôm Á vô lòng rồi khép lại.Vẫn một màu xanh thăm thẳm. Chuốt sững sờ. Anh chưa kịp khoe với Á kết quả việc làm vì tình yêu của mình.Như thế là Yang ưng để hai đứa thành đôi, nên mới giúp sức cho Chuốt làm hai bờ sông gần lại. Nhưng Á đâu rồi ?
Gió bỗng nổi lên gầm gào dữ dội. Cây cối ngả nghiêng, vặn xoắn lại, kêu la răng rắc.Mặt nước sông cuộn sóng, như có một con vật khổng lồ nào đang quẫy đùng đùng trong lòng nước vậy. Trời đang trong xanh bỗng tối sầm. Lòng Chuốt đau như ai đem dao cắt đi từng miếng. Chuốt còn ở đây làm gì khi không có H’Á. Á ơi !
Sóng chợt yên, gió bỗng lặng. Không ai tìm thấy Chuốt đi đâu nữa. vực sông Ayun nơi này càng xanh đến lạ, như ngừng chảy, không bao giờ còn nổi sóng. Nước trong lòng vực lúc nào cũng mát mẻ, êm đềm như có tiếng ai hát ru. Người già trong plơi gọi tên “ Vực Tông Á”.
Chiều, nắng trên vực Tông Á có màu tím. Sáng, nắng chuyển sang màu hồng. Con gái tắm nước Tông Á da trắng, tóc dài. Con trai bơi trong Tông Á bắp thịt săn chắc như thân cây cate. Mặt nước như gương bạc. Ai soi xuống cũng thấy mình đáng yêu hơn. Gái trai Ayun Pa đẹp vì thế ?
Linh Nga Niê Kdăm
Và trong những phút giây tăng tốc vượt đèn đỏ có thể tình cờ ta cùng một đường bay.
Đọt Chuối Non 