Tôi không mấy đồng tình với triết thuyết của Đác-uyn (Darwin) rằng con người chỉ là động vật đã thoái hóa đi phần động vật.
Tôi suy ngẫm nhiều hơn về phát ngôn của Pascan (Pascal):
“Con người là cây sậy, nhưng là cây sậy biết tư duy”.

Tư duy, tư tưởng, tri thức mới là con người và thế giới con người.
Theo kinh thánh, nguyên tội đã dắt con người rời xa khỏi vườn địa đàng.
Theo Mi-ken-lăng -gien-lô (Michelangelo) trong một họa phẩm thì lời phán truyền của Đức Chúa Trời mang hình tia chớp. Và mang hình não bộ con người.

Và bắt đầu cuộc tồn sinh.
Có lẽ ý thức về địa vị cao trọng của mình mà con người luôn khát khao chinh phục.
Bằng tri thức, con người chinh phục trái đất, chinh phục vũ trụ, và chinh phục chính bản thân mình.
Tri thức hướng vào khoa học tự nhiên, và những chân trời mới mở ra, vũ trụ không còn tăm tối.
Và con người có quyền tự hào về những vĩ nhân của khoa học.

Ác-si -mét ( Archimedes) không chịu để con người chìm vào đáy nước.
Lô-ba-sép-ki ( Lobasepxki)không chịu nép mình vào những mặt phẳng song song.
Và Niu-tơn (Newton)kịp hóa thành hấp dẫn.
Và Anhstanh (Einstein)là năng lượng vĩnh viễn của loài người, lấp lánh cái công thức của trí tuệ: E=mc2.
Tri thức hướng vào khoa học xã hội và nhân văn, và vĩnh viễn còn đó Xô-cờ-rát (Socrate), Pla-tông (Platon), A-rix- tốt (Aristotle).
Còn đó Mô-da (Mozart) với Bết- tô- ven (Beethoven).
Còn đó Huy-gô (Hugo) và Gớt (Goethe) …

Còn mãi những tụng ca vĩnh viễn cho những gì bất tử: Là yêu thương và hành động, là xả kỉ với vị tha, là ánh trăng và đêm tối…
Tri thức hướng vào bản thân, là thứ thuốc rửa giúp ta hoàn thiện chính bản thân mình.
Rằng hiểu biết của mình chỉ là hạt cát, mà sa mạc tri thức lại quá mênh mông.
Rằng một chợp mắt ngơi nghỉ đã kịp đưa mình về thế kỉ trước.
Rằng con sói ích kỉ trong ta còn gầm gừ đói khát.
Và biết tự hỏi:

Có bao giờ tấm chăn hạnh phúc đủ kín phía mình là đủ hở phía tha nhân?

Và sự xơ cứng tâm hồn có là giễu cợt ngày xưa thân ái?

Thật sai lầm khi cứ cố vẽ biểu đồ tri thức, như con còng vẽ tập tính mình trên bãi bờ đại dương.
Song không là ngoa ngôn nếu tin quyết rằng một khi cố gắng đến cạn mình thì trong biển tri thức loài người có thêm một giọt nước từ gom góp nơi ta.
Và thân ái nhắc nhở các học trò của tôi:

“ Bộ lông làm đẹp con công, học vấn làm đẹp con người”
Ngạn ngữ.

Rằng con đường ngắn nhất và chính qui nhất để ghi danh vào hội những người có tri thức là con đường học tập.
Và hãy cố gắng đến cạn mình để chiến đấu với những mùa thi.

NGUYỄN TẤN ÁI