Người hát – kể : Y Nuh Niê
Sưu tầm : Y Wơn, Nguyễn Thanh Đình
Dịch sang tiếng Việt : Y Điêng
Biên tập văn học : Đỗ Hồng Kỳ
Trích sử thi Êđê
Tóm tắt cốt chuyện : M’Drong Dăm là con của nàng H’ Bia Knhí và chàng Dăm Bhu giàu có. Chàng có vợ là nàng H’Bia Sun xinh đẹp. Sắc đẹp của nàng khiến các tù trưởng quanh vùng ghen tỵ. Lần lượt đợi những lúc M’Drong Dăm vắng nhà, các tù trưởng Mtao Ak, Mtao Anur và Mtao Kuăt lại đến kiếm cớ đến thăm chơi nhà, lừa bắt H’Bia Sun. Nhờ mái tóc dài của H’ Bia Sun biến thành chim cu báo tin, M’Drong Dăm đánh nhau với các từ trưởng trên, giành lại được vợ mình
Người kể chuyện :
Ching nhà M’Drong Dăm không rời khỏi xà dọc. Rìu rựa không rời khỏi cán. Đầu trâu bò phơi khô không kể ngày đêm. Họ đánh ching cùng một nhịp, đánh trống đôi cùng một hơi. Nhà giàu ăn năm uống tháng không dứt tiếng ching. Họ uống rượu, nước tràn xuống gầm nhà, làm con ếch trắng phải kêu, con nhái kêu inh ỏi dưới gầm nhà sàn. Đến lúc đó nhà M’Drong Dăm mới cởi ching, gỡ ché. Mùa ăn năm uống tháng tạm ngừng. Nhà M’Dong Dăm ăn năm uống tháng đã dứt. Chàng gọi :
– Ơ chim chích một ngàn, chim cu một trăm, bao nô lệ của ta ơi! Nào chúng ta hay đi hạ cây mruah làm cánh ná, thân ná ta làm bằng cây kbla. Ta tìm cây nào cứng dẻo và thẳng nhất, ta bắn con hoẵng chết tại gố cây ksa, bắn con nhím chết dưới gốc cây đa, bắn heo rừng, con nai chết la liệt.
Continue reading Sử thi Êđê – M’Drong Dăm
Nàng Bar Mă xinh đẹp tuyệt trần, khiến quỷ Te Tô vú dài ghen tức,muốn bắt thịt. Không ai chống lại được con quỷ. Chàng Dăm Duông trong khi đi đòi nợ được người cho thuốc thần trở nên rất khỏe mạnh. Nghe tin quỷ Te Tô quyết tìm bắt Bar Mă và nhiều trai làng đã thua, nên chàng đánh nhau và bắt được và thuần hóa quỷ. Cha Bar Mă gả nàng cho chàng để trả ơn. Họ sống với nhau rất hạnh phúc và được nhiều người yêu mến. 
K’Ho là một trong những tộc người đã từng có trường ca, sử thi. Nhưng qua quá trình “đứt gãy” hiện đã không còn được đầy đủ. Trích đoạn này chúng tôi ghi được trong quá trình sưu tầm & nghiên cứu về văn hoá K’Ho tại vùng Di linh, tỉnh Lâm Đồng.
Chi Sa thuộc dòng dõi Rắn.Mồ côi cha mẹ, được hai cậu dòng dõi chim Quạ & chim Đài bàng nuôi dưỡng. Hai người cậu có phép thuật cao cường, đã dạy dỗ cho Chi Sa
Bông & Rŏng là hai anh em ruột. Rŏng, Bing, Bai giành nhau một người chồng. Bị thua, Rŏng rủ Bông đi nơi khác làm ăn.
1. GIAI ĐIỆU ÂM NHẠC
Là sản phẩm đích thực của nền văn minh nương rẫy, trường ca thường là những câu chuyện kể dài, có vần, có điệu, thậm chí có vùng còn được diễn tả hoặc minh họa bằng động tác, bằng hành động. Độ dài ngắn của trường ca cũng khác nhau. Có tác phẩm chỉ kể một hai đêm, nhưng có tác phẩm kể bốn, năm ngày chưa hết (tùy theo sức tưởng tượng phong phú hoặc trạng thái thăng hoa của người kể). Trường ca thường chỉ kết thúc khi người anh hùng hoặc nhân vật trung tâm đã đạt mục đích nào đó. Đặc biệt các trường ca của tộc người Mnông (ot n’trong) thường có độ dài gấp đôi trường ca của các tộc người khác. Nếu so sánh với những truyện thơ dài như : Đẻ đất đẻ nước, Hùy Nga – Hai Mối của người Mường, Xống chụ xôn xao của người Thái… hoặc so với cả các trường ca Ramayana của Ấn Độ, hay Iliat – Ôđixê của Hy Lạp thì các trường ca, sử thi Tây Nguyên có bản hơn gấp mấy lần cả về số lượng, độ dài hơi của tác phẩm lẫn số lượng nhân vật xuất hiện trong câu chuyện. Theo tư liệu đã công bố của các nhà sưu tầm, ở Tây Nguyên hiện đã có các sử thi, trường ca sau đây được biết đến :
Tóm tắt cốt chuyện : Dyông Dư là em kề anh cả Dăm Joong và là anh của Dăm Dyă, của nàng Bia Jơ Răng Matnar với cậu em út Xem Đum. Dyông Dư là người kỳ dị, có thân hình to lớn, mắt lồi, miệng rộng, tai to, ăn hết nồi bảy nồi bung, uống chơi năm bảy ghè rượu cần. Ngủ say đến nỗi phải nấu chì đổ lỗ tai mới thức. Là một chàng trai có phép thần nhưng mang lốt người xấu xí, lười biếng. Dyông Dư còn là người có tài cao và đức độ,đánh bại mọi kẻ thù. Khi người thân trở thành kẻ phản bội, phải chiến đấu với nhau một mất một còn, chàng rất đau lòng như phải “ tự chặt chân chặt tay” . Lòng ham muốn của cải và quyền lực đã đẩy ngưòi anh ruột Dăm Joong trở mặt lại với Dyông Dư và các em. Đó là một bi kịch hiếm thấy trong sử thi Bâhnar. 
Tóm tắt cốt chuyện : 
Đâu là nơi đầu tiên sản sinh ra thể loại trường ca? Chưa có công trình khoa học nào tìm biết điều này. Kể từ bản trường ca của người Êđê “ Bài ca chàng Dam San – Klei khan Dam San” do công sứ Pháp cai trị tại DakLak Sabachie phát hiện ra đầu tiên, cách nay gần 80 năm, các nhà sưu tầm đã lần lượt công bố “ Xinh Nhã, Dăm Di, Khinh Dú, Nàng H’ Điêu – Chàng M’ Hiêng, Gyông Dư” rồi hệ thống các trường ca Mnông “ Cây nêu thần, Mùa rẫy Bon Tiăng”… hầu như dân tộc nào cũng có. Nếu chỉ kể tên, riêng ở vùng DakLak, các nhà sưu tầm đã ghi được 39 tên trường ca Êđê, hơn 100 tên trường ca Mnông, 6 trường ca Jrai. Tại Phú Yên, Bình Định có sử thi Bâhnar Kriem, Bâhnar Chăm. Ở Kom Tum cũng đã ghi được hàng chục trường ca Bana Rngao, tìm ra hệ thống trường ca Xơđăng với những tác phẩm cũng đồ sộ không kém… chưa có điều kiện thống kê hết, nhưng theo thông tin từ chương trình sưu tầm sử thi của nhà nước đang được triển khai ở năm tỉnh miền Trung và Tây Nguyên, thì hiện đã ghi được tên của 202 trường ca, nhiều nhất vẫn là của hai dân tộc người Êđê và Mnông ở DakLak. Chắc chắn sắp tới hệ thống các trường ca, sử thi Tây Nguyên sẽ được giới thiệu một cách đầy đủ hơn.
Viện Phát triển bền vững Tây Nguyên vừa tổ chức cuộc tọa đàm về việc ” làm thế nào đưa sử thi Tây Nguyên về lại với cộng đồng”. ( ngày 5-4-2011 tại Buôn Ma Thuột) Xin giới thiệu với các bạn trích đoạn bài phát biểu của Nay Jek ( Y Jek Niê Kdam) một trong những ngưòi đã tham gia dịch sử thi, Êđê tại cuộc tọa đàm trên.
Đọt Chuối Non 