Trước thực trạng di tích lịch sử và bảo vật quốc gia đang bị xâm hại tại nhiều địa phương, bên cạnh sự quản lý của Nhà nước, cộng đồng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc gìn giữ và bảo vệ di sản.
Khi ý thức cộng đồng được nâng cao, các tổ chức xã hội hoạt động rộng rãi, chính người dân và toàn xã hội sẽ giúp đất nước một tay để bảo vệ di sản quốc gia.
An An
Tổng cộng 4 bài
- Di sản bị xâm phạm – Báo động đỏ về công tác bảo tồn (Nhân Dân)
- Cú hích sống còn từ Luật Di sản văn hóa sửa đổi, Bài cuối: Bước ngoặt thể chế, trao quyền cho cộng đồng (Tiền Phong)
- Chung tay phát triển cộng đồng (Anh Hoành)
- Khi người trẻ nặng lòng cùng di sản (Nhân Dân)
***
Di sản bị xâm phạm – Báo động đỏ về công tác bảo tồn
Chỉ trong vòng chưa đầy 1 tháng, liên tiếp 2 vụ việc liên quan di sản văn hóa bị xâm hại khiến dư luận bức xúc. Đầu tháng 5, Lăng mộ vua Lê Túc Tông – Di tích lịch sử cấp quốc gia tại huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa bị đào bới, phá vỡ bia đá. Mới đây, ngày 24/5, Ngai vua triều Nguyễn tại Di tích Cố đô Huế bị xâm hại.
ND – Chủ Nhật, ngày 25/05/2025 – 17:40
Dù chưa có kết luận chính thức về mức độ thiệt hại hay nguyên nhân của vụ việc tại khu vực điện Thái Hòa, song các sự cố liên tiếp xảy ra trong thời gian ngắn, ở nhiều loại hình di sản khác nhau, từ bảo vật quốc gia đến nơi thờ tự tâm linh một lần nữa cho thấy những lỗ hổng đáng lo ngại trong công tác bảo tồn di sản.
Không thể xem nhẹ xâm phạm bảo vật quốc gia
Ngai vua triều Nguyễn đang được lưu giữ tại điện Thái Hòa – trung tâm của Đại Nội Huế – không chỉ là hiện vật có giá trị lịch sử, nghệ thuật đặc biệt mà còn là biểu tượng quyền lực tối cao của vương triều phong kiến cuối cùng trong lịch sử Việt Nam. Đây là bảo vật quốc gia được công nhận theo đúng quy trình thẩm định nghiêm ngặt, là minh chứng cụ thể cho bản sắc và chiều sâu văn hóa dân tộc.
Việc bảo vật quốc gia này bị xâm hại bất kể với động cơ nào đều là hành vi vi phạm nghiêm trọng pháp luật và xúc phạm đạo lý văn hóa.
Ngay sau khi có thông tin phản ánh, Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã có công văn hỏa tốc gửi Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, yêu cầu tổ chức kiểm tra, đánh giá hiện trạng, khẩn trương bảo vệ bảo vật quốc gia và báo cáo về Bộ trước ngày 26/5.
Đồng thời, cơ quan này yêu cầu rà soát tình trạng kỹ thuật của hiện vật, đề xuất giải pháp xử lý, tăng cường biện pháp bảo quản theo quy định của pháp luật, thực hiện nghiêm chỉ đạo tại công văn số 1669/BVHTTDL-DSVH ngày 22/4/2024 về bảo vệ, phát huy giá trị bảo vật quốc gia.
 |
| Tăng cường bảo vệ di sản trong guồng quay du lịch. (Ảnh: Cục Di sản văn hóa) |
Di sản là “linh hồn” của văn hóa dân tộc, rất dễ bị tổn thương trước làn sóng phát triển và áp lực thương mại hóa. Từ sự thiếu hiểu biết, bất cẩn đến hành vi phá hoại có chủ đích, di sản luôn đứng trước những rủi ro hiện hữu. Phản ứng nhanh chóng của cơ quan chức năng là cần thiết, tuy nhiên, điều khiến dư luận không khỏi băn khoăn, tại sao một bảo vật quốc gia, trưng bày tại vị trí trung tâm và có ý nghĩa biểu tượng sâu sắc lại có thể bị xâm hại dễ dàng như vậy? Cơ chế giám sát, quy trình kiểm tra, công tác an ninh đang được vận hành như thế nào?
Cần chuyển đổi tư duy bảo tồn
Không chỉ ở Huế hay Thanh Hóa, thời gian qua, tại nhiều địa phương, di sản văn hóa đang đối mặt với nguy cơ bị xâm hại dưới nhiều hình thức. Các vụ việc “trùng tu sai nguyên gốc”, “tôn tạo biến dạng”, hiện vật bị mất cắp, tượng thờ bị hủy hoại, bia đá bị bôi bẩn, khuôn viên di tích bị lấn chiếm làm dịch vụ… là những dấu hiệu đáng lo ngại cho thấy sự suy giảm ý thức xã hội và sự buông lỏng trong công tác quản lý.
Trong bối cảnh nhiều di tích được mở cửa phục vụ du lịch với lượng khách ngày càng tăng thì các quy định bảo vệ di sản lại chưa được cập nhật tương xứng với yêu cầu mới.
Trên thực tế, vài chục nhân viên bảo vệ khó có thể kiểm soát một quần thể di tích rộng hàng chục héc-ta bằng phương pháp thủ công. Hệ thống giám sát chưa đủ độ bao phủ, thiết bị cảnh báo còn thiếu. Tại một số địa phương, đội ngũ bảo tồn tại chỗ thiếu chuyên môn sâu, nhiều người chưa được đào tạo bài bản về giám định và bảo quản hiện vật.
Những vụ việc nêu trên cho thấy, công tác bảo vệ, phục hồi và phát huy giá trị di sản văn hóa đã đến lúc cần một chiến lược tổng thể và lâu dài. Cần phải thiết lập quy trình kiểm tra định kỳ đối với bảo vật quốc gia; đầu tư hệ thống giám sát an ninh hiện đại tại các điểm nhạy cảm đồng thời xây dựng bộ tiêu chuẩn chuyên biệt về trưng bày, bảo quản, phục dựng hiện vật tại từng cấp độ di tích.
Song song đó là việc đào tạo, nâng cấp đội ngũ cán bộ chuyên trách về bảo tồn, từ nhân viên kỹ thuật đến các nhà nghiên cứu, giám định, bảo quản cổ vật.
Bên cạnh đó, công tác truyền thông-giáo dục di sản cần đi vào chiều sâu đặc biệt với đối tượng thanh, thiếu niên. Mỗi người dân cần nhận thức việc xâm phạm di sản không chỉ là xâm phạm vật thể mà là đánh mất ký ức chung của cộng đồng, là làm suy giảm nền tảng tinh thần của quốc gia.
Sự việc ngai vàng bị xâm hại, đình cổ bị cháy rụi, chùa cổ bị “trùng tu sai” không thể coi là cá biệt. Đó là hồi chuông báo động về công tác bảo tồn trước tốc độ phát triển và áp lực du lịch hóa.
Nếu không có hành động quyết liệt, những bảo vật quốc gia sẽ không chỉ nằm trong viện bảo tàng mà sẽ dần mờ nhạt trong tâm thức dân tộc. Việc xử lý nghiêm minh, công khai những sai phạm là điều cần thiết nhưng quan trọng hơn là cần thay đổi tư duy bảo tồn từ bị động sang chủ động, từ giao phó sang huy động cả cộng đồng. Di sản không chỉ của ngành văn hóa hay của địa phương mà là tài sản chung của toàn dân.
Bảo vật quốc gia không chỉ là di tích quá khứ mà còn là sức mạnh mềm của hiện tại và tương lai. Vì vậy, giữ gìn di sản là gìn giữ ký ức, bản sắc, niềm tự hào và tinh thần của dân tộc trong hành trình hội nhập. Để bản sắc ấy không bị mài mòn theo thời gian, di sản cần được nhìn nhận và hành xử đúng như vốn có, thiêng liêng, sống động và xứng đáng với sự trân quý cao nhất.
***
Cú hích sống còn từ Luật Di sản văn hóa sửa đổi, Bài cuối: Bước ngoặt thể chế, trao quyền cho cộng đồng
TOAN TOAN – HẠNH ĐỖ
12/06/2025 06:30
TP – Trao đổi với Tiền Phong, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hoàng Ðạo Cương nhận định, di sản văn hóa là một dạng tài sản đặc biệt, vô giá nhưng lại dễ chịu tổn thương, thậm chí bị hủy hoại do những tác động từ thiên nhiên, con người và bối cảnh, xu hướng xã hội. Những vấn đề liên quan đến việc xử lý hài hòa giữa bảo tồn di sản văn hóa và phát triển kinh tế – xã hội luôn là thách thức lớn nhất và thường trực.
 |
| Khu di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới Tràng An là một trong những điển hình về quản lý, bảo vệ và phát huy di sản. Ảnh: Hoàng Mạnh Thắng |
Gần đây, một số vụ việc đáng tiếc về xâm hại di sản xảy ra ở một số địa phương. Nhiều người cho rằng, trách nhiệm thuộc về Bộ VHTTDL, trong khi thực tế công tác quản lý di sản đã được phân cấp rõ ràng. Vậy, theo Thứ trưởng, cơ chế phân cấp hiện nay đã thực sự hợp lý chưa, đặc biệt vẫn còn hiện tượng buông lỏng quản lý ở cấp cơ sở?
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về di sản văn hóa trước thời điểm Luật Di sản văn hóa năm 2024 (Luật số: 45/2024/QH15, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2025) không quy định rõ về trách nhiệm quản lý nhà nước cho các địa phương trong hoạt động quản lý, bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa ở địa phương, không quy định trách nhiệm quản lý của UBND cấp tỉnh, chính quyền địa phương các cấp trong việc triển khai thực hiện Luật Di sản văn hóa.
Qua quá trình thực thi pháp luật và tổng kết thực tiễn, những bất cập về phân cấp cơ bản đã được Bộ VHTTDL phối hợp với các bộ, ban, ngành và các địa phương tổng hợp, phân tích làm rõ, đề ra hướng giải quyết tổng thể trong Luật mới.
 |
| Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hoàng Ðạo Cương |
Về trách nhiệm của địa phương, khoản 4 Điều 90 đã quy định rõ trách nhiệm của UBND cấp tỉnh – chịu trách nhiệm toàn diện về hoạt động quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị đối với di sản văn hóa trên địa bàn được đưa vào các danh mục kiểm kê, di sản văn hóa trên địa bàn được xếp hạng, ghi danh, công nhận trong các danh mục của quốc gia, các danh sách, danh mục của UNESCO theo quy định của Luật này, quy định khác của pháp luật có liên quan và quy định, hướng dẫn của UNESCO; cùng nhiều trách nhiệm theo thẩm quyền về ban hành quy chế phối hợp quản lý, bảo vệ.
Liên quan đến việc thực hiện Công ước 1972 về bảo vệ di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới mà Việt Nam là quốc gia thành viên, yêu cầu chung là phải bảo vệ nghiêm ngặt vùng lõi của di sản. Trên thực tế, đã đẩy mạnh phân cấp, phân quyền cho địa phương nhưng việc bảo tồn di sản văn hóa Việt Nam là trách nhiệm của Bộ VHTTDL và của toàn xã hội nên rất cần phát huy tốt cơ chế phối hợp và tham vấn chuyên môn…
Các vụ việc xâm phạm di sản sau khi được phát hiện, xử lý dường như vẫn chưa đủ sức răn đe dẫn đến nguy cơ tái diễn. Trong bối cảnh Luật Di sản văn hóa năm 2024 đã được Quốc hội thông qua, theo ông, cần có những cơ chế nào đủ mạnh để ngăn chặn kịp thời vi phạm, tránh tái diễn những hành vi xâm hại di sản?
Về chế tài ngăn chặn, xử lý các hành vi xâm phạm xâm hại di sản, Luật Di sản văn hóa năm 2024 đã quy định rõ về 8 nguyên tắc trong quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa (Điều 6), quy định cụ thể về 11 hành vi bị nghiêm cấm (Điều 9). Đây là những quy định được xác lập từ yêu cầu thực tiễn công tác quản lý di sản văn hóa.
Cùng với đó là việc bổ sung, hoàn thiện chế tài đảm bảo thống nhất và đồng bộ với quy định của Bộ luật Hình sự – tại Điều 345 về hành vi vi phạm gây hư hại, hủy hoại tài sản thuộc di tích lịch sử – văn hóa, danh lam thắng cảnh cấp tỉnh, cấp quốc gia hoặc quốc gia đặc biệt theo các mức độ xử phạt vi phạm hành chính, phạt tiền, phạt cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù (khung từ 6 tháng đến 3 năm, hoặc từ 3-7 năm).
Đó là một trong những sự đảm bảo về chế tài cần thiết nhằm ngăn chặn kịp thời vi phạm, tránh tái diễn những hành vi xâm hại di sản văn hóa.
Luật Di sản văn hóa năm 2024 được kỳ vọng tháo gỡ những bất cập về quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản, di tích. Xin Thứ trưởng chia sẻ rõ hơn những điểm mới và tác động tích cực mà luật sẽ mang lại trong thực tế?
Luật Di sản văn hóa đã cụ thể hóa từ ba chính sách được Chính phủ và Quốc hội thông qua trong Dự án xây dựng Luật Di sản văn hóa: hoàn thiện các quy định về bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa; hoàn thiện các quy định về thực hiện phân cấp, phân quyền quản lý nhà nước về di sản văn hóa phù hợp với thực tiễn; tăng cường cơ chế, chính sách thúc đẩy xã hội hóa và nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa.
Luật Di sản văn hóa 2024 gồm 9 chương, 95 điều, tăng 2 chương, 22 điều so với Luật hiện hành (7 chương, 73 điều) đã thể chế hóa đầy đủ đường lối, chủ trương của Đảng và Nhà nước về văn hóa và di sản văn hóa, khắc phục, tháo gỡ điểm nghẽn về thể chế, với những điểm mới, thay đổi mang tính đột phá, tác động sâu rộng đến mọi mặt của đời sống văn hoá, xã hội và kinh tế của đất nước, tạo nên bước chuyển cơ bản về thế và lực cho sự nghiệp quản lý bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hoá của cả nước, của các địa phương, phù hợp với yêu cầu của thực tiễn.
Điều này đáp ứng mục tiêu “phát huy vai trò động lực của văn hóa, thể thao và du lịch đối với sự phát triển bền vững đất nước”.
 |
| Việt Nam sở hữu kho tàng đồ sộ di tích, danh lam thắng cảnh. Ðồ họa: KIỀU TÚ |
Theo Thứ trưởng, cần làm gì để thay đổi căn bản tư duy và cách tiếp cận của cộng đồng, chính quyền địa phương và các nhà quản lý đối với công tác bảo tồn di sản văn hóa Việt Nam, để di sản được nhìn nhận là nguồn lực phát triển bền vững, chứ không phải “gánh nặng” của bảo tồn?
Trong hệ thống chuyên ngành, Luật Di sản văn hóa là một trong những Luật được ban hành khá sớm (năm 2001). Luật đã đưa ra tuyên ngôn chính thức về di sản văn hóa của dân tộc, đồng thời quy định rõ về sở hữu đối với di sản văn hóa: “Nhà nước thống nhất quản lý di sản văn hóa thuộc sở hữu toàn dân; công nhận và bảo vệ các hình thức sở hữu tập thể, sở hữu chung của cộng đồng, sở hữu tư nhân và các hình thức sở hữu khác về di sản văn hóa theo quy định của pháp luật”. Như vậy, Luật đã quy định rất rõ về các hình thức sở hữu đối với di sản văn hóa, đồng thời cũng chỉ rõ được đặc tính cộng đồng của di sản văn hóa.
Trong các văn bản hướng dẫn, quy định chi tiết Luật, Bộ VHTTDL đã cụ thể hóa từng nội dung nhiệm vụ tại từng Điều, Khoản của Luật Di sản văn hóa năm 2024. Về thẩm quyền: Thủ tướng Chính phủ có 9 nhiệm vụ; Bộ trưởng Bộ VHTTDL có 8 nhiệm vụ; bộ trưởng, thủ trưởng các bộ, ngành, cơ quan, tổ chức ở T.Ư có 13 nhiệm vụ; chủ tịch UBND cấp tỉnh có 26 nhiệm vụ; giám đốc Sở có 15 nhiệm vụ.
Tuy nhiên, bên cạnh các mặt được, qua thực tiễn công tác cho thấy, một bộ phận người dân, một số cộng đồng, chính quyền địa phương, đôi khi chưa ý thức được rõ hết vị trí, vai trò của di sản văn hóa, như có quan niệm đơn giản cho rằng: Nhà nước xếp hạng di tích quốc gia thì nhà nước phải lo bảo vệ và phát huy giá trị, phải đầu tư kinh phí tu bổ, tôn tạo, duy trì…, từ đó, dẫn đến tâm lý ỷ lại vào nguồn lực của nhà nước, đầu tư từ kinh phí ngân sách, rồi dẫn tới quan niệm hết sức sai lầm khi cho rằng bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa là “gánh nặng” của bảo tồn.
Luật Di sản văn hóa năm 2024 đã có những quy định cụ thể nhằm thay đổi căn bản và toàn diện về tư duy đối với từng loại hình di sản cụ thể và các chủ thể liên quan.
Với cộng đồng, cần định hướng và nâng cao nhận thức cho họ về vai trò của di sản văn hóa trong đời sống cộng đồng và xã hội. Cộng đồng, với tư cách là chủ thể/đại diện chủ sở hữu di sản văn hóa cần được xác định là trung tâm, là hạt nhân của mọi hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa, khai thác và sử dụng di sản văn hóa.
Với chính quyền địa phương và các nhà quản lý cần có bước chuyển mạnh mẽ về tư duy quản lý – trên cơ sở quy định của pháp luật và phân cấp phân quyền, huy động tổng thể các nguồn lực xã hội tham gia vào công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa để từng bước đưa di sản văn hóa thực sự trở thành một nguồn lực phát triển bền vững.
Một số điểm mới cốt lõi của Luật Di sản Văn hóa 2024:
1.Quy định cụ thể việc xác lập di sản văn hóa theo từng loại hình sở hữu toàn dân, sở hữu chung, sở hữu riêng; 2.Quy định chính sách của Nhà nước trong hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa; 3. Hoàn thiện các hành vi bị nghiêm cấm để bảo đảm chính xác, đầy đủ hơn, làm cơ sở cho việc hướng dẫn thực hiện, kiểm tra, xử lý vi phạm trong bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa; 4. Xác định cụ thể các trường hợp điều chỉnh ranh giới khu vực bảo vệ I, khu vực bảo vệ II của di tích, khu vực di sản thế giới và vùng đệm của di sản thế giới; 5. Quy định cụ thể việc sửa chữa, cải tạo, xây dựng công trình, nhà ở riêng lẻ trong và ngoài khu vực bảo vệ di tích; 6. Quy định về quản lý di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia, xử lý di vật, cổ vật được phát hiện, giao nộp; 7. Bổ sung Quỹ bảo tồn di sản văn hóa; quy định xã hội hóa, hợp tác công tư trong hoạt động bảo vệ phát huy giá trị di sản văn hóa; 8. Quy định chính sách bảo vệ và phát huy giá trị di sản tư liệu; 9. Bổ sung chính sách nhằm hỗ trợ sự phát triển của hệ thống bảo tàng; 10. Bổ sung quy định cơ quan thanh tra chuyên ngành di sản văn hóa.
Thực tế, di sản và di tích thường gắn liền với cộng đồng. Người dân chính là lực lượng sát cánh với di sản. Bộ VHTTDL có đề xuất nào để khuyến khích sự tham gia sâu rộng hơn của người dân, tổ chức xã hội và tư nhân vào công cuộc bảo vệ di sản?
Vấn đề này được đặt ra thường xuyên ở cả Việt Nam và quốc tế.
Gần đây nhất, Bộ VHTTDL phối hợp với Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam, Trung tâm Di sản thế giới tổ chức Hội thảo “Bảo vệ và phát huy giá trị Di sản thế giới: Tiếp cận dựa vào cộng đồng vì sự phát triển bền vững” tại Hà Nội và có được những kết quả rất tích cực.
Di sản văn hóa là sản phẩm thường gắn với cộng đồng, được sáng tạo, duy trì bởi cộng đồng. Nguyên tắc này cũng đã được chúng tôi đặc biệt chú ý trong quá trình xây dựng, hoàn thiện chính sách về di sản văn hóa. Cụ thể, Luật Di sản văn hóa 2024 đã đưa ra cơ chế cụ thể nhằm khuyến khích, thu hút sự tham gia sâu rộng của người dân, tổ chức xã hội và tư nhân vào hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản.
Luật mới khuyến khích và tạo điều kiện cho tổ chức, cá nhân tham gia các hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa (Việt Nam đã làm tốt, được UNESCO khen ngợi: Hội An trước đây, Tràng An ngày nay). Cần có chính sách ưu đãi về thuế, ưu đãi vay vốn theo quy định của pháp luật đối với tổ chức, cá nhân tham gia các hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa (Điều 87).
Huy động tổ chức, cộng đồng và cá nhân được sử dụng, khai thác di sản văn hóa thông qua các hoạt động cụ thể (Điều 88); xác lập cơ chế cho các bộ, ban, ngành và địa phương thành lập Quỹ bảo tồn di sản văn hóa nhằm san sẻ “gánh nặng” cho ngân sách nhà nước trong hoạt động bảo tồn (Điều 89).
Trân trọng cảm ơn Thứ trưởng!
TOAN TOAN – HẠNH ĐỖ
***
Chung tay phát triển cộng đồng
Chào các bạn,
Rất nhiều điều trong cộng đồng, trong nước, là do người dân tự xử lý. Nhà nước thường chỉ đủ sức làm một số chuyện. Ví dụ: Nếu khu bạn ở thiên hạ xả rác bừa bãi nhiều quá, có lẽ bạn và láng giềng sẽ phải họp lại tìm cách giải quyết vấn đề. Đó thường chẳng là việc của nhà nước, và nếu đó là việc của nhà nước thì có lẽ nhà nước quá bận để có thể xử lý.
Những nhóm dân tụ lại làm việc như thế được gọi chung là xã hội dân sự (civil society). Xã hội dân sự là một phần cực lớn của phát triển đất nước. Người ta còn có vài từ khác để chỉ xã hội dân sự, như là: các tổ chức thiện nguyện (charitable organizations, COs), các tổ chức phi chính phủ (non-government organizations, NGOs); các tổ chức bất vụ lợi (non-profit organizations – NPOs). Dù là tên gì thì chúng đều có nghĩa là người dân bắt tay vào việc để giải quyết vấn đề, bất vụ lợi, thường là làm việc tình nguyện không lương, dù là các tổ chức chuyên nghiệp luôn có một số cán bộ chính có lương.
Xã hội dân sự là nơi mọi người dân đều góp tay vào việc phát triển đất nước. Những nhà thờ, nhà chùa, các hội đoàn học sinh, sinh viên, thanh niên, phụ nữ, và những tổ chức từ thiện đều là xã hội dân sự.
Xã hội dân sự cũng được các chính phủ quan tâm bằng luật pháp và quy định để giúp xã hội dân sự phát triển tốt. Tại Việt Nam, luật pháp về xã hội dân sự có vẻ như chưa được phát triển tốt, cho nên nhiều người hoạt động chuyên nghiệp trong các tổ chức NGO cũng không rành hết những vấn đề và luật lệ liên quan đến họ và các hoạt động của họ. Nghĩa là khung luật pháp VN về NGO hiện nay vẫn chưa được hoàn chỉnh.
Nhưng các việc NGO, ngay từ căn bản là việc của người dân tự lo cho chính mình và đất nước, tự động đứng ra giải quyết những vấn đề quanh mình mà mình có thể giải quyết được. Thưòng là, nếu người dân làm việc tốt, thì nhà nước cũng có cách ủng hộ tiếp tay. Ví dụ: Đồng bào trong xã muốn quyên góp tiền bạc để xây một chiếc cầu nhỏ qua một con kênh, giúp các em học sinh và mọi người có phương tiện di chuyển tốt, không phải đi đò. Có lẽ chính quyền xã sẽ giúp hỗ trợ dự án đó bằng mọi cách có thể, như là cấp giấy phép xây cầu, có chuyên gia xây dựng xem xét độ an toàn của cầu, v.v…
Ở Mỹ có 1 triệu 500 ngàn NGOs, Dân số Mỹ khoảng 300 triệu người, Tức là trung bình khoảng 200 người thì có một NGO. Các NGOs này làm đủ mọi thứ trên đời – vận động giáo dục và làm luật chống uống rượu và lái xe, chống các loại phân biệt trong học đường và nơi làm việc, cách thức nuôi trẻ em, gìn giữ môi trường… Nói chung là mọi vấn đề quan trọng cho đời sống mà nhà nước chẳng đủ sức để quan tâm đến. Chính vì vậy mà NGOs giúp cho một đất nước phát triển rất tốt.
Mình cảm thấy sinh hoạt thiện nguyện ở VN, so với các nước, vẫn còn rất yếu. Chúng ta cần tích cực hơn vào việc tự động thấy những vấn đề quanh mình và tự động tụ lại bàn cách giải quyết. Ở VN, chỉ cần đi vòng thành phố nào đó một lúc là bạn có thể thấy được có rất nhiều vấn đề chẳng ai quan tâm, đặc biệt là môi trường, là loại vấn đề dễ thấy nhất bằng mắt.
Đa số mọi việc công ích xã hội chẳng vướng vấn đề pháp lý gì nếu không dính đến tiền. Nhưng khi bạn dính đến tiền – quyên góp tiền bạc rộng lớn – thì cần quan tâm đến giấy phép quyên tiền và minh bạch tiền bạc. Cách dễ nhất là nhờ một tổ chức bất vụ lợi có uy tín – như là một tờ báo – đứng tên cho chương trình thiện nguyện của bạn để bạn có thể làm việc nhờ giấy phép của tổ chức đó. ĐCN đã có chương trình học bổng kéo dài hơn 10 năm bằng cách nhờ báo Tiền Phong đứng tên bảo trợ, để ĐCN không phải lo vấn đề giấy tờ, thủ tục phức tạp, vì luôn có dính đến quyên góp tiền bạc rộng rãi. (Ngày nay, chương trình học bổng ĐCN thuộc về Hội Từ Tâm Đắk Lắk, và hội sẽ chịu trách nhiệm về mọi hoạt động của chương trình).
Ngoài những việc liên quan đến tiền bạc rộng lớn, những việc không liên quan đến tiền hay chỉ có một ít tiền của các thành viên hoạt động bỏ túi ra để làm việc (như các câu lạc bộ tiếng Anh, câu lạc bộ làm sạch láng giềng, câu lạc bộ đi thăm các viện cô nhi), thì chẳng có lý do gì phải quan tâm đến những thủ tục rườm rà.
Điều chính mình muốn chuyển tải là các bạn nên luôn tích cực tham gia vào các sinh hoạt cộng đồng. Đó là môi trường thực tế để các bạn thấy được những vấn đề quanh bạn, học cách làm việc teamwork, học cách xử lý nhiều vấn đề… Nghĩa là, đó là một cách cực kì tốt để phát triển đầu óc, trái tim, và cá tính của bạn. Cách rất tốt để chuẩn bị vào đời.
Nhà nước làm không hết việc. Mọi người dân phải tìm cách tích cực nhúng tay vào giải quyết những vấn đề quanh mình. Đó là nền tảng của xã hội dân sự.
Và nước nào có xã hội dân sự tốt, nước đó tiến mạnh.
Chúc các bạn luôn tích cực hoạt động.
Mến,
Hoành
© copyright 2022
Trần Đình Hoành
Permitted for non-commercial use
www.dotchuoinon.com
***
Khi người trẻ nặng lòng cùng di sản
Rất nhiều người trẻ đang cùng chung tay gìn giữ nâng niu những tinh hoa mà nhiều thế hệ cha ông đã trao truyền cho con cháu bằng những đóng góp lặng thầm đầy nhiệt huyết trên các hội nhóm, diễn đàn. Rất nhiều người trẻ đang hành động để cùng nỗ lực lan tỏa và bảo tồn giá trị những di sản Việt. Bởi trong suy nghĩ của họ, như “trưởng thôn” Nguyễn Đức Bình của nhóm Đình làng Việt từng chia sẻ, “chỉ cần mỗi người yêu mến di sản với thái độ chân thành thì di sản sẽ trường tồn”.
ND – Thứ Năm, ngày 26/08/2021 – 10:51
Đông tay thì vỗ nên kêu
Bảy năm về trước, trong quá trình thực hiện đề án nghiên cứu giá trị văn hóa đình làng Việt, nhà nghiên cứu mỹ thuật Nguyễn Đức Bình nhận thấy có rất nhiều người quan tâm, trăn trở trước sự tồn vong của những ngôi đình làng vốn ôm chứa trong mình những cội rễ giá trị văn hóa dân tộc nhưng lại không có điều kiện để kết nối, sẻ chia để cùng tìm ra những giải pháp giữ gìn hiệu quả. Bảy năm sau, ngôi nhà Đình làng Việt của “trưởng thôn” Nguyễn Đức Bình cùng những chuyên gia tên tuổi như Trần Hậu Yên Thế, Nguyễn Hoài Nam, Trần Trung Hiếu… đã có sự chung tay của biết bao bạn trẻ. Ngoài hơn 40 chuyến điền dã được tổ chức giúp các thành viên được tiếp cận với di sản để rồi tích cực thông tin tới cộng đồng về những giá trị nổi bật, cảnh báo nguy cơ xuống cấp của di tích cũng như sự biến dạng do các tác động thiên tai và con người, Đình làng Việt còn triển khai nhiều hoạt động đa dạng như tổ chức triển lãm, hội thảo, tọa đàm, tái hiện những lễ hội truyền thống trong không gian xưa cũ, khôi phục và bảo tồn áo dài nam… Không chỉ dừng lại ở việc gìn giữ những di sản vật thể, nhóm còn mở rộng sự quan tâm tới tinh hoa của những di sản phi vật thể như hát xẩm, hát văn, ca trù hay hát xoan, đờn ca tài tử…
Tương tự, Đài quan sát Di sản Sài Gòn trở thành nơi “nâng cao ý thức cộng đồng về tình trạng các công trình lịch sử, cảnh quan đô thị và thiên nhiên đang gặp nguy cơ bị hư hại hay phá hủy” với kho hình ảnh lịch sử 130 nghìn tấm kèm phụ đề được các thành viên kỳ công sưu tầm và lưu trữ. Chùa Việt là diễn đàn chia sẻ mọi thông tin về chùa chiền và văn hóa Phật giáo Việt Nam nói chung. Còn Tản mạn Kiến trúc là “dự án nghiên cứu và truyền thông đặt trọng tâm vào các công trình di sản tại miền nam Việt Nam, trải dài từ kiến trúc gỗ truyền thống, kiến trúc thuộc địa thời Đông Dương thuộc Pháp đến kiến trúc hiện đại bản địa (đến trước năm 1975) với tầm nhìn tạo ra một kênh truyền thông kiến thức hướng đến giới trẻ”.
Đặc biệt, những nội dung đầy sáng tạo của nhóm admin thuộc thế hệ 9X luôn nhận được bình luận ngắn gọn: chất – đỉnh – mặn… trên fanpage Di tích nhà tù Hỏa Lò (Hoa Lo Prison Relic) trong thời gian gần đây đã biến di tích lịch sử quen thuộc này trở thành từ khóa thu hút sự quan tâm đặc biệt của công chúng. Chọn hướng truyền thông mới mẻ, hóm hỉnh và thông minh, nhóm quản trị diễn đàn thuộc thế hệ 9X của Hoa Lo Prison Relic đã mang lại ánh sáng lấp lánh cho những thông điệp hào hùng từ quá khứ cùng khía cạnh hấp dẫn cho những câu chuyện lịch sử vốn mặc định khô khan.
Không chỉ có vậy, diễn đàn Histo TEA do nhóm admin trẻ trung này phát triển với hơn 11 nghìn thành viên cùng kênh phát thanh độc quyền trên nền tảng ứng dụng Spotify đã nhận được “cơn mưa” lời khen từ thính giả. Lần đầu tiên tại Việt Nam, một kênh phát thanh bao gồm các podcast (loạt tập tin âm thanh hoặc video số) được ban quản lý di tích tự tay thực hiện từ khâu sản xuất nội dung tới hậu kỳ sản phẩm. Và hai tập mới nhất trong chuyên đề Thắp lửa yêu thương kỷ niệm 74 năm Ngày Thương binh liệt sĩ đã nhanh chóng đạt Top 24 hạng mục lịch sử của Apple Podscast Singapore, Top 2 xếp hạng Podcast Spotify Việt Nam chỉ sau một ngày ra mắt… Hướng triển khai của Di tích nhà tù Hỏa Lò cũng là một mô hình hiệu quả có thể nhân bản và ứng dụng rộng rãi để lan tỏa tình yêu nước, giáo dục truyền thống cách mạng theo cách thức hấp dẫn, được người trẻ đón nhận và ủng hộ.
Mạng ảo, hiệu ứng lan tỏa thật
Lang thang trên các hội nhóm, diễn đàn được người yêu di sản đánh giá cao, tôi nhận ra số lượng thành viên tham gia đều lên tới vài chục nghìn, hoạt động tương tác diễn ra khá sôi nổi và chất lượng. Đình làng Việt thu hút 26 nghìn người, Đài quan sát Di sản Sài Gòn với hơn 7 nghìn. Hơn 29 nghìn thành viên có chung niềm đam mê với Chùa Việt, Tản mạn kiến trúc sở hữu tới 30 nghìn người quan tâm. Đạt số người theo dõi lớn nhất là Di tích nhà tù Hỏa Lò với 63 nghìn bạn trẻ, cho dù địa chỉ đỏ này vốn xưa nay chỉ hấp dẫn hai đối tượng khách tham quan chủ yếu: người nước ngoài và các cựu chiến binh. Thực tế đó cho thấy, người trẻ không hề thờ ơ hay vô cảm với những giá trị tinh hoa chắt lọc từ mạch nguồn quá khứ như mặc định. Khi chọn nối vòng tay lớn trong một cộng đồng có chung niềm đam mê, họ sẽ làm được nhiều việc có ích.
Nhờ những hoạt động đầy trách nhiệm của Đình làng Việt, tiếng kêu cứu về những cuộc trùng tu như phá, những di tích chờ sập, những linh vật – biểu tượng ngoại lai xuất hiện trong lòng di tích… đã nhanh chóng vọng tới các cơ quan chức năng. Nhờ vai trò giám sát hiệu quả của đông đảo thành viên Đình làng Việt trong công tác bảo tồn mà hoạt động trùng tu, tôn tạo di tích của nhiều địa phương đã từng bước cẩn trọng hơn, những “vết đen” từng xuất hiện ở đình Quang Húc, lăng Ngô Quyền hay chùa Sổ trước đó đã giảm thiểu rõ rệt.
Tương tự, được tin Thương xá TAX – công trình kiến trúc theo trường phái Art Deco tuyệt đẹp sẽ bị dỡ bỏ để xây dựng một trung tâm thương mại cao 40 tầng, cuộc vận động của Đài quan sát Di sản Sài Gòn (Saigon Heritage Observatory) đã bảo lưu được những chi tiết có giá trị lịch sử và mỹ thuật vô giá (như các thảm gạch thủ công mosaic làm thủ công từ Bắc Phi, hệ thống cầu thang và mái vòm đồng hồ cổ điển để tái hiện trong công trình mới) nhờ một bản kiến nghị tập hợp 3.500 chữ ký.
Không thể không nhắc tới SEN Heritage – dự án nghiên cứu, đề xuất và ứng dụng, quảng bá di sản Việt vào đời sống xã hội hiện đại với hành trình phỏng dựng tổng thể kiến trúc chùa Diên Hựu thuộc Dự án tái lập các di sản kiến trúc – mỹ thuật thời Lý. Từ bi ký, hiện vật khảo cổ đến bản vẽ phỏng dựng 2D, rồi từ bản vẽ 2D đến bản VR3D nhằm giúp người xem hôm nay có thể ngược dòng thời gian, trải nghiệm nét đẹp vàng son xưa cũ trong một không gian thực tế ảo VR và AR. Nhóm tác giả trẻ mong muốn sản phẩm đầy tâm huyết này sẽ trở thành giáo cụ sinh động trong các chương trình giảng dạy chuyên sâu về kiến trúc – mỹ thuật đời Lý cũng như quảng bá những giá trị văn hóa rực rỡ thời Lý đến với xã hội đương đại hôm nay.
Cần sự định hướng để hoạt động hiệu quả
Là sân chơi quy tụ người trẻ nhưng điểm chung của các hội nhóm, diễn đàn kể trên là đều được điều phối, hướng dẫn và định hướng phát triển bởi những chuyên gia giỏi nghề, tận tâm và nhiệt huyết với sự tồn vong của di sản nước nhà. Đứng sau thành công ban đầu của fanpage Di tích nhà tù Hỏa Lò, bà Nguyễn Thị Bích Thủy, Trưởng ban quản lý Di tích từng chia sẻ: “Các bạn trẻ có thể quá sung, lại thiếu kinh nghiệm nên rất cần có sự cẩn trọng. Để dung hòa, chúng tôi đã phân công những cán bộ nghiên cứu thẩm định, góp ý và hỗ trợ cho nhóm trẻ”.
Và để vận hành hiệu quả hoạt động của hơn 30.000 thành viên, nhóm quản trị Tản mạn kiến trúc cũng phải định hướng rất bài bản: “Trong thời gian gần đây, vấn đề bảo tồn kiến trúc đang nhận được sự quan tâm mạnh mẽ, đặc biệt từ giới trẻ. Tuy nhiên, họ gặp phải các khó khăn trong việc tiếp cận thông tin, do những thành tựu nghiên cứu hàn lâm vẫn chưa tiếp cận cộng đồng nhiều. Do vậy, chúng tôi chú ý đến việc mang các kiến thức thường thức nghệ thuật đến với cộng đồng, biến các thông tin chuyên môn trở nên dễ tiếp cận và thân thiện để xây dựng tình cảm trân trọng và cung cấp các lý do giúp giới trẻ thấy rằng bảo tồn di sản kiến trúc là cần thiết. Bởi tạo ra các kết nối giữa các cơ quan chức năng, các chuyên gia, chủ sở hữu và cộng đồng trẻ đóng vai trò thiết yếu trong việc nâng cao hiệu quả bảo tồn”.
Nhờ sự đồng hành đó, danh sách những sân chơi quy tụ người yêu di sản đang ngày một dài, nỗ lực bảo tồn di sản của người trẻ đang trở thành một trào lưu tích cực trên không gian mạng và mang lại những tín hiệu lạc quan, để kho tàng di sản sống mãi.
ĐÀM BẢO NGỌC
Đọt Chuối Non 