Chào các bạn,

Gia đình mình ở Gia Lai và Buôn Ma Thuột từ nhỏ nên mình có cơ hội tiếp xúc nhiều với anh em đồng bào sắc tộc Jrai và Êđê, cả hai sắc tộc Jrai và Êđê đều giống nhau ở điểm là cùng theo chế độ mẫu hệ, làm mình ngộ nhận anh em đồng bào sắc tộc thiểu số Tây nguyên đều theo chế độ mẫu hệ, mãi đến khi vào sống với anh em Buôn Làng sắc tộc Sêđăng, mình mới biết là điều mình tưởng từ trước đến giờ là không đúng. Bởi anh em Buôn Làng Sêđăng không theo chế độ mẫu hệ hoặc phụ hệ gì cả, điều này được thể hiện qua cái tên không có họ đứng trước hoặc sau. Chẳng hạn như Win, Tim, Phúc, Sing, Sal… Chỉ một cái tên không không đứng độc lập giữa trời! Chính vì vậy khi con cái lập gia đình, cô dâu chú rể không nhất thiết phải về nhà chồng hoặc nhà vợ, mà về theo sự thỏa thuận nhu cầu của bên chồng hoặc bên vợ.

Do không theo chế độ nào nên người làm chủ gia đình, cũng như giữ tiền bạc trong gia đình tùy theo mỗi gia đình. Nhưng nhìn chung cũng như qua hỏi chuyện các mẹ, mình thấy gần như các bố nắm quyền và kinh tế gia đình, trong gia đình các mẹ chỉ quản lý bắp mì và lúa gạo cất trong nhà để ăn, còn trâu bò tiền bạc gần như các bố nắm giữ.

Mình nhớ có lần tám giờ tối, mình cùng với mẹ E đi trên con đê nhỏ từ nhà mẹ Nhang về nhà mình, hai bên là ruộng lúa và ao bèo. Trời tối như bưng đường Buôn Làng lại không có điện, hôm đó mình quên đem đèn pin, mình đang lấy điện thoại ra để mở đèn pin điện thoại, cũng vừa lúc mẹ E ở phía sau bật đèn pin sạc năm bóng sáng quắc lên rọi đường, mình khen đèn pin mẹ E sáng quá. Mẹ E cười vui khoe:

– “Bố E mới mua cho mình, chiều nay đi lễ về bố E cầm đèn pin ra đưa cho mình, bố E không nói gì nhưng mình biết chắc do bố E thấy mình hay đi tối với Yăh nên đã mua cho mình.”

– “Mẹ E có biết đèn pin này ở đây bán bao nhiêu tiền một cái không?”

– “Không, mình không biết và mình cũng không hỏi bố E.”

Mình nói giá tiền chiếc đèn pin và hỏi trong gia đình mẹ E ai giữ tiền?

– “Từ khi cưới về đến bây giờ mấy chục năm rồi, bố E là người giữ tiền vì mình không biết tính toán nên giữ rất nhanh hết tiền.”

– “Bố E giữ tiền nhưng mẹ E có biết trong gia đình có bao nhiêu tiền, và mỗi vụ mùa bán bắp bán củ mì thu được bao nhiêu tiền không?”

– “Không, mình không giữ tiền nên mình không biết. Nhưng mình không biết cũng không sao vì đã là vợ chồng là đã nên một, nên bố E biết cũng như mình biết. Hằng ngày mình chăm sóc gia đình với hết cả tình yêu thương và khả năng Chúa ban cho là mình thấy rất vui và hạnh phúc lắm rồi. Mình cũng không quên cảm ơn Chúa đã cho gia đình mình có bố E không say xỉn, nhưng luôn biết yêu thương chăm sóc gia đình bằng trí khôn Chúa cho. Không còn điều gì cái bụng mình muốn nhiều hơn nữa.”

Matta Xuân Lành