Kỳ 1: Cạm bẫy đường phố
Nguy cơ hằng ngày
|
Ngọc chỉ là một trong số hàng chục ngàn trường hợp trẻ hiện đang sống đường phố tại TP.HCM phải từng ngày từng giờ đối mặt với các nguy cơ xâm hại tình dục. Theo nghiên cứu vừa công bố mới đây của Trung tâm Nghiên cứu quản lý và phát triển bền vững (MSD) phối hợp với tổ chức phi chính phủ Fontana (Đan Mạch), có đến 92,5% trong số 120 trẻ em đường phố (8-18 tuổi) được phỏng vấn đã từng bị xâm hại tình dục ở nhiều hình thức khác nhau.
Chỉ riêng khu vực của Ngọc đã có khoảng 3-4 nhóm cùng bán vé số hằng đêm. Các nhóm tự phân chia địa bàn với nhau, quy ước không được xâm phạm. Trong mỗi nhóm, các khu vực lại được chia nhỏ ra cho từng em phụ trách. Đầu hẻm nào ở khu này cũng có quán nhậu. Thường Ngọc chỉ đi lòng vòng ở những chỗ đông người này để nài nỉ khách mua hàng. Hôm nào ế, Ngọc đánh bạo đi vào sâu trong hẻm thử kiếm xem có ai muốn mua không, vì “trong đó người ta mua nhiều hơn”. Đây không phải lần đầu tiên Ngọc bị khách hàng “bắt nạt”. “Ngoại dạy em nếu bị như vậy phải chạy đi, rồi la lớn lên cho người ta biết mà tới cứu. Nhưng em nghĩ ổng chưa làm gì nên chỉ chạy đi thôi”, Ngọc ngượng ngùng nói lại.
Ngọc cho biết như ông khách này là còn may, dù sao ông ta cũng mua hàng, trả tiền rồi mới giở trò bậy. Có một vài lần người ta chỉ kêu em lại, hỏi han rồi đụng vô người, em sợ quá phải bỏ đi mà không bán được tờ vé số nào. Một lần khác, em từ trong khu tối đi ra, có một người đàn ông đi theo em. Ông ta chạm vào người, thấy em cự lại dữ quá, ông ta sợ có người nhìn thấy liền quay sang giật túi tiền em treo lủng lẳng trước ngực.
Khác với trường hợp như Ngọc, nhiều trẻ em đường phố đã xem đây như một “nghề” để kiếm tiền. 3 giờ sáng, khu phố Tây (quận 1) vẫn xập xình tiếng nhạc, tiếng cụng ly “Dzô dzô, 100%, 100%” ồn ã, những đứa trẻ cắp một bên chiếc rổ nhỏ bán kẹo cao su, thuốc lá hoặc ôm trên tay chồng sách cao ngất ngưởng vẫn đang đi lại thoăn thoắt trên đường. “Đang mùa mưa ế quá trời, hôm nay mới bán được đó!”, Long (9 tuổi) trả lời nhưng mắt vẫn không ngừng nhìn vào các quán bar ở góc Đỗ Quang Đẩu – Bùi Viện.
Bên trong, không ít “đồng nghiệp” của em đã chuyển “nghề” ngay khi có vài ông Tây đến lân la hỏi thăm. Lát sau, Ty (10 tuổi) từ quán bar đi ra cùng một người đàn ông. Ty có dáng vóc mảnh mai như con gái, gương mặt trắng hồng. Long cho biết: “Khách ruột đó, lúc đầu là nó đi bán với em, ổng kêu cho coi “chỗ đó” rồi ổng mới mua. Từ từ ổng cho nó bánh kẹo với tiền và dắt đi, gọi là con nuôi nhưng tối nào cũng ngủ chung”.
Hỏi Long rằng có biết đây là hành vi xâm hại tình dục không, Long thản nhiên: “Chừng nào bị ép mới là xâm hại, còn nó tự nguyện để kiếm tiền mà! Với lại có ông chỉ kêu vô phòng coi phim chung rồi sờ mó thôi, vậy đâu có sao!”. Đây là một trong số rất nhiều suy nghĩ non nớt, sai lệch của trẻ em đường phố về xâm hại tình dục. Thiếu kiến thức về giáo dục giới tính, sức khỏe tình dục, không có kỹ năng sống, nhiều em đã vô tình rơi vào cảnh huống bị lạm dụng tình dục mà không hề hay biết. Theo nhóm nghiên cứu Vấn đề xâm hại tình dục trong nhóm trẻ em đường phố tại TP.HCM, có đến 14/15 em được phỏng vấn chưa bao giờ nghe nói đến cụm từ “xâm hại tình dục” đã bị xâm hại tình dục. Ngoài ra, 45,5% em từng rơi vào tình huống bị dụ dỗ xem ảnh/phim khiêu dâm và sau đó dễ dàng bị dẫn dụ đến chỗ tự nguyện “thực hành” vì cảm giác tò mò, kích thích ở tuổi vị thành niên.
Ảnh: Quang ĐịnhLỡ rồi giữ làm gì nữa!
Lang thang trên đường phố, gia đình không còn là chỗ dựa nữa, các em dễ dàng phát sinh tình cảm với các bạn khác giới và đưa đẩy đến quan hệ tình dục một cách nhanh chóng. Tuy nhiên, “Ngay cả trẻ trong cộng đồng còn lúng túng với các kiến thức giới tính dù được học trong trường lớp, làm sao các em sống trên đường phố biết đến các kiến thức này. Chuyện các em quan hệ tình dục không an toàn là hoàn toàn dễ hiểu. Nhiều em còn bị bạn bè tác động nên luôn có mặc định uống thuốc tránh thai sẽ không có con sau này hoặc khi quan hệ nếu cho tinh trùng ra ngoài sẽ không bị dính bầu”, một giáo dục viên đường phố cho biết. Trang năm nay 16 tuổi, bỏ nhà từ năm 13 tuổi và đi bán kẹo cao su, thuốc lá ở khu vực trung tâm thành phố, em có bạn trai cũng chung trong nhóm bạn. Tối tối khi đã vãn khách, cả nhóm tụ tập dưới chân cầu, chia keo (một loại hóa chất) ra hít, trong lúc phê thì bắt cặp với nhau quan hệ, sau khi tỉnh lại ai về nhà nấy. Lúc đó cũng đã 2, 3 giờ sáng. “Ở trên đường đâu có ai thương, khi có người quan tâm, chăm sóc mình thì dĩ nhiên mình phải thích rồi!”, Trang vô tư cho biết.
Tuy nhiên cũng có không ít trường hợp các em đã không hề tự nguyện mà bị bắt ép một cách đầy thô bạo. Gương mặt già dặn, cách nói năng cũng giống hệt một người lớn thu nhỏ, Nhung, 17 tuổi, nhà trọ ở quận 12, chỉ trả lời nhát gừng những câu hỏi và đưa ra một câu chuyện chắp nối: “Lúc đó trời tối rồi, nhưng có một khu nhà trọ có ông khách kia sộp lắm nên em ghé qua mời ổng mua. Ổng xỉn nên kêu em vô nhà mua, xong rồi ổng đè em xuống. Bình thường em hay đi với cả nhóm, nhưng bữa đó trời mưa có mình em nên không làm gì được”.
Chuyện xảy ra năm Nhung chỉ mới 10 tuổi, chưa bao giờ biết mặc những loại trang phục kín đáo, em lại thường xuyên đi một mình bán vé số những nơi khá vắng vẻ ở vùng ven quận 12, huyện Hóc Môn. Về nhà, em định nói với mẹ nhưng rồi cảm thấy xấu hổ, tội lỗi, em im lặng. Năm năm trôi qua, Nhung lớn hẳn lên, đã có vài lời rủ rê của những người trong xóm trọ để em lên thành phố bán quán cà phê. “Cũng sợ bị bắt làm gái nhưng em nghĩ là lỡ rồi, giữ làm gì nữa!”, Nhung nói về quyết định “đổi đời” của mình trong thời gian sắp tới, tỉnh bơ, một phần vì em vẫn chưa hình dung được những hậu quả nặng nề đang chờ đợi mình phía trước…
ĐOÀN BẢO CHÂU – MAI HOA
Theo số liệu của Bộ Lao động – thương binh và xã hội năm 2012, trung bình mỗi năm cả nước xảy ra trên 1.000 vụ xâm hại tình dục, năm sau thường cao hơn năm trước, trong đó số trẻ em bị hiếp dâm chiếm đến 65%. Số trẻ bị xâm hại tình dục nhiều lần chiếm 28,2% và số trẻ em bỏ học, sống lang thang và xâm hại tình dục chiếm 11,6% số vụ trẻ em bị xâm hại tình dục.
Theo thống kê của Sở Lao động – thương binh & xã hội TP.HCM năm 2012, trên địa bàn thành phố hiện có gần 2 triệu thanh thiếu niên, nhi đồng, trong đó 300.000 trẻ là người ngoại tỉnh và có khoảng 1.500 trẻ trong diện lang thang. Mỗi năm có khoảng 200 trẻ bị xâm hại tình dục.
Kỳ 2: Không còn gì để mất?
13/11/2013 09:25 (GMT + 7)
TT – “Không còn gì để mất” – đó là câu trả lời của không ít các em nữ hiện đang mưu sinh hoặc sống chủ yếu trên đường phố. Thiếu kiến thức về giới tính, sức khỏe tình dục, không có kỹ năng tự bảo vệ mình, thân phận của những “nụ tầm xuân” trên đường phố này thật lắm đắng cay.
Một bà mẹ trẻ ẵm con đi mưu sinh ở khu phố Tây, quận 1 – Ảnh: Quang Định
Các em gái bán hàng lưu niệm ven đường ở quận 7, TP.HCM – Ảnh: Quang Định
Những đứa con ngoài ý muốn
Thạc sĩ tâm lý Lê Minh Công:
Hậu quả của việc xâm hại tình dục trước tiên là ảnh hưởng về mặt cơ thể. Với độ tuổi các em, sự phát triển cơ thể chưa đủ trưởng thành, việc quan hệ tình dục sớm với sự cưỡng ép có thể làm nảy sinh một số bệnh liên quan đến cơ thể, đặc biệt là các bệnh phụ khoa với em nữ, một số bệnh tật lây qua đường quan hệ tình dục. Nhiều trường hợp có thể có thai ngoài ý muốn thì có thể ảnh hưởng nghiêm trọng hơn.
Về đời sống tâm lý, ngoài ảnh hưởng tiêu cực đến cảm xúc và nhận thức tức thời như thấy mặc cảm, tội lỗi, chán chường, có thể có suy nghĩ đến cái chết. Nhiều em có thể có những cơn hoảng loạn hoặc stress đột ngột dẫn tới các rối loạn tâm thần như ám sợ, lo âu… Phần lớn việc bị xâm hại tình dục có thể ảnh hưởng đến đời sống nội tâm sau này của các em.
16 tuổi, Mai đã có thai hơn năm tháng, vậy mà em vẫn không hề hay biết, thậm chí cũng không biết cha đứa bé là ai. Nhà nghèo, mẹ em mỗi ngày đều phải cắm cúi đi giặt đồ thuê, tiền công chỉ vỏn vẹn 30.000 đồng/ngày. Mai ở nhà một mình, rồi dần dần em hòa vào nhóm bạn trong xóm trọ đi chơi.
Một ngày đầu tháng 4, cô bạn thân rủ Mai đi quán cà phê cùng với hai thanh niên khác. Lợi dụng lúc Mai không chú ý, thuốc mê đã được bỏ vào ly nước của em. Khi tỉnh dậy, em thấy mình nằm trên giường cùng với hai thanh niên xa lạ, còn cô bạn dắt đi thì đã biệt tăm. Mất kinh, người mệt mỏi, lừ đừ suốt thời gian dài nhưng Mai vẫn không hề biết mình đã có thai. Mẹ em quá bận rộn để có thể nhận ra những dấu hiệu khác lạ của con gái. Khi giáo dục viên tìm đến nhà thấy bụng to đưa em đi khám mới biết thai đã quá lớn (5 tháng) và cô bé ăn chưa no lo chưa tới này phải một mình vượt cạn.
Mai chỉ là một trong số rất nhiều “bà mẹ nhí” sống trên đường phố và bị xâm hại tình dục, nhưng không thể biết cách nào để chống lại. Từ cú sốc đầu đời này, nhiều em đã bắt đầu trượt dài vào hố sâu mại dâm hoặc mang tâm lý trả thù đời, quan hệ tình dục bừa bãi bất chấp nguy cơ lây nhiễm HIV hoặc các bệnh lây truyền qua đường tình dục.
Đơn cử như Yến, quê miền Tây, quá nghèo khó, Yến bỏ nhà đi từ năm 11 tuổi, lang thang khắp bến xe, công viên. Lớn lên một chút, Yến bị bạn bè dụ dỗ vào bán quán cà phê mà không hề biết đó là một động mại dâm trá hình. Rồi Yến dần rơi tiếp vào cơn xoáy của ma túy trong lúc đang mang thai. Con vừa sinh ra được 28 ngày tuổi, cơn nghiện hành hạ khiến Yến quên hết tất cả lý trí, tình mẫu tử, em mang đứa con còn đỏ hỏn của mình đi bán chỉ với số tiền 1 triệu đồng. 400.000 đồng ngay lập tức được dùng mua ma túy để thỏa cơn nghiện đang hành hạ, số tiền còn lại cũng nhanh chóng bay biến chỉ trong vài ngày sau đó. “Hầu hết các em đều chưa chuẩn bị tâm lý cho việc mình có thai nên thường dễ nghĩ đến chuyện nạo phá thai. Còn khi sinh đứa trẻ ra, áp lực phải nuôi và chăm sóc trẻ sơ sinh, tiền cơm, tiền sữa, tiền thuê nhà… trong khi nghề nghiệp không có khiến nhiều em gái còn ở tuổi vị thành niên rất dễ rơi vào tình trạng căng thẳng, bị trầm cảm kéo dài và nhiều em còn nghĩ đến việc cho – bán con”, chị L.H.L. – một giáo dục viên đường phố thuộc nhóm CTXH Cây Mai – cho biết.
Vết hằn trên trái tim non
Như năm nay 13 tuổi, mẹ thường xuyên đi làm mướn cả ngày, từ sáng đến chiều em toàn ra ngoài chơi khắp trong khu xóm nghèo ở Cà Mau với bạn bè, tối khuya mới về nhà. Một lần, em về nhà nhưng mẹ thì chưa về, em đã trở thành nạn nhân của chính cha mình. Quá sợ hãi và cả mặc cảm tội lỗi của bản thân, em bỏ nhà ra đi, lang thang trên đường phố Sài Gòn xin bán vé số. “Tối nào em cũng gặp ác mộng, em thấy cha làm lại chuyện đó với em, em thấy đau lắm!”, khó khăn lắm giáo dục viên mới có thể lấy được thông tin này từ Như. Em bị nhức đầu thường xuyên, lúc nhớ lúc quên và rất ít khi giao tiếp với bạn bè xung quanh. Tuy nhiên, theo giáo dục viên, Như không hề căm ghét cha mình và đó cũng chính là điều khiến em cảm thấy dằn vặt và khó chịu nhất giữa lằn ranh yêu ghét, đến mức việc vượt qua nỗi ám ảnh này dường như quá sức chịu đựng của cô bé mảnh mai, bé nhỏ này.
Cuộc sống đường phố với đầy bất trắc, hiểm nguy đã dần dà dạy cho các em gái khả năng tự vệ rất mạnh mẽ. Bất cứ thứ gì trên đường phố cũng có thể trở thành vũ khí tự vệ của các em. Thảo, 11 tuổi, chuyên đi lượm ve chai ở quận Gò Vấp lúc nào cũng mang theo trong người một chiếc ná thun.
Chiếc ná này do Thảo tự làm, có thể kẹp viên đá nhỏ vào và bắn xa vài mét, nếu bị bắn trúng sẽ rất đau. “Đứa nào cũng phải có một cái giấu trong người. Nếu gặp mấy đám hay bắt nạt hay mấy ông đàn ông bậy bạ, mình bắn cho một cái thiệt đau rồi bỏ chạy” – Thảo nói. Tuy nhiên, chính em cũng thừa nhận nếu người ta ôm cứng lấy mình thì chịu, không dùng được. “Tốt nhất là chỉ đi chỗ đông người thôi, thấy ai nghi nghi là em tránh xa liền. Có mấy ông hay ngoắt kêu em vô nhờ đi mua thuốc lá mà em không vô. Trong nhóm của em có một đứa con trai nhỏ hơn em ba tuổi. Tụi em hay đi cùng nhau, nếu có chuyện gì thì xông vô cứu” – Thảo cho biết. Nhìn theo tay Thảo chỉ, không khó để nhận ra “vệ sĩ” của cô bé chỉ là một cậu bé ốm nheo ốm nhách, người đen nhẻm, chân trần lấm lem. Trông cậu quá nhỏ bé so với cái tuổi thứ 7 của mình, huống gì đến việc bảo vệ các bạn gái.
ĐOÀN BẢO CHÂU – MAI HOA
Theo báo cáo của Bộ LĐ-TB&XH, hằng năm có 1.500-2.000 trẻ em bị xâm hại tình dục được phát hiện. 90% vụ xâm hại trẻ em đưa ra xét xử hằng năm là tội danh xâm hại tình dục trẻ em. Căn cứ kết quả xử lý đơn thư, khiếu nại tố cáo gửi đến Cục Bảo vệ chăm sóc trẻ em từ năm 2010 đến tháng 6-2012, trẻ em bị xâm hại chủ yếu là em gái ở tất cả các lứa tuổi; đối tượng xâm hại tình dục trẻ em phần lớn là những người quen biết trong cộng đồng, sử dụng quyền lực từ các mối quan hệ sẵn có với trẻ để xâm hại (cha dượng, người họ hàng, hàng xóm, công an, thầy giáo…).
(Nguồn: Tổng cục Dân số – kế hoạch hóa gia đình)
Kỳ 3: “Bài học” trên vỉa hè
14/11/2013 04:05 (GMT + 7)
TT – Ngày nào cũng vậy, khoảng 8, 9 giờ tối, Long (10 tuổi) lại được một ông Tây đến đón đi ăn uống, mua đồ chơi, cho tiền em chơi game và sau đó là chở về nhà. Khi tự giới thiệu về mình, Long thản nhiên cho biết: “Em làm pêđê”. “Làm pêđê”, theo cách hiểu non nớt của những bé trai trên đường phố này, chính là đi chơi với đàn ông, chịu cho họ “làm gì thì làm” và sau đó nhận được một khoản tiền.
Cậu bé thường đi ăn xin ở quận 1 và ‘người cha’ đang đếm tiền – Ảnh: Quang Định
Người phụ nữ và ba đứa trẻ. Đó là ‘giờ kiến tập’ cho những đứa trẻ đường phố tương lai – Ảnh: Quang Định
Sa bẫy
Nhắc đến việc xâm hại tình dục trẻ em đường phố, nhiều người nghĩ rằng bé trai sẽ ít gặp phải hơn bé gái. Tuy nhiên, trên thực tế, các em nam cũng đối mặt với rất nhiều nguy cơ khác nhau trong cuộc sống bất định, rày đây mai đó của mình.
Theo công bố trong nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu và phát triển bền vững phối hợp với Tổ chức phi chính phủ Fontana (Đan Mạch), trong 120 em được phỏng vấn, tỉ lệ các em nam bị xâm hại tình dục nhiều hơn hẳn so với trẻ em nữ. Trong đó không ít em trai đã bị dụ dỗ, xâm hại khi vừa “chân ướt chân ráo” bước vào thế giới vô cùng phức tạp trên đường phố.
Chẳng hạn như Bình, 13 tuổi, quê ở Bình Thuận. Vì nhà nghèo, hai em nhỏ vẫn còn đang đi học nên Bình quyết định bỏ nhà vào TP.HCM đi làm kiếm tiền gửi về cho mẹ nuôi em. Khi Bình vừa bước chân xuống bến xe miền Đông, một người chạy xe ôm trông rất hiền lành đã đến hỏi han em đủ thứ và kêu em lên xe chở đi ăn. Bình sợ nhưng vì đói quá nên em đồng ý. Rồi ông này đưa em về một căn nhà cũng khá rộng rãi, nói tạm thời cứ ở đây quét dọn và làm các công việc lặt vặt.
Ngày thứ nhất trôi qua bình yên. Đến đêm thứ hai, ông này chui vào giường ngủ của cậu bé và thực hiện hành vi đồi bại. Tới sáng hôm sau, canh lúc ông này không để ý, Bình tìm cách trốn thoát trong tâm trạng cực kỳ hoảng loạn. May mắn hơn Bình một chút, Bảo, 8 tuổi, đi bán vé số cùng với mẹ. Ngay trong ngày đầu tiên đi bán, một ông khách đã ngay lập tức ngoắt em vào và thẳng thừng đề nghị: “Cho chú coi cái đó của con rồi chú mua vé số cho!”. Hoảng hốt, Bảo vội vàng bỏ chạy…
Chấp nhận
Rồi từ cảm giác hoảng loạn ban đầu, cuộc sống đường phố với những bức bách mưu sinh dần đẩy các em vào chỗ thỏa hiệp, vì cho rằng quan hệ giữa nam với nam không bị mất mát gì. Nam, cậu bé bán vé số 9 tuổi, từng gặp phải tình huống như Bảo, nhưng khác với bạn mình, nỗi sợ của em lớn hơn: “Em sợ không bán được vé, bị nợ tiền, bị đánh nên em cho ổng đụng chạm”. Từ sờ má đến khắp người, rồi bộ phận sinh dục và cuối cùng là quan hệ tình dục, nhiều trẻ em nam đã trôi dần vào cuộc sống như một người hành nghề mại dâm nam. “Có em đã có người yêu nhưng vẫn tiếp tục hành nghề và chính bạn gái cũng chấp thuận vì các em xem đây là một nghề có thể kiếm ra tiền để cùng nhau chung sống” – chị H.L., một giáo dục viên đường phố thuộc nhóm CTXH Cây Mai, cho biết.
Không chỉ người Việt, nhiều khách du lịch nước ngoài cũng có sở thích bệnh hoạn này với trẻ em nam. “Có mấy ông Tây thích chơi với con trai lắm, bữa nào bán ế thì em cũng theo tụi nó đi chơi với mấy ổng” – Long, một cậu bé bán kẹo, thuốc lá trên đường Bùi Viện (quận 1, TP.HCM), cho biết.
Trong nhóm Long, tất cả các em đều rất quen thuộc với một ông Tây tên S.. Ông S. đặc biệt rất quan tâm, chăm sóc một cậu bé 10 tuổi tên Khánh. Ngày nào cũng vậy, cứ đúng 4 giờ bất kể trời mưa nắng, ông S. đều đến khu này đón Khánh đi ăn, đi chơi. Dịp tết còn dắt Khánh về nhà chơi suốt mấy ngày và lần nào gặp lại các bạn, Khánh cũng có rất nhiều tiền để sẵn sàng bao cho các bạn ăn uống thoải mái.
Trên thực tế, có một số lượng không nhỏ trẻ em nam trên đường phố hiện nay là trẻ đồng tính. Không ít bậc cha mẹ khi nghe con thú nhận hoặc lúc phát hiện điều đó đã thường xuyên chì chiết, la mắng, coi thường các em. Hậu quả là nhiều em đã bỏ nhà đi vì không chịu được các áp lực kỳ thị vô hình. Câu “mày đi cho khuất mắt tao” của cha An cứ lặp đi lặp lại liên tục bên tai em. Chính vì thế, năm 13 tuổi, An đã quyết định bỏ nhà ra đi. Lang thang ngoài khu Cầu Muối, ai kêu “đi khách” An cũng sẵn sàng để kiếm tiền sinh sống. Còn P.T., đã bỏ nhà đi từ năm 16 tuổi. Ra khỏi nhà, đi làm có tiền, P.T. dần dà gom góp tiền để đi bơm silicon, có ngực cho giống con gái. Sống lang thang trên đường phố, đi hát đám ma, diễn xiếc, còn chuyện khách sờ mó, đùa giỡn trên thân thể em diễn ra như cơm bữa.
Nuôi cả gia đình
Trẻ đường phố, theo cách xác định hiện nay không còn bó hẹp trong khái niệm “trẻ em rời bỏ gia đình hoặc không có nhà để trở về, trẻ em từ các tỉnh lên thành phố kiếm sống và làm các công việc có nguy cơ cao trên đường phố” nữa. Trong số này có không ít em “có nhà ở TP.HCM nhưng chỉ về nhà để ngủ hoặc thỉnh thoảng mới về nhà”. Thậm chí, tỉ lệ trẻ có nhà còn chiếm số lượng áp đảo hẳn so với trẻ lang thang không gia đình, do số lượng người nhập cư theo cả gia đình vào thành phố ngày càng đông.
Tuy nhiên, nhà “có cũng như không”, một số lượng lớn các em phải đi làm chung với cha mẹ, hoặc thậm chí chỉ có mình em đi làm, cha mẹ chỉ việc ở nhà chờ tiền về. Thanh (12 tuổi) là một cô bé có gương mặt xinh xắn, nói chuyện lanh lẹ, nhanh nhẹn ở khu trung tâm quận 1. Việc mỗi ngày cắp rổ đi bán bánh kẹo, thuốc lá, kể cả cho khách nước ngoài, rồi đứng ở trạm xăng xin tiền đối với em không có gì là khó khăn, một ngày em có thể kiếm được từ 500.000-600.000 đồng. Toàn bộ số tiền này Thanh đều phải mang về nộp cho ba mẹ.
Ba mẹ Thanh đều là những người hoàn toàn lành lặn, khỏe mạnh nhưng thu nhập của gia đình chỉ nhờ chủ yếu vào con gái. Khi Thanh được các giáo dục viên đường phố cho đi học, dù em học rất giỏi, rất thích học nhưng năm lần bảy lượt mẹ em đều bắt Thanh phải nghỉ học ở nhà vì “đi học đâu có kiếm ra tiền”. Thậm chí đêm Trung thu đang chơi với các bạn vui vẻ Thanh cũng phải đến gặp giáo dục viên, mặt buồn thiu đòi về: “Tới giờ con phải đi bán rồi cô, con không bán được hàng thì ba mẹ sẽ đánh con chết, cô cho con về đi cô!”. Bên ngoài, cha em đã chạy xe đến chờ sẵn…
Phải cho con cái chữ
Tuy nhiên, thời gian gần đây, với nỗ lực của các tổ chức xã hội trong việc chuyển hướng tiếp cận sang phụ huynh, nhiều bậc cha mẹ đã bắt đầu có những thay đổi tích cực…
… Căn phòng bé nhỏ chưa đến 8m2 của gia đình em Nguyễn Minh Khôi (12 tuổi, học lớp 3) nằm khuất sâu trong khu nhà trọ tối om, ẩm thấp ở khu vực Rạch Bùng Binh (phường 9, quận 3). Quê ở Quảng Ngãi, cả nhà em dắt díu nhau vào thành phố cách đây gần bốn năm. Cha mẹ mải miết bươn bả đi làm mướn kiếm cơm, việc học của Khôi đã bị ngừng hẳn lại. Mỗi ngày từ 4g sáng, em đã phải theo mẹ ra quán cơm, đến tối thì mẹ dắt về. Mọi chuyện cứ như thế cho đến khi mẹ em nghe nói đến Trường Ánh Sáng có dạy học miễn phí. Nghỉ một bữa làm, bà cùng con đi bộ 2 cây số lên xin cho Khôi đi học. “Lúc đó tôi nghĩ rằng bằng mọi giá phải cho con đi học, mình không cho được con tiền bạc thì phải cho nó cái chữ” – bà Nguyễn Thị Minh kể lại. Đến nay, Khôi đã đi học lại được hai năm. “Có lúc em xin đi bán vé số phụ nhưng mẹ không cho, mẹ nói em chỉ cần học là được rồi” – Khôi rụt rè cho biết.
ĐOÀN BẢO CHÂU
Kỳ cuối: Vẫn còn có ngày mai
15/11/2013 06:12 (GMT + 7)
TT – Giờ trưa, nhà hàng Koto Saigon đông kín khách, nhìn các đầu bếp và nhân viên phục vụ thoăn thoắt làm việc một cách chuyên nghiệp, ít người có thể nghĩ những đứa trẻ này trước đây từng một thời “tung hoành ngang dọc” trên đường phố hoặc có hoàn cảnh gia đình nhiều ngang trái.
Học nghề trong lĩnh vực nhà hàng, khách sạn là lựa chọn của nhiều trẻ em đường phố – Ảnh: Bảo Châu
Các học viên nhà hàng Koto trong giờ học tiếng Anh giao tiếp – Ảnh: Bảo Châu
Cánh cửa Koto
Tất cả các bạn đều rất lễ phép và trao đổi đầy tự tin, vui vẻ với khách hàng và đồng nghiệp bằng cả tiếng Việt lẫn tiếng Anh. Ngoài giờ học ở nhà hàng, các bạn cùng chung sống với nhau trong một nhà và tự chăm sóc, nấu ăn, giúp đỡ lẫn nhau.
“Làm nghề bếp yêu cầu rất cao, em cũng hay nóng tính nhưng còn phải làm gương cho các em nên em đã tự kiểm soát được bản thân tốt hơn”, Nguyễn Văn Công (20 tuổi) cho biết. Theo chị Nguyễn Như Ngọc (phụ trách truyền thông Koto ở khu vực phía Nam): “Hầu hết các em khi mới vào Koto đều có tâm lý tự ti, mặc cảm, luôn lo sợ, bất an và rất dễ nổi giận với người khác. Tuy nhiên, thời gian trong và sau khi học ở Koto các em đã tự tin hơn, có khả năng giao tiếp và tự chăm sóc bản thân tốt hơn”.
Điều này xuất phát từ chính những giờ học tại Koto, không chỉ dạy nghề và tiếng Anh, các giờ học về kỹ năng sống, từ chăm sóc bản thân, kiến thức giới tính đến quản lý chi tiêu cá nhân cũng chiếm một thời lượng lớn.
Anh Nguyễn Văn Chiến (27 tuổi), nay là quản lý thu ngân tại nhà hàng và từng là trẻ đường phố từ năm 12 tuổi, kể lại: “Thời gian sống trên đường phố đã khiến tôi hình thành một bản năng tự vệ rất mạnh mẽ, lúc nào cũng có ý nghĩ ai đánh mình thì mình phải chặt tay người đó. Khi vào Koto, bài học kỹ năng đầu tiên tôi được dạy là phải biết kiềm chế cơn nóng giận. Khi giận, mình có thể vào phòng riêng gào thét tức tối cỡ nào cũng được nhưng khi ra ngoài phải hòa nhã, vui vẻ”.
Từ mô hình đào tạo hiệu quả này, khởi phát chỉ với chín học viên là các em trẻ đường phố, đến nay thông qua các nguồn trẻ đường phố từ nhà mở, mái ấm, các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng, Koto đã đào tạo được hơn 500 em có bằng cấp quốc tế về ngành nhà hàng khách sạn, nhiều em hiện đang làm việc tại các nhà hàng, khách sạn lớn, thậm chí tự mở nhà hàng cho mình.
Cùng với Koto, nhiều dự án khác hiện nay cũng đang triển khai để hỗ trợ việc làm – “chiếc cần câu cơm” lâu dài cho các em như dự án Tương lai (hợp tác giữa Hội Bảo trợ trẻ em TP.HCM và Tổ chức Terre des Hommes Foundation của Thụy Sĩ), Saigon Children Charity.
Tuy nhiên, việc giữ chân các em, đảm bảo cho các em gắn bó, chịu khó và ở lại học cho đến ngày ra nghề vẫn luôn là một thách thức không nhỏ với tất cả các dự án vì “bản thân các em mỗi ngày đã quen với đời sống tự do bay nhảy, muốn làm gì cũng được, kiếm được nhiều tiền.
Giờ phải ngồi trong lớp, không có đồng ra đồng vào cho bản thân và nhất là cho gia đình, rất khó để các em làm quen và đặc biệt là gia đình chấp nhận cho các em đi học, nhiều gia đình thậm chí còn tìm mọi cách cho các em nghỉ học, về nhà đi làm nuôi cha mẹ”, một giáo dục viên cho biết.
Học ngay trên đường phố
Cái bàn con, chừng chục cái ghế trong quán cà phê cóc, vậy là đã có một buổi truyền thông về kỹ năng sống trên đường phố do các giáo dục viên của nhóm công tác xã hội Cây Mai tổ chức cho các em hiện đang sống trên đường phố.
Các buổi truyền thông đã được các giáo dục viên khéo léo lựa chọn hoàn toàn cách xa công viên, chợ búa, những địa bàn mà các em vẫn thường xuyên làm việc, để có được sự tập trung cao nhất của các cô bé, cậu bé này.
Không bảng đen, phấn trắng, buổi học bắt đầu bằng những câu hỏi: “Khi có ai đó kêu em cho họ sờ vào bộ phận sinh dục của các em, rồi họ sẽ mua vé số, lúc đó các em sẽ làm gì?”, “Em nghĩ quyền trẻ em là gì?“… Còn đối tượng lớn hơn là các em thanh thiếu niên, các câu hỏi cũng được thay đổi với nội dung trực diện hơn: “Con nghĩ quan hệ tình dục sẽ có hậu quả như thế nào?”.
“Bị HIV!”, một em nói. Em khác tiếp lời: “Có bầu”. Im lặng. Giáo dục viên bắt đầu giải thích. Vài tiếng “À!” bật ra. Lát sau, các em bắt đầu tự tin, cởi mở hơn để hỏi thêm những thắc mắc khác, rồi kể lại những tình huống của mình cho mọi người cùng “rút kinh nghiệm”.
Bên cạnh đó, các giáo dục viên còn trực tiếp hướng dẫn cho các em cách sử dụng bao cao su đúng cách để phòng tránh nguy cơ bị nhiễm HIV và các bệnh lây truyền qua đường tình dục, về tác hại của các chất gây nghiện…
Lúc ở quán cà phê, lúc ở công viên, những buổi truyền thông lưu động ngoài trời này đã từng bước mang đến những kiến thức quý báu về kỹ năng sống cho trẻ em đường phố.
Từ chỗ rất mù mờ về các kiến thức sức khỏe tình dục, giờ các em đã biết thế nào là kỹ năng từ chối khi có người dụ dỗ, rủ rê mình đi chơi, kỹ năng tự bảo vệ khi gặp phải các tình huống dễ bị xâm hại, phòng tránh thai khi quan hệ với người yêu…
Bên cạnh các buổi truyền thông nhóm nhỏ, nhóm còn thực hiện các buổi truyền thông 1-1 qua các buổi tiếp cận cá nhân với trẻ. Một mặt giáo dục viên có thể nắm bắt được kiến thức của trẻ về sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục, mặt khác giáo dục viên cũng có thể chia sẻ thêm các kiến thức mới hoặc điều chỉnh lại kiến thức cho trẻ.
Các buổi truyền thông này xuất phát từ thực tế “trẻ em đường phố rất thiếu thốn tình cảm và sự chỉ bảo của người thân trong gia đình, mọi người xung quanh cũng có cái nhìn không mấy thiện cảm và nhất là các em cũng không được trang bị kỹ năng sống trên đường phố để có thể tự bảo vệ và chăm sóc bản thân.
Điều này khiến các em rất dễ trở thành nạn nhân bị xâm hại tình dục, mang thai ngoài ý muốn, phá thai, thậm chí có con nhỏ khi ở độ tuổi 12-13, bị rủ rê sử dụng chất gây nghiện dẫn đến nguy cơ bị lây nhiễm HIV và các bệnh lây truyền qua đường tình dục”, chị Lương Hồng Loan (giáo dục viên đường phố nhóm công tác xã hội Cây Mai) cho biết.
Máy chiếu bật mở, trên màn hình là bộ phim hoạt hình Cậu bé ngoan, nói về câu chuyện một cậu bé trên đường phố bị những người đàn ông lạ dụ dỗ và xâm hại. Sau khi xem xong phim, bằng những câu hỏi khéo léo, gợi mở, nhân viên xã hội dần hướng dẫn cho các em hiểu như thế nào là xâm hại tình dục và làm thế nào để có thể phòng tránh khi có người lạ tiếp cận mình.
Bên cạnh phim Cậu bé ngoan, các em cũng rất thích thú khi được cùng với các nhân viên xã hội thảo luận về nội dung bộ phim Cô con gái, nói về việc bị xâm hại tình dục trong gia đình và Lá đỏ về nạn buôn bán trẻ em.
Đây là trọn bộ giáo trình truyền thông phòng chống xâm hại tình dục mà Tổ chức Stairway Foundation (Philippines) đã chuyển giao cho mái ấm Hoa Hồng Nhỏ – nơi nuôi dưỡng trẻ em nữ có nguy cơ bị xâm hại tình dục. Hiện bộ giáo trình này đã được biên soạn lại và triển khai rộng rãi theo từng điều kiện khác nhau, theo dự án của Tổ chức phi chính phủ Dynamo (Bỉ) kết hợp với Hội Bảo trợ trẻ em TP.HCM.
ĐOÀN BẢO CHÂU
Đọt Chuối Non 