Ghi chép của Hoàng Thiên Nga

          Giữa bối cảnh hàng vạn doanh nghiệp phá sản,  một số công ty chuyên doanh cà phê không những sống khỏe, mà còn vươn lên trở thành những Ông lớn hàng đầu trong làng cà phê Việt, thu về hàng tỉ đô la hàng xuất khẩu và đời sống ấm no cho hàng triệu người dân .

 

 “Ông lớn họ Cà” gồm những ai ?

          Niên vụ cà phê 2011-2012, tổng sản lượng cà phê cả nước đã thu hoạch ước khoảng 1,35 triệu tấn. Mới đây, Bộ Nông nghiệp Mỹ  (USDA) dự báo niên vụ 2012-2013 cà phê Việt Nam sẽ gặt hái được mùa bội thu cao nhất từ trước tới nay, tăng khoảng 7% so với vụ trước.

Đến giữa tháng 6-2012, kim ngạch xuất khẩu ( KNXK) của cả nước đạt 48,23 tỷ USD, tăng 23,6%. Trong đó, KNXK riêng khối doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tăng rất nhanh: 43,6% so với cùng kỳ năm trước, đạt  26,2 tỷ USD, chiếm tới 54,3% tổng trị giá xuất khẩu của cả nước. Tỉ lệ này khá tương ứng với thực trạng kinh doanh cà phê giữa khối doanh nghiệp (DN) nội so với khối DN FDI.

Trừ hơn phân nửa tổng sản lượng cà phê nhân xô đã bị các DN FDI thu mua,  hơn nửa triệu tấn cà phê còn lại được nhóm “ Ông lớn họ Cà” nổi bật dự kiến tiêu thụ trong niên vụ 2012-2013 ( từ tháng 10-2012 đến tháng 9-2013) theo kế hoạch hoạt động đã công bố, ước chừng như sau: Imexco hơn 200 nghìn tấn, Simexco Đắk Lắk 110 nghìn tấn, Trung Nguyên 110 nghìn tấn, Tín Nghĩa Đồng Nai 90 nghìn tấn v.v…

Riêng VinaCafe Biên Hòa (VCF) từng nhiều năm là “ông lớn” số 1 trong làng CP Việt, với sản lượng cà phê thu mua từ 15-20 nghìn tấn/ năm để chế biến ra nhiều mặt hàng, với lịch sử là DN đầu tiên chế biến, xuất khẩu CPHT mang thương hiệu VN, nay đã bị thôn tính bởi Masan Consumer (MCF) – một tập đoàn có nhiều nguồn lực tài chính nước ngoài hậu thuẫn- bằng cách mua đứt hơn 50% cổ phần từ cuối năm 2011 và chưa dừng lại tại đó với mục tiêu thống trị không che giấu. Tại đại hội cổ đông thường niên VCF tháng 4-2012,  ông Đoàn Đình Thiêm Chủ tịch HĐQT VCF tuyên bố: Với sự tham gia và hỗ trợ lớn của MCF, VCF quyết tâm thống lĩnh thị trường CP Việt Nam với 80% thị phần CP hòa tan và 51% thị phần CP rang xay vào năm 2016, khiến các “ Ông lớn nội địa” không khỏi đặc biệt cảnh giác.

Ngay sau khi cài cắm nhân lực tập đoàn vào bộ máy lãnh đạo của VinaCafe Biên Hòa, Masan Consumer đẩy mạnh đầu tư cho nhà máy chế biến CPHT tại khu Công nghiệp Long Thành (huyện Long Thành, tỉnh Đồng Nai) khởi công từ năm 2010, công suất 3.200 tấn/ năm, dự kiến khánh thành và đi vào hoạt động từ quý 3 năm 2012, cho thấy cuộc chiến giành nguồn nguyên liệu giữa những “Ông lớn họ Cà” sẽ ngày càng khốc liệt.

“ Lớn” về mặt nào ? “ Lớn” cho ai ?

Chưa có ngành nông sản nào mà độ thăng trầm quyết liệt, dữ dội bằng Cà phê . Không dưới hai phần ba trong tổng diện tích trên nửa triệu hecta CP của cả nước do phá rừng mà ra ! Tại Tây Nguyên, địa bàn quyết định đến gần 90% sản lượng CP cả nước, hàng triệu người dân đã từng vui buồn, sướng khổ , làm giàu lẫn phá sản đến tận cùng bởi CP. Đã có lúc giá CP rơi tận đáy, tới nỗi “cà phê thảm thê hơn cà pháo”. Sự chao đảo đó có nguyên nhân do DN Việt không làm chủ được thị trường, để giới đầu cơ nước ngoài lũng đoạn, làm giá.

Vài năm gần đây, tình hình ổn định hơn, có phần công lao không nhỏ của những “Ông lớn họ Cà” đất Việt ngày càng trưởng thành cả về tiềm lực kinh tế lẫn kinh nghiệm thương trường. Những cuộc đầu tư, mua bán ngày càng sòng phẳng với kết nối được xác định lâu dài, bền vững giữa các bên. Đặc biệt, người trồng CP tại những vùng chuyên canh ngày càng được “ bảo bọc” kỹ lưỡng, yên tâm về đầu ra ổn định với những cam kết “ tốt chưa từng có” do các ông lớn bằng mọi giá phải bảo vệ cho được những vùng nguyên liệu nổi tiếng cùng lúc có nhiều đối tác dòm ngó, tranh giành.

Kinh doanh xuất khẩu CP nhân ngay tại những DN hàng đầu, dù doanh số lên đến vài nghìn tỉ đồng, tỉ lệ lợi nhuận vẫn không lớn lắm, điều đáng kể là giải quyết được đầu ra cho rất nhiều người trồng CP.

Ví dụ Simexco Đắk Lắk: Năm 2011 hỗ trợ gần 2.300 hộ trồng CP, mở rộng vùng nguyên liệu đạt các chứng chỉ CP bền vững trên 3.600 ha, tổng doanh thu trên 4.600 tỉ đồng thì đã phải trả lãi tiền vay các ngân hàng thương mại hết trên 100 tỷ đồng, tổng lợi nhuận chỉ  đạt 23 tỷ đồng, nộp ngân sách các loại thuế tổng cộng được 11,6 tỉ đồng. Để đạt tới những con số “ chưa từng có” này, thạc sĩ marketting Lê Đức Huy trợ lý tổng giám đốc Simexco cùng cộng sự đã phải rất dày công mới kết nối được quan hệ trực tiếp với gần 20 nhà rang xay lớn nhỏ ở nhiều quốc gia trên thế giới, bán CP nhân với giá tốt nhất, điều mà hầu hết các DN xuất khẩu CP nhân khác tại Tây Nguyên trước đây chưa làm được.

DN nào đủ sức tham gia phân khúc chế biến sâu, tạo được những mặt hàng tiện dụng tới tận bếp mỗi gia đình, mới nắm chắc lợi nhuận cao, tỉ lệ thuế phí nộp cho ngân sách cũng theo đó mà cao vọt.

Ông Phạm Quang Vũ, Tổng Giám đốc Vinacafé Biên Hòa từng tiết lộ : Giá trị gia tăng từ CPHT so với CP nhân là rất lớn. Chẳng hạn, năm 2010, sản lượng CP của Vinacafé khoảng 17.000 tấn nhưng doanh thu đạt được khoảng 65 triệu USD (tương đương 4.000 USD/tấn). Trong khi đó, cả nước xuất khẩu tới 1,2 triệu tấn CP nhân nhưng giá trị mang về chỉ đạt 1,85 tỉ USD (chỉ gần 1.500 USD/tấn). Bước sang 6 tháng đầu năm 2012, VCF vẫn đạt mức lãi ròng 122,5 tỷ đồng, dù sản lượng thu mua CP hạt kém xa so với Simexco Đắk Lắk.

Còn tập đoàn CP Trung Nguyên ngày càng lớn mạnh vượt bậc, đang dẫn đầu thị trường CPHT nội địa, với 40% thị phần cho mặt hàng G7, đứng trước cả 2 thương hiệu có vốn ngoại là Nescafe (31%) và Vinacafe (26%), theo đánh giá công bố quý I-2012 bởi 2 công ty Nghiên cứu thị trường hàng đầu thế giới là Kantar Worldpanel và Nielsen Việt Nam.  Vài con số nói lên lợi ích đáng kể từ nghề chế biến CP bột, CP hòa tan mà DN này đã đóng góp cho xã hội, như sau : Năm 2011, thu mua trên 100 nghìn tấn CP nhân, chế biến tiêu thụ nội địa 78%, xuất khẩu  22%, trả lương cho 2.647 nhân viên, đóng thuế các loại trên 163 tỉ đồng.

Xác định cuộc đấu tranh giành nguồn nguyên liệu ngày càng sóng gió, CP Trung Nguyên chủ động ứng phó ở cả ba cấp độ: chiến lược quốc gia, chiến lược ngành, và chiến lược doanh nghiệp.  Ông Đặng Lê Nguyên Vũ – Tổng GĐ Tập đoàn Trung Nguyên cho biết : Riêng với ngành CP, chúng tôi đã nghiên cứu, thiết kế và đang đề xuất trình Chính phủ đề án “Cụm ngành cà phê quốc gia”, nhằm quy hoạch CP Việt Nam thành một cụm ngành liên hoàn, có tính chất của một hệ sinh thái kinh tế, tạo ra lợi thế cạnh tranh có khả năng mang lại giá trị lên tới 20 tỷ USD cho Việt Nam trong chưa đầy 10 năm tới. Đây là một đề án tổng thể từ khâu nghiên cứu và phát triển, trồng và thu hoạch, chế biến sau thu hoạch, bán lẻ và dịch vụ, thương mại và thương hiệu, tài chính và bảo hiểm; Đặc biệt là sự liên kết của các quốc gia trồng CP vì lợi ích chung,  nhằm tránh bị thao túng và trục lợi từ những nhóm lợi ích tại các quốc gia không trồng ra hạt CP nào.

Bài & ảnh : H.T.N.

Ảnh :-Simexco cùng các nhà rang xay đi thăm vùng nguyên liệu

-Nông dân mừng được giá, được mùa

-G7 dẫn đầu thị trường CPHT