Chào các bạn,
Nguyên Hỏa là tên một bài thiền thi của đại sư Khuông Việt (Ngô Chân Lưu, 930-1011), sống vào thời Đinh Tiên Hoàng – Lý Công Uẩn. Bài này mới được đăng gần đây trong slideshow Thiền Thi. Hôm nay mình sẽ giải thích về bài này một tí, nhấn mạnh đến khía cạnh tư duy tích cực của bài thơ.
Lời dịch tiếng Việt của bài thơ như sau:
Lửa gốc
Trong cây đã có lửa
Có lửa nên sinh lửa
Nếu cây không có lửa
Cọ xát sao thành lửa
Lời nguyên thủy Hán Việt là:
Nguyên hỏa
Mộc trung nguyên hữu hỏa
Nguyên hỏa phục hoàn sanh
Nhược vị mộc vô hỏa
Toàn toại hà do manh?
Đây là lấy ý từ việc tạo lửa bằng cách dùng hai thanh củi khô cọ vào với nhau. Các bạn trong quân đội, hướng đạo (boy or girl scouts), hay các đoàn thể thanh niên, học môn mưu sinh thoát hiểm, đều biết cách tạo lửa này.
Bài thơ rất giản dị rõ ràng, chẳng có gì bí hiểm cả. Nhưng, đại sư Khuông Việt muốn chuyển tải điều gì, ngoài việc tạo lửa nấu… mì vằn thánh chay? 🙂
Trong Phật học, dĩ nhiên “lửa” ở đây là nói về đích điểm cuối cùng của tu học, tức là giác ngộ, trí tuệ, hay Bát Nhã.
(Một chú thích nhỏ ở đây: Tất cả các từ này—trí tuệ, Bát Nhã, giác ngộ– hơi khác nhau một tí về khái niệm, nhất là khi chúng ta suy nghĩ theo luận lý Tây phương–mỗi từ phải có một nghĩa rõ ràng, khác các từ khác. Ví dụ: Bát Nhã là trí tuệ tối thượng, nhờ đó ta có thể đi đến giác ngộ. Bát Nhã là phương tiện và giác ngộ là mục tiêu. Tạm thời trong bài này, ta có thể cứ suy nghĩ theo kiểu Tây như thế. Nhưng theo cách suy tư triết lý của Phật gia, thì phương tiện và mục đích là một, Bát Nhã và giác ngộ là một. Nhưng tạm thời ta không cần quan tâm đến điểm rất tế nhị đó trong bài này).
Chúng ta thường nghĩ rằng trí tuệ hay giác ngộ là cái ta phải cố gắng để đạt, từ bên ngoài, từ sách vở kinh kệ, từ thầy cô. Mỗi ngày ta đạt thêm một tí, đi xa hơn một tí, lên cấp cao hơn một tí. Cho đến một ngày nào đó ta đạt đủ trí tuệ, và ta giác ngộ. A! Qua rồi, qua rồi, qua bờ rồi, qua bờ hết rồi, giác ngộ rồi, sướng quá! 🙂
Thế là ta ngỡ rằng ta đạt được trí tuệ và giác ngộ bằng cách gặt hái kiến thức và giác ngộ từ bên ngoài vào.
Nhưng, lửa đã có sẵn trong cây. Lửa không vào từ bên ngoài. Lửa có sẵn trong cây, và sẽ bùng ra khi có đủ điều kiện bùng ra, như là khi cây cọ sát vào nhau hay khi gặp sức nóng của mặt trời.
Khổng tử nói, Nhân chi sơ tính bản thiện. Thánh kinh nói, con người do Thượng đế tạo ra theo hình ảnh của Ngài với hơi thở của Ngài.
Nghĩa là, trí tuệ và giác ngộ–tức là con tim thiện hảo—của ta đã có sẵn trong ta từ nguyên thủy, khi gặp đủ điều kiện tốt, thì trí tuệ đó, giác ngộ đó, con tim thiện hảo đó, sẽ lộ diện. Trí tuệ, giác ngộ, con tim thiện hảo, không phải là cái ta lấy được từ bên ngoài, mà là cái ta đã có sẵn, nhưng ta không thấy, đến lúc ta hội đủ điều kiện thì chúng tự nhiên hiện ra (và ta “hốt nhiên đại ngộ”!).
Vậy nghĩa là sao?
Nghĩa là nếu bạn tin rằng bạn xấu xí, bẩn thỉu, tội lỗi, ngu dốt, số con rận, sinh ra đời dưới một ngôi sao xấu… tức là bạn không thấy được chân tướng thiện hảo sáng láng của bạn. Chỉ cần vén được bức màn “vô minh” che mắt bạn, thì chân tướng thiện hảo sáng láng đó sẽ hiện ra.
Bức màn vô minh đó là gì?
Đó là suy tư tiêu cực về chính mình, tiêu cực về người khác, và tiêu cực về cuộc đời.
Là kiêu căng,
Là tham lam,
Là dối trá,
Là sân hận,
Là sợ hãi,
Là chỉ tin vào con mắt mà không suy xét sâu hơn,
Là con tim dao động không ngừng bởi tất cả những điều trên.
Chân tướng thiện hảo sáng láng của bạn sẽ hiện ra khi bạn chấm dứt được những điều trên–khi con tim bạn thanh tịnh tinh khiết.
Phúc cho những người có con tim tinh khiết, vì họ sẽ thấy được Thượng đế–tức là sẽ thấy được “hình ảnh và hơi thở của Thượng đế trong chính ta.”
Mỗi chúng ta là một viên kim cương. Bạn không thấy được điều đó sao?
Đừng mong cầu kim cương ở ngân hàng, hay ở các đại sư đại ni, hay ở những rừng sách vở kinh điển. Chính ta đã là viên kim cương sáng láng.
Hãy vén bức màn vô minh, thì trí tuệ hiện ra sáng láng, thì ta sẽ thấy được những điều ta đã không thấy và nhiều người đang không thấy. Và tâm ta sẽ điềm nhiên tự tại, không dao động với bao nhiêu khổ đau và stress do con tim dao động gây ra.
Chúc các bạn một ngày thiện hảo.
Mến,
Hoành
© copyright 2009
Trần Đình Hoành
Permitted for non-commercial use
www.dotchuoinon.com
Ơi em của diệu huyền, ơi em của tình yêu
Cỏ mượt như nhung chờ đợi bước chân người
Đầu ngẩng cao nhìn bầu trời xanh biếc
Đọt Chuối Non 