Chào các bạn,
Anh em đồng bào Buôn Làng nơi mình đang sống cấy mỗi năm hai vụ lúa nước. Mình nhớ trước kia lúa gạo anh em đồng bào trồng nấu cơm lên ngon và thơm, nhưng sao bây giờ nấu cơm gạo rất khô, không trắng và cũng không thơm ngon gì cả!
Lúc đầu mình tưởng đất ruộng trong Buôn Làng không cấy được loại lúa nào khác, ngoài loại lúa anh em đồng bào mình đang làm, đó là loại lúa cấy ba tháng là gặt và khi nấu cơm lên rất khô. Cơm khô rang khô rốc, khô rời từng hột, dù ăn khi đang nóng hoặc khi nguội thì cơm vẫn khô giống nhau, thêm vào đó màu hơi ngà ngà như cơm tấm vậy! Nhưng sau khi hỏi thăm, mình biết đất ruộng trong Buôn Làng vẫn cấy được loại lúa giống gạo tám thơm, nấu cơm lên rất thơm và rất dẻo.
Mình thắc mắc sao đất ruộng trồng được loại lúa ngon như vậy mà cả Buôn Làng không ai trồng cấy! Hơn nữa, trong các bữa cơm gia đình thường không có thức ăn, các gia đình thường xuyên ăn cơm với muối, cá khô hoặc rau rừng… Vậy sao không cấy loại lúa giống gạo tám thơm, để không có thức ăn cũng vẫn dễ ăn cơm hơn? Nghĩ như vậy nên khi nói chuyện với các mẹ, mình hỏi: Trong Buôn Làng mình không có lúa giống gạo tám thơm hay sao mà thấy gần như cả Buôn Làng ai cũng cấy loại lúa giống gạo khô? Hay là loại lúa giống gạo tám thơm đòi nhiều thời gian hơn nên anh em Buôn Làng mình không cấy?
Các mẹ cười nói: Có loại lúa giống gạo tám thơm, nhưng đồng bào Buôn Làng mình không cấy, không phải vì nó đòi thời gian lâu hơn đâu! Nó cũng cấy ba tháng là gặt được nhưng vì nó dẻo mà không chịu ra nhiều cơm! Đồng bào Buôn Làng mình mỗi gia đình có ít đất, nhà lại đông người nên muốn trồng loại lúa khi ra gạo, gạo nấu ít nhưng nó ra nhiều cơm, như vậy mới đủ cho cả nhà ăn trong nhiều tháng. Nghe các mẹ nói, mình rất vui vì các mẹ cũng đã tiến bộ nhiều, nên cũng đã biết lo chút chút cho ngày mai!
Hai ngày sau khi nói chuyện với các mẹ Buôn Làng về gạo tám thơm, mình đang chuẩn bị nghỉ trưa thì nghe tiếng gọi, mở cửa ra thấy mẹ Thủy, người ở Buôn Hằng I thuộc xã Ea Uy. Nhìn thấy mình, mẹ Thủy nói: Mình mang đến cho Yăh một ít gạo tám thơm để Yăh nấu cơm. Mình hỏi: Gia đình mẹ Thủy có nhiều đất ruộng hay sao mà trồng được gạo tám thơm? Mình cũng có ít đất ruộng thôi! Nhưng nhà mình có ông bà già đã già lắm rồi! Ông bà không còn răng để ăn cơm gạo khô, mỗi lần ăn cơm gạo khô, mình thấy thương ông bà già quá, nên trồng một ít để nấu riêng cho ông bà già ăn!
Và mẹ Thủy nói tiếp: Mình không có nhiều nên đem đến cho Yăh chừng đó, chắc Yăh ăn được một tháng hể? Mình cảm ơn và nói: Chừng này gạo Yăh ăn được sáu tháng vì Yăh chỉ ăn thứ Bảy và Chúa Nhật, các ngày khác Yăh ở ngoài Lưu Trú ăn cơm với các em học sinh ngoài đó! Mẹ Thủy nói: Yăh ăn lâu như vậy là thiu gạo của mình rồi!
Matta Xuân Lành
Đọt Chuối Non 
Việc canh tác cây lúa của đồng bào mình ngày xưa thật mộc mạc, giản đơn như chính tâm hồn trong sáng của họ. Hình ảnh những rẫy lúa: lúc xanh non mơn mởn, lúc chín vàng ấm áp – ẩn hiện, chênh vênh trên những sườn đồi, khe suối…đẹp như những bức họa vùng sơn cước.
Việc đốt rẫy – đón mưa – tra hạt – thu hoạch. đều diễn ra hòa quyện với những nghi thức cúng bái thần linh phong phú – Tạo ra một không gian văn hóa thấm đẫm tính nhân văn.
Lúa chín, được những bàn tay thoan thoắt của các mẹ, các chị, các cô sơn nữ tuốt bỏ vào gùi mang về…rồi nhịp chày đôi, chày ba vang lên…xen lẫn với những âm thanh sinh hoạt cộng đồng rộn rã…làm ấm áp lòng người.
Có lẽ cơm được nấu bởi những hạt gạo thô ráp còn đầy đủ lớp cám vàng, bởi ngọn lữa củi khô cháy thơm mùi rừng núi – đã làm nồi cơm như dẽo hơn, như thơm hơn…ngon ơi là ngon dù chỉ với chút muối giã với trái ớt xanh bé tí tẹo cay xè…chảy nước mắt.
Ngày nay, giống mới cao sản nè, phân bón cho năng suất cao nè, thuốc trừ sâu diệt cỏ hiệu quả nè…!!! Vụ gối vụ khai thác tối đa đất canh tác (đất chưa kịp thở) với hàng loạt phương thức,phương tiện sản xuất hiện đại…tạo ra nhiều sản phẩm lắm. Không còn thiếu ăn nữa…
Nhưng sao ta vẫn thấy thiếu thốn cái gì đó…hay là ta đã đánh mất cái gì đó…Là một chút hoài niệm thôi.
LikeLike
Chuyên môn của Hòa có gì giúp được bà con, khuyến nghị gì giúp bà con không? 🙂
LikeLike
Hi vọng là bà con sớm có đủ gạo ăn và trồng lại những giống gạo thơm…đây cũng là lựa chọn mà nhiều bà con nông dân phải chấp nhận, được chất lượng thì mất năng suất, được năng suất thì mất chất lượng.
LikeLike
Chị Lành ơi,
Em cảm ơn chị đã rủ em lên Tây Nguyên, vào Buôn Làng để coi anh em đồng bào ra đồng bẫy chuột, xúc tôm cá.. 🙂 Em rất thích. 🙂 Em đang chờ dịp để lên. 🙂
Em Hương,
LikeLike
Hi chị Lành,
Em cảm ơn chị đã chia sẻ.
Về luân canh với cây trồng nước, em thấy trên mạng có thông tin này ạ:
Những loại hình luân canh: http://baigiang.violet.vn/present/same/entry_id/8225392
Luân canh giữa cây trồng cạn với nhau. VD: Ngô, đậu tương.
Luân canh giữa cây trồng cạn với cây trồng nước. VD: Ngô, đỗ, lúa mùa.
Luân canh giữa cây trồng nước với nhau. VD: Khoai nước hè, lúa xuân
Em Hương,
LikeLike
Theo mình biết trước kia tết của người đồng bào dân tộc thiểu số là ngày họ gặt lúa mới về nhưng ngày nay vì bị kinh hóa nên hình như họ không còn mừng ngày lúa mới nữa mà có một số khá đông cũng ăn tết như người kinh. Mình thấy cũng tiếc ngày đó!
LikeLike
Hi Thu Hương
Bà con Buôn Làng mình họ cấy ruộng nước, không phải ruộng khô nên chắc không trồng luân canh được vì ngoài cây lúa ra mình không biết có cây gì có thể sống dưới nước được không nữa! Chắc không rồi 🙂
Ngoài ra bà con Buôn Làng mình trồng đậu, trồng mì, trồng bắp trên những ngọn núi cao chót vót, mình có dự định lên núi với họ nhưng chưa lên được, đã đi hai lần nhưng đến nửa chừng là về vì cao quá mình trèo không nồi, họ lên và ngủ lại trên đó cả tuần mới về.
Họ đi vì tâm thức của người đồng bào sắc tộc là muốn lên cao là tìm về núi đồi sông suối… đó là bản sắc của anh em đồng bào! Khi mình khoanh vùng họ lại cho họ ở đồng bằng như bây giờ là mình đã kinh hóa họ rồi!
Về tôn giáo không ảnh hưởng gì đến cách làm ăn trồng trọt của họ cả, ngược lại còn khuyến khích và giúp họ vốn để họ có thể có vốn mua giống và phân để canh tác… Chia sẻ kinh nghiệm, cũng như dạy cho họ những kỹ năng trong canh tác.
Đồng bào Buôn Làng nơi mình đang sống cũng thích trồng cà-phê nhưng đất ở vùng này không hợp với cây cà-phê nên không mang lại hiệu quả, có một số trồng điều nhưng hiện tại khói của lò gạch làm cho nhiều vườn điều không có trái, trong một xã nhỏ xíu của mình có tới bảy lò gạch vì đất vùng mình ở là đất sét nên rất hợp với việc nung gạch.
Đối với bà con Buôn làng mình thì điều họ thích nhất là du canh du cư, nay đây mai đó là họ ưng nhất! Vì đó là bản sắc văn hóa của họ thành ra họ không có thói quen tiết kiệm lo cho ngày mai là như vậy đó.
Mình chỉ biết chút ít chừng đó chia sẻ với Hương.
Còn lại những gì nữa thì Anh Hai giúp em nhé – em cảm ơn Anh Hai trước 😀
Matta Xuân Lành
LikeLike
Hi chị Lành,
Em cảm ơn chị đã chia sẻ.
Em mới đọc lại bài Mót lúa thì được biết “Làng làm hai vụ lúa: Vụ mùa lúa chính chủ yếu nhờ vào thời tiết nắng mưa của trời đất, và vụ mùa lúa đông xuân nhờ vào nước xả ở các đập.”
Chị đúng là một nhà văn hóa của Tây Nguyên. 🙂
Em đọc trên báo, em thấy một số nơi trồng luân canh và đạt nhiều thành công.
Có lẽ các chuyên gia kinh tế nông nghiệp đã thấy tiềm năng này ở Tây Nguyên trước đó lâu rồi, nhưng bà con ở đây vẫn trồng 2 vụ lúa, nên em đang thắc mắc là:
1. Bà con có thích trồng thêm cây hay không?
2. Có những yếu tố tôn giáo hay văn hóa nào làm bà con không muốn đổi cách trồng trọt hay không?
3. Đối với bà con thì điều gì mới là cần nhất cho họ? Trường học? Việc làm? Hay trồng luân canh để tăng thu nhập và tăng năng suất cây trồng?
Vài dòng chia sẻ với chị. 🙂
Em Hương,
LikeLike
Hi Thu Hương
Mình về Buôn cũng gần một năm và mình thấy anh em đồng bào trồng vụ mùa chính vào đầu mùa mưa ở Tây nguyên như tháng này Thu Hương à!
Khoảng tháng mười họ gặt mùa chính và đến khoảng tháng mười hai họ làm vụ mùa hai gọi là vụ mùa đông xuân.
Như vậy khoảng cách giữa hai vụ mùa vừa đủ để họ chuẩn bị ruộng đất cho mùa mới thôi Hương à!
Và trong thời gian chờ đó họ ra đồng bẫy chuột, xúc tôm cá… Khi nào có dịp Hương ghé qua coi cho biết 😀
Matta Xuân Lành
LikeLike
Chị Lành ơi,
“Anh em đồng bào Buôn Làng nơi mình đang sống cấy mỗi năm hai vụ lúa nước.” Mỗi vụ 3 tháng. Vậy trong 6 tháng còn lại, họ có trồng luân canh cây nào không ạ?
LikeLike