Một góc Noong Hẻo.

(LĐ) – Số 236 – Thứ bảy 12/10/2013 09:17
Trang chủ> | Phóng sự

Trước đây, cuộc sống của người Thái ở xã Noong Hẻo (huyện Sìn Hồ, Lai Châu) luôn thanh bình, yên ắng. Nhưng “cơn lốc” ma túy và bão HIV đổ bộ vào địa phương khiến nhiều người vợ góa chồng, con mồ côi, thậm chí nhiều trẻ trở thành trụ cột gia đình khi tuổi còn rất nhỏ.

Hằng tuần, hằng tháng, thông tin về những người chết vì nhiễm HIV tới tấp được thông báo, khiến hàng ngàn người dân đứng ngồi không yên. Ai cũng lo âu, thấp thỏm, bởi không biết những ngày tiếp theo, tử thần sẽ gọi tên ai. Những “kỷ lục” đau buồn, thảm khốc liên tiếp được xác lập ở đây!

Liên tiếp những cái chết

Đến Noong Hẻo khi đã xế trưa. Khi biết chúng tôi muốn tìm hiểu về tình trạng lây nhiễm HIV tại địa phương, anh Lò Văn Hoan, Xã đội trưởng tình nguyện đưa đường. Cách trụ sở UBND xã chừng 100m là nghĩa trang, đây được xem là điểm tập kết kim tiêm lớn nhất của địa phương sau mỗi tối. Hàng trăm kim tiêm vương vãi khắp nơi, có cái đã khô, có cái còn vương máu tươi. Anh Hoan cho biết, đêm về, hàng trăm đối tượng nghiện ma túy lại ra đây tụ tập. Sau khi chích ma túy, chúng quăng kim tiêm la liệt khắp nơi, cả trên đường đi, trong bụi rậm. Thậm chí còn vứt cả ống kim tiêm xuống ruộng của người dân ngay cạnh đó. “Ngày nào cũng như ngày nào, số kim tiêm cứ thế tăng lên, chúng tôi thu dọn không xuể”, anh Hoan nói.

Qua nghĩa trang hơn 1km, chúng tôi đến nhà anh Bời Văn Nọi (bản Nậm Om). Đã hơn 1 năm qua, nhà anh Nọi không có người ở, nên dù Nậm Om đang vào mùa gặt, nhưng căn nhà vắng ngắt, bên ngoài, cỏ mọc cao đến nửa nhà. Theo anh Hoan, Nọi vốn hiền lành, chăm chỉ. Nhưng vì đất ít, canh tác khó khăn nên cái nghèo vẫn đeo bám gia đình Nọi. Năm 2009, Nọi vào bãi vàng Phiêng Chạng làm thuê, bị bạn bè rủ rê, anh chích ma túy, rồi nghiện nặng. Đầu năm 2011, Nọi trở về nhà. Nhà đã nghèo, từ ngày Nọi nghiện càng nghèo hơn. Trong nhà không có tài sản gì đáng giá, đến chiếc giường ngủ của vợ chồng Nọi chỉ là vài tấm ván được kê bằng gạch.

Ở Noong Hẻo phần lớn còn lại người già và trẻ em.

Không biết chồng nhiễm HIV, vợ chồng vẫn sinh hoạt tình dục như bình thường. Được ít lâu sau, Nọi chết, cơ thể có biểu hiện của người nhiễm HIV. Nghi ngờ, chính quyền địa phương yêu cầu vợ Nọi, chị Lò Thị Dươi đi xét nghiệm. Kết quả chị bị nhiễm HIV. Chưa đầy một tháng sau ngày chồng mất, chị Dươi cũng chết vì HIV/AIDS. Nội ngoại hai bên đều nghèo, trong nhà lại không còn gì để bán, ông Lò Văn Pem (bố đẻ của Dươi) đã bán đứa con trai của Dươi mới 8 tháng tuổi cho một người Dao ở xã lân cận mới có tiền tổ chức đám tang cho chị.

Ở Noong Hẻo, không chỉ người già hay thanh niên nghiện. Những đứa trẻ mới chỉ 12 – 13 tuổi cũng đã dính vào ma túy. Em Lò Văn Ba ở bản Nậm Há 1, mới chỉ 13 tuổi đầu, nhưng đã nghiện nặng từ lâu. Còn Lò Văn Kế mới 12 tuổi cũng ở Nậm Há 2 cũng “tợp” ma túy mấy năm rồi. Đang học, lên cơn nghiện, Ba phải chạy về nhà tìm thuốc. Rít xong, Ba mới lờ đờ trở lại lớp, mắt lim dim. Bây giờ, Ba đã phải nghỉ học.

Theo anh Hoan, người nghiện ở xã Noong Hẻo thì không đếm xuể. Từ năm 2011 đến nay, theo nhiều nguồn tin đáng tin cậy, xã Noong Hẻo đã có hơn 40 người chết và hiện có gần 500 người đang nghiện ma túy, nhiễm HIV (đó là một con số kỷ lục, kỷ lục trên cả nước suốt bao đời qua!). Nhiều nhà không chỉ bố chết, mẹ chết, mà cả nhiều cháu nhỏ vô tội cũng chết theo vì lây nhiễm HIV. Không những thế, có rất nhiều người là con em, người thân của cán bộ xã đã chết vì nghiện ma túy và nhiễm “ết”. “Thằng con rể mình là Lù Văn Ánh cũng chết vì nghiện đấy. Giờ con gái mình phải nuôi 2 thằng con trai, nó khổ lắm. Cả Lò Văn Nọi, em trai vợ mình cũng chết vào tháng 7.2012”, anh Hoan buồn rầu.

Mà có riêng gì nhà anh Hoan. Nhà trưởng bản Nậm Há 2, Lò Văn Phương cũng có người con rể là Lò Văn Póng chết đã gần 1 năm nay. Anh Phương còn có cả hai thằng em ruột nữa, là Lò Văn Pủm và Lò Văn Đệu cũng sắp chết vì bị “ết. “Hai thằng em mình nó yếu và gầy lắm rồi, không đi lại được nữa. Mình khuyên nhiều nhưng nó có nghe đâu. Chắc chỉ vài hôm nữa là chết thôi”, anh Phương, chua xót nói.

12 tuổi là trụ cột gia đình

Chúng tôi đến nhà bà Lò Thị Tiêng (bản Nậm Há 2) khi bà và hai đứa cháu đang ăn cơm trưa. Trên mâm, ngoài bát canh rau rừng còn có mấy hạt lạc rang. “Mới thu hoạch nên mới có lạc ăn, chứ tháng trước đến cơm với muối trắng cũng không có mà ăn chú ạ”, bà Tiêng ngậm ngùi.

Mới 12 tuổi, nhưng Lò Văn Phúc đã là trụ cột gia đình.

Trong bản Nậm Há 2, nhà bà Tiêng là nạn nhân đau đớn nhất của cơn bão HIV. Trước đó, hai con trai của bà đi tìm vàng đã mang theo con vi rút “ết” và lây lan sang vợ. Chỉ từ 2007 đến nay, ma túy và AIDS đã cướp đi sinh mạng của 4 đứa con của bà. Nhìn những đứa con của mình lần lượt bị “tử thần bắt đi”, bà đã khóc cạn nước mắt. Càng thương hơn khi những đứa cháu nội sớm mồ côi cả cha lẫn mẹ. Giờ đây, bà một thân một mình nuôi hai cháu, đứa lớn 8 tuổi, đứa nhỏ 6 tuổi. Mọi chi phí sinh hoạt của mấy bà cháu chỉ trông vào hơn 300 ngàn tiền trợ cấp cho trẻ mồ côi. Bà dè sẻn, tính toán chi ly các khoản tiêu, nhờ đó cũng “lay lắt” sống qua ngày.

Cha mẹ mất sớm, nhiều em nhỏ ở Noong Hẻo “miệng còn hơi sữa” đã sớm phải là trụ cột gia đình. Dù mới 12 tuổi, nhưng mọi việc lớn bé trong nhà từ đi nương, chăm em, Lò Văn Phúc (bản Nậm Chá) đều thành thạo. Trước đây, nhà Phúc cũng hạnh phúc như bao gia đình khác trong bản. Nhưng từ ngày bố nghiện, rồi nhiễm HIV/AIDS, tài sản trong nhà lần lượt đội nón ra đi. Khi bố mất, cũng là lúc gia đình chỉ còn “xác nhà”. Đau buồn vì chồng mất, mẹ Phúc ốm liệt giường. Phúc phải gánh trách nhiệm “trụ cột” gia đình khi mới 11. Buổi sáng Phúc dọn dẹp, vệ sinh cá nhân cho mẹ rồi lên lớp, trưa về tranh thủ nấu ăn, ăn vội bát cơm rồi lên nương đi làm. Chiều về tranh thủ kiếm ít rau rừng, bó củi hoặc cây thuốc nấu cho mẹ uống. Bà ngoại ở gần bên, thi thoảng cũng chạy sang đỡ đần cho cháu. Dù vất vả, nhưng Phúc rất chăm học. Năm học vừa qua, em được xếp loại khá.

Thanh niên, trai tráng, những người trong độ tuổi lao động lần lượt bị “tử thần” gọi tên, khiến bản làng tan hoang, xơ xác. Vì thế, mọi việc lớn bé trong bản làng đều do phụ nữ đảm nhận. “Đàn ông chẳng ai làm, mà có bắt làm cũng chẳng đủ sức. Ai cũng như que củi khô, dặt dẹo trước gió, đi còn chả nổi chứ mang vác gì. Có khi còn kiệt sức tại chỗ ấy”, ông Phương ngán ngẩm lắc đầu.

Cũng như nhiều gia đình khác, đã hai năm nay, kể từ ngày chồng mất chị Lò Thị Dúi đã quá quen với những công việc vốn chỉ dành cho nam giới. Chị kể: “Hôm vừa rồi, giữa đêm gió to làm bay mất một tấm lợp trên mái. Sáng hôm sau, ba mẹ con tôi phải tìm cách lợp lại mái tôn, nếu không mưa sẽ dột. Tôi bắc thang leo lên mái, hai con tìm cách đưa tấm lợp lên nhưng không được. Cũng may, chị gái biết liền chạy sang giúp. Những công việc lợp nhà trước đây tôi chưa từng làm. Lợp lần 1 xong rồi, ở dưới vẫn nhìn thấy trời. Lại làm lại. Lần thứ hai tôi quên cố định bằng ốc vít, suýt nữa cả người và tấm lợp rơi xuống đất. Hì hục suốt buổi sáng, chúng tôi cũng lợp xong. Không có bàn tay đàn ông, khổ thế đấy chú ạ”.

Kim tiêm vương vãi khắp nơi.

Thảng thốt lúc nửa đêm

Xã Nong Hẻo có 15 bản, với 1.020 hộ, trong đó 99% là đồng bào dân tộc Thái. Xưa, bản làng bình yên và không biết đến trộm cắp, ma túy là gì. Nhưng nay, các bản làng ngày một vắng đàn ông, nhất là thanh niên trai tráng bởi “nạn” nghiện và những cái chết trẻ. Theo ông Lù Văn Cưởi, Phó Bí thư Đảng ủy xã Noong Hẻo, cách đây hai mươi năm, khi bãi vàng Chinh Sáng ở huyện Tam Đường, Lai Châu cạn kiệt, các “vàng tặc” đã về đây, lật tung các khu rừng đầu nguồn suối Nậm Há để đào bới tìm vàng. Những cánh rừng phòng hộ đầu nguồn bị băm nát, cuối cùng họ tìm được bãi vàng Phiêng Chạng ở Noong Hẻo và khai thác từ đó đến nay. Từ khi bãi vàng Phiêng Chạng ở Noong Hẻo được phát hiện, thanh niên trong bản rủ nhau đi tìm vàng.

Bãi vàng đã thu hút hàng trăm người dân tìm đến với giấc mộng đổi đời. Thanh niên khỏe mạnh trong bản đều bị rủ rê bởi những lời mật ngọt. Bọn trẻ đang cắp sách đến trường, nhiều đứa cũng bỏ học để đi theo tiếng gọi của vàng. Những tệ nạn xã hội như ma túy, trộm cắp cũng xuất hiện từ đây. Người già không nơi nương tựa; những đứa trẻ thơ thất học, đói nghèo, hoặc ốm chết vì lây bệnh từ bố mẹ không phải là cá biệt. Do nghiện hút không thể kiểm soát, nên ở Noong Hẻo giờ đây, hầu như người già đều chết… sau con của mình. Hầu hết họ đều chỉ ở độ tuổi từ 18 đến dưới 30. Khi khỏe mạnh chúng đi làm ở các bãi vàng, rồi nghiện hút.

Thanh niên, trai tráng, những người trong độ tuổi lao động lần lượt bị “tử thần” gọi tên, khiến bản làng tan hoang, xơ xác. Bây giờ, trong bản phần lớn chỉ còn người già, phụ nữ và trẻ thơ. Chính vì thế, mọi việc lớn bé trong bản làng đều do người phụ nữ đảm nhận. Cách đây vài năm, làng có đám, mỗi người một việc, trai vào rừng bẫy thú, chặt cây, đàn bà con gái ở nhà đồ xôi, sắm lễ. Thế nhưng bây giờ, mọi việc lớn bé đều đến tay đàn bà. Đàn ông chẳng ai làm, mà có bắt làm cũng chẳng ai đủ sức. Từ năm 2011 đến nay, đã có hơn 40 người chết vì HIV/AIDS. “Nhiều đêm, chúng tôi không thể ngủ được vì những cái chết liên tiếp, dồn dập của con em dân bản. Mỗi lúc có người chết, cả bản lại thảng thốt sợ hãi. Ai cũng lo âu, thấp thỏm bởi không biết những ngày tiếp theo, tử thần sẽ gọi tên ai”, ông Cưởi ngậm ngùi.

Mới đây, UBND tỉnh Lai Châu đã huy động lực lượng gồm công an, quân đội, chính quyền địa phương triệt phá các điểm khai thác vàng tại Phiêng Chạng và trục xuất các chủ bưởng cũng như người làm thuê ra khỏi bãi vàng. Và, UBND xã Nong Hẻo cũng đã phối hợp với các cơ quan chức năng đưa 17 đối tượng nghiện trong xã đi cai nghiện tập trung. Chỉ dám hy vọng, rằng mọi việc sẽ bớt thê lương đi chút đỉnh.