Trước khi thù địch, Israel và Iran từng “thân” như thế nào?

NĐT -: Thứ 7, 11/11/2023 | 00:23- 17:26

Sau cuộc chiến với các nước Ả Rập năm 1948, Israel đối mặt với thách thức an ninh cực lớn khi bị bao quanh bởi phần lớn các nước thù địch. Tình thế này khiến Israel phải đưa ra giải pháp trước khi quá muộn. Và họ chọn Iran.

Trước khi thù địch, Israel và Iran từng hình thành một liên minh chiến lược. Ảnh minh họa: Sky News

Theo Viện Brookings (tổ chức tư vấn có trụ sở tại Mỹ), sự thù địch Israel – Iran rất kỳ lạ. Hai nước không có biên giới chung, không xảy ra chiến tranh cũng như không có bất kỳ sự cạnh tranh gay gắt nào về kinh tế hay vị thế trong khu vực. Lịch sử về mối quan hệ giữa người Ba Tư (Iran ngày nay) và người Do Thái (Israel ngày nay) cũng phần lớn là những điều tích cực. Thậm chí, trước năm 1979, Israel và Iran còn tạo thành một liên minh chiến lược về chính trị, kinh tế, an ninh và nhiều lĩnh vực khác. Vậy điều gì đã khiến Israel và Iran từ bạn hóa thù? Loạt bài kỳ này sẽ cố gắng giải đáp phần nào câu hỏi đó.

Theo Viện Hòa bình Mỹ (USIP), Iran là tâm điểm trong chính sách đối ngoại của Israel gần như ngay sau khi nhà nước Israel thành lập năm 1948. Sau những mâu thuẫn ban đầu, 2 nước này đã phát triển mối quan hệ chặt chẽ dựa trên lợi ích chung trước sức ảnh hưởng của Liên Xô và chủ nghĩa dân tộc Ả Rập trong khu vực.

Từ khi thành lập năm 1948, Israel phải đối mặt với một thách thức an ninh cấp bách. Đó là việc bị bao quanh bởi phần lớn các quốc gia thù địch và có ác cảm với nước này. 

Bốn quốc gia láng giềng của Israel đều là các nước Ả Rập hoặc nước ủng hộ Palestine – được hàng chục quốc gia Ả Rập khác và đa số người Hồi giáo hậu thuẫn.

Do đó, tâm thế của người Israel là nỗ lực tìm ra những sơ hở, điểm yếu của các quốc gia thù địch và hình thành liên minh. Điều này được thể hiện rõ qua “học thuyết ngoại vi” dưới thời ông David Ben Gurion – Thủ tướng đầu tiên của Israel. 

Theo Viện Brookings (Mỹ), học thuyết này là nỗ lực đầu tiên của ông Gurion nhằm tạo dựng một liên minh giữa Israel với các quốc gia không thuộc thế giới Ả Rập hoặc các nhóm dân tộc không theo đạo Hồi ở Trung Đông để đối trọng với thế giới Ả Rập. Một số nước và nhóm dân tộc mà Israel hướng tới gồm: Thổ Nhĩ Kỳ ở phía bắc, Iran ở phía đông, Ethiopia ở phía nam, người Maronite ở Lebanon và người Kurd ở Iraq.

Iran dưới thời vua Mohammad Reza Pahlavi là quốc gia đứng đầu trong số các nước mà Israel khi đó muốn thiết lập quan hệ vì có nhiều lợi ích địa chính trị chồng chéo. “Tình hữu nghị Israel – Iran tồn tại và ổn định vì nó dựa trên những lợi ích chung mà 2 nước đều được hưởng khi hợp tác”, ông Gurion nói trước Quốc hội Israel vào tháng 10/1960.

Năng lượng, cụ thể là dầu mỏ, được cho là một yếu tố thúc đẩy mối quan hệ Israel – Iran trước đây. Ảnh minh họa: Reuters

Những cân nhắc về lợi ích địa chính trị Israel – Iran ngày càng tăng khi Israel có nhu cầu cấp thiết về năng lượng, còn Iran cũng có mong muốn mở rộng xuất khẩu dầu mỏ. Thiếu tài nguyên dầu mỏ và bị các nước Ả Rập “tẩy chay” về kinh tế, Israel phải tìm các nguồn cung thay thế để đáp ứng nhu cầu của dân số đang tăng nhanh. Iran, cường quốc dầu mỏ không thuộc thế giới Ả Rập, trở thành lựa chọn tốt nhất.

Các mối liên hệ giữa 2 nước về dầu mỏ được thiết lập vào thập niên 50 và đạt đến đỉnh cao sau cuộc chiến tranh 6 ngày (tháng 6/1967) khi Israel thuyết phục Iran cùng xây dựng đường ống Eilat-Ashkelon, nối Biển Đỏ và Địa Trung Hải. Đường ống này không chỉ tạo thuận lợi cho việc Iran xuất khẩu dầu sang Israel mà còn giúp Tehran có cơ hội tiếp cận thị trường châu Âu. Kết quả là doanh số cùng doanh thu từ việc bán dầu của Iran cho Israel và châu Âu tăng lên đáng kể.

Ngoài năng lượng, có các lợi ích cụ thể khác cho cả Israel và Iran khi 2 nước hợp tác cùng nhau.

Theo Viện Hòa bình Mỹ, sau cuộc chiến giành độc lập của Israel (chiến tranh Ả Rập – Israel năm 1948), Iraq đã đàn áp người Do Thái trong nước. Khi viễn cảnh các cuộc đàn áp ngày càng gia tăng, Israel đã tìm cách đưa người Do Thái rời Iraq, nước đã cấm việc di cư. 

Iran, vốn không ưa Iraq, khi đó cung cấp một lối thoát cho người Do Thái ở Iraq qua lãnh thổ Iran. Đổi lại, Tehran được nhận một khoản tiền lớn. Các đặc nhiệm Israel được triển khai tới Iran để tạo điều kiện thuận lợi cho cuộc “giải cứu” người Do Thái ở Iraq. Đồng thời, họ cũng có nhiệm vụ “làm thân” với các quan chức Iran để thúc đẩy quá trình Tehran thiết lập quan hệ với nhà nước Israel non trẻ. Dù nỗ lực ban đầu này thất bại, Israel vẫn duy trì một phái đoàn thường trực ở Tehran với vai trò trên thực tế là phái đoàn ngoại giao. Vào thập niên 70, hai nước đã có đại sứ ở lãnh thổ của nhau.

Người Do Thái Iraq trên chuyến bay tới Israel. Ảnh: Dangoor family archive

Trong những năm cuối thập niên 60, đầu thập niên 70, Tehran cũng cho phép Israel sử dụng lãnh thổ nước này để mở rộng sự hỗ trợ quân sự cho cuộc nổi dậy của người Kurd ở miền bắc Iraq. Động thái này phục vụ mục tiêu của vua Iran khi đó nhằm làm suy yếu Iraq và khẳng định sự thống trị của Tehran ở vịnh Ba Tư.

Một mặt, vua Iran xem việc hợp tác với Israel có lợi cho vị thế của Iran với Mỹ (thời điểm 2 bên chưa xung đột như hiện tại) vì cho rằng người Do Thái có ảnh hưởng mạnh mẽ đến chính sách của Washington. Mặt khác, sự hợp tác này là bàn đạp giúp Iran trở thành một quốc gia hiện đại và phát triển với công nghệ tiên tiến.

Do đó, vua Iran Pahlavi khuyến khích việc thiết lập sự hiện diện đáng kể của các cố vấn, người hướng dẫn và các nhà thầu Israel trong nhiều lĩnh vực ở Iran, từ quân sự, an ninh cho đến các dự án kỹ thuật, xây dựng, hỗ trợ nông nghiệp và khai thác tài nguyên nước.

Trong thập niên 60, 70, hàng nghìn người Israel đã đến Iran làm việc trong ngành công nghiệp quốc phòng với tư cách cố vấn quân sự và trong lĩnh vực nông nghiệp cũng như y tế với tư cách là cố vấn kỹ thuật. Cộng đồng người Israel lớn tới mức Iran quyết định mở một trường học Do Thái ở Tehran. Các chuyến bay giữa Tehran và Tel Aviv cũng diễn ra thường xuyên.

Theo Viện Hòa bình Mỹ, người Israel đã giúp vua Iran theo đuổi những ưu tiên cao nhất của ông, bao gồm: Tạo ra một quân đội hùng mạnh để hạn chế tầm ảnh hưởng của Liên Xô; phát huy ảnh hưởng của Iran ở Vịnh Ba Tư, nơi Tehran sẽ kiểm soát các hòn đảo mà Các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất tuyên bố chủ quyền, và các mỏ dầu lớn; và thúc đẩy các mục tiêu của cuộc Cách mạng Trắng.

Về phần Israel, mối quan hệ với Iran được xem là minh chứng cho câu chuyện thành công của “học thuyết ngoại vi”. Việc Israel thiết lập quan hệ ngoại giao với Iran giúp nước này giảm sự cô lập ngoại giao trong bối cảnh tứ phía là các nước thù địch, và tạo điều kiện đưa người Do Thái ra khỏi Iraq. Ngoài ra, Iran và Israel có chung đối thủ là Iraq và các nước Ả Rập, nên sự hợp tác càng có ý nghĩa. Hai nước hợp tác với nhau cũng giúp đảm bảo an ninh cho cộng đồng người Do Thái đông đảo ở Iran.

Tuy nhiên, mối quan hệ “đôi bên cùng có lợi” trong 3 thập kỷ của Iran và Israel đã đổ bể sau một sự kiện vào cuối thập niên 70.

————————–

Khi quan hệ Israel – Iran đang trong giai đoạn “mặn nồng”, một sự kiện chính trị gây chấn động khu vực và thế giới đã đảo ngược mối quan hệ này. Vài tuần sau sự kiện, 2 nước đã cắt đứt mọi liên kết chính thức, mở đầu một kỷ nguyên mới trong quan hệ Israel-Iran, đặc trưng bởi sự thù địch sâu sắc tới tận ngày nay. Mời độc giả cùng tìm hiểu về sự kiện này cùng những tác động của nó đến quan hệ hai nước ở bài tiếp theo, đăng ngày 12/11/2023.

Nguyễn Thái – (t/h)

***

Israel – Iran: Từ bạn hóa thù sau sự kiện “chấn động thế giới”

NĐT – Chủ nhật, 12/11/2023 | 00:24

Tháng 2/1979, một máy bay của hãng hàng không Air France, tới từ Pháp, đã hạ cánh xuống Tehran, chở theo vị chính khách làm thay đổi đáng kể nền chính trị Iran những năm sau đó. Đây cũng là người khiến quan hệ Israel – Iran “từ bạn hóa thù”.

Sau cuộc cách mạng Hồi giáo Iran năm 1979, mối quan hệ Israel – Iran không còn “mặn nồng” như trước. Ảnh minh họa: shaqad

Cách mạng Hồi giáo Iran

Sau 3 thập kỷ “mặn nồng”, mối quan hệ Israel – Iran đột ngột kết thúc khi cuộc Cách mạng Iran nổ ra năm 1979. Sự kiện chính trị, được nhiều hãng truyền thông quốc tế mô tả là “chấn động thế giới”, đã lật đổ vương triều của vua Mohammad Reza Pahlavi, vốn thân phương Tây, để đưa các giáo sĩ Hồi giáo lên nắm quyền, thành lập nước Cộng hòa Hồi giáo Iran.

Ruhollah Khomeini là đại giáo chủ nắm quyền khi đó và cũng là chính khách ngồi trên chuyến bay của hãng Air France đáp xuống Iran vào tháng 2/1979.

Theo tạp chí Israel Affair, với sự thay đổi chế độ ở Iran, chủ nghĩa bài Do Thái trở thành một phần không thể thiếu trong hệ tư tưởng chính trị của quốc gia này. Và điều đó còn tiếp tục được truyền đến ngày nay.

Ngay trong thập niên 60, giáo sĩ Khomeini, khi còn sống lưu vong ở Pháp, đã xem mối quan hệ của vua Iran với Israel và Mỹ như con át chủ bài để hạ uy tín và làm suy yếu tính hợp pháp của nhà vua. 

Giáo sĩ Khomeini khi đó cáo buộc vua Pahlavi cho phép Israel thâm nhập hoàn toàn vào các vấn đề kinh tế, quân sự và chính trị của Iran khi kêu gọi hàng nghìn người Israel tới Iran làm cố vấn trong nhiều lĩnh vực. 

Theo giáo sĩ này, mối quan hệ của vua Iran với Israel và Mỹ đã vi phạm các nguyên tắc Hồi giáo cũng như đe dọa nền độc lập, các giá trị và sự toàn vẹn của Iran.

Theo quan điểm của giáo sĩ Khomeini, Mỹ là “kẻ thù lớn” vì nước này là mối đe dọa chính với tính chất Hồi giáo và nền độc lập của Iran. Trong khi đó, giáo sĩ này coi Israel là “kẻ thù nhỏ” khi nước này kiểm soát các vùng đất Hồi giáo, “chi phối” người Hồi giáo Palestine và có tầm ảnh hưởng đến các quyết định của Mỹ ở Trung Đông.

Vài tuần sau Cách mạng Iran, Tehran cắt đứt mọi liên kết chính thức với Israel, mở đầu kỷ nguyên mới trong quan hệ 2 nước, đặc trưng bởi sự thù địch sâu sắc còn tồn tại tới ngày nay.

Nhưng ở giai đoạn đầu, trạng thái thù địch giữa Israel và Iran phần nào bị gạt sang một bên khi chiến tranh Iran – Iraq nổ ra. Trong bối cảnh sự xuất hiện của “kẻ thù chung” Iraq có thể gây nguy hiểm cho sự tồn vong của chính quyền Hồi giáo ở Iran, đồng thời có thể khiến Israel gặp bất lợi nếu Iraq chiến thắng và trở thành cường quốc thống trị khu vực, Iran và Israel đã quyết định “bắt tay” với nhau thông qua sự hòa giải của Mỹ. 

Đó cũng là thời điểm vụ Iran – Contras manh nha hình thành. Vụ bê bối này liên quan đến việc Mỹ bí mật bán vũ khí cho Iran thông qua Israel (dù trước đó đã ra lệnh cấm vận vũ khí với Tehran do vụ khủng hoảng con tin năm 1979). Một phần trong số tiền thu được từ giao dịch này được cho là dùng để bí mật tài trợ cho cuộc chiến của phe nổi dậy Contra ở Nicaragua.

Nhưng việc chấp nhận sự hỗ trợ gián tiếp của Israel trong chiến tranh Iran – Iraq không ngăn Tehran bắt tay vào một cuộc đối đầu vũ trang với Israel thông qua các lực lượng ủy nhiệm người Shiite ở Lebanon.

Cuộc chiến ủy nhiệm và tham vọng hạt nhân của Iran

Những người ủng hộ Hezbollah ở Lebanon lắng nghe bài phát biểu trong lễ kỷ niệm 40 năm Cách mạng Hồi giáo Iran vào tháng 2/2019. Ảnh: EPA-EFE

Khi quân đội Israel tràn vào Lebanon vào tháng 6/1982 và phá hủy cơ sở hạ tầng quân sự của Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) ở đây, người Hồi giáo Shiite tại Lebanon hoan nghênh điều đó, đặc biệt là ở miền nam Lebanon. 

Tuy nhiên, thái độ này dần thay đổi khi sự hiện diện quân sự của Israel ở miền nam Lebanon kéo dài trong nhiều năm mà không rõ mục tiêu cuối cùng là gì. Theo tạp chí Israel Affairs, điều này đã giúp Iran giành được lòng tin của người Shiite ở Lebanon thông qua việc thành lập Hezbollah. Lực lượng này nhanh chóng khẳng định vị thế tiên phong trong cuộc đấu tranh nhằm chấm dứt sự hiện diện quân sự của Israel ở miền nam Lebanon.

Tháng 5/2000, khi Israel rút quân khỏi “vùng an ninh” theo cách gọi của nước này khi kiểm soát một số khu vực của Lebanon, Hezbollah đã chuyển hoạt động thành các vụ tấn công không thường xuyên vào miền bắc Israel. Điều này dẫn đến một cuộc chiến tổng lực vào mùa hè năm 2006, và Hezbollah đã nã tên lửa, rocket vào các bản làng, thị trấn ở Israel trong nhiều tuần. Israel cũng đáp trả khốc liệt, phá hủy nặng nề cơ sở hạ tầng ở Lebanon. Hezbollah được cho là giành thắng lợi trong cuộc chiến này dù chịu thiệt hại nặng nề.

Trong những năm tiếp theo, Hezbollah tăng cường đáng kể sức mạnh quân sự bằng việc xây dựng kho tên lửa, rocket lớn, được cho là có thể tấn công hầu hết mục tiêu chiến lược, kinh tế và cơ sở hạ tầng ở Israel. Đồng thời, lực lượng này cũng dần giành quyền kiểm soát hệ thống kinh tế và chính trị của Lebanon với sự hỗ trợ tài chính của Iran, theo tạp chí Israel Affairs.

Trong lúc Israel bị cuốn vào cuộc chiến với Hezbollah, Iran không chỉ kịp hồi phục sau cuộc chiến kéo dài 8 năm với Iraq mà còn được hưởng lợi từ các sự kiện cả trong và ngoài nước. Tehran cũng được cho là hỗ trợ các nhóm vũ trang trong khu vực như Hamas hay Thánh chiến Hồi giáo Palestine.

Ngoài ra, tham vọng phát triển vũ khí hạt nhân của Iran cũng khiến giới chức Israel lo lắng vì cho rằng đây là mối đe dọa hiện hữu với nước này. Phần lớn người Israel không cho rằng Iran sẽ tấn công bằng vũ khí hạt nhân. Nhưng họ lo ngại rằng một Iran với vũ khí hạt nhân sẽ không ngại thực hiện các hành động nguy hiểm, có thể dẫn đến chiến tranh. Israel cũng lo sợ những người giỏi và thông minh nhất của họ sẽ di cư, thay vì phải sống dưới nỗi lo bị đe dọa hạt nhân.

Ban đầu, Tehran dường như không quan tâm đến việc duy trì chương trình hạt nhân dưới thời vua Iran Pahlavi trong thập niên 50 với sự hỗ trợ của Mỹ. Nhưng sau đó, cuộc chiến với Iraq đã khiến giới chức Iran thay đổi lập trường. Giữa thập niên 80, Tehran nối lại các nỗ lực phát triển hạt nhân.

Kẻ thù của kẻ thù là bạn

Israel ngày nay có xu hướng làm hòa với thế giới Ả Rập và đối đầu với Iran. Ảnh minh họa: JISS

Theo Viện Brookings (tổ chức tư vấn có trụ sở tại Mỹ), do sự thay đổi lớn trong quan hệ Israel – Iran, Israel ngày nay có “học thuyết ngoại vi đối nghịch”, trái ngược với “học thuyết ngoại vi” (liên minh với Iran để đối đầu thế giới Ả Rập). Theo đó, quốc gia này đã nỗ lực và đạt được thành công đáng kể trong việc tạo dựng mối liên kết với các nước Ả Rập lớn, không chỉ làm hòa với Ai Cập hay Jordan mà còn cả hợp tác với các quốc gia Ả Rập ở vùng Vịnh như Ả Rập Saudi, Các tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) và Oman.

Mối quan hệ của Israel với các nước Ả Rập này chưa thể sánh bằng mối quan hệ Israel – Iran dưới thời vua Iran Pahlavi về quy mô và việc thiết lập Đại sứ quán. Nhưng logic của Israel khi thiết lập quan hệ với các nước Ả Rập theo học thuyết “ngoại vi đối nghịch” vẫn là: Kẻ thù của kẻ thù là bạn. Lần này, kẻ thù chung của Israel và Thế giới Ả Rập là Iran.

Theo Viện Brookings, học thuyết “ngoại vi đảo ngược” đã mang lại nhiều lợi ích quan trọng cho Israel. Nước này giờ đây cùng phe với các nước Ả Rập lớn, hạn chế được thiệt hại ngắn hạn do cuộc xung đột Israel – Palestine, đồng thời cho phép Israel gia nhập nhóm các cường quốc thế giới với vị thế cường quốc trong khu vực.

Dẫu vậy, các lợi ích này cũng đi kèm với một cái giá rất đắt. Iran đã chứng tỏ nước này là một đối thủ đáng gờm. Chính giới chức Israel phải thừa nhận điều này, theo Viện Brookings. Lực lượng tinh nhuệ Quds của Tehran là một minh chứng cho nhận định này. Quds được cho là sẵn sàng theo đuổi bất kỳ sơ hở nào để tận dụng và tạm thời rút lui khi nhận thấy chưa đủ khả năng.

Người Iran cũng cho thấy họ có thể tạo ra các mối đe dọa lâu dài cho Israel và kiên nhẫn để “nuôi dưỡng” các mối đe dọa này, trong đó có việc hỗ trợ cho các lực lượng như Hezbollah, Hamas hay Houthi. Viện Brookings cho rằng, nếu coi Iran là đối thủ, một phần ở Trung Đông có thể đoàn kết lại nhưng đối đầu với Tehran là điều mà ít nước nào lựa chọn.

———————

Vụ tấn công của Hamas vào Israel hôm 7/10 được cho là hệ quả từ nỗ lực lâu dài của Iran nhằm hỗ trợ các lực lượng đối đầu với Israel. Hamas chỉ là một phần trong chiến lược đa hướng và rộng lớn của Iran nhằm vào Israel. Vì vậy, rất có thể xung đột Israel – Hamas chỉ là phần nổi của tảng băng. Mời độc giả cùng tìm hiểu về mối quan hệ Israel – Iran và cuộc xung đột ở Trung Đông trong bài kỳ tới, đăng sáng 13/11/2023.

Nguyễn Thái – (t/h)

***

Iran “cài cắm” các lực lượng ủy nhiệm vây quanh Israel như thế nào?

NĐT – : Thứ 2, 13/11/2023 | 00:22

Các chuyên gia cho rằng, nỗ lực loại bỏ tầm ảnh hưởng của Israel là nền tảng trong chính sách đối ngoại khu vực của Iran. Đây là yếu tố chi phối mọi cuộc xung đột ở Trung Đông mà Tehran có liên quan và có thể châm ngòi một cuộc xung đột lớn hơn tại khu vực này.

Theo chuyên gia, nỗ lực loại bỏ tầm ảnh hưởng của Israel là nền tảng trong chính sách đối ngoại ở Trung Đông của Iran. Ảnh minh họa: Getty

Cuộc xung đột đáng chú ý nhất ở Trung Đông

Theo tạp chí điện tử War On The Rocks, vụ tấn công hôm 7/10 của Hamas vào Israel là bước ngoặt ở Trung Đông. 

Tương tự sức ảnh hưởng của vụ khủng bố 11/9 buộc Mỹ phải thay đổi cách tiếp cận với Trung Đông, vụ tấn công hôm 7/10 và cuộc xung đột Israel – Hamas có khả năng sẽ khiến Israel phải điều chỉnh chính sách với các đối thủ trong khu vực, đặc biệt là Iran.

Theo Afshon Ostovar, thành viên cấp cao tại Viện Nghiên cứu Chính sách Đối ngoại (tổ chức tư vấn có trụ sở ở Mỹ), xung đột Israel – Iran được đánh giá là vấn đề đáng chú ý nhất ở Trung Đông lúc này. Ông Ostovar, cho rằng nỗ lực loại bỏ tầm ảnh hưởng của Israel là nền tảng trong chính sách đối ngoại ở Trung Đông của Iran và ảnh hưởng lớn đến chính trị ở Lebanon, Syria và Iraq. Đây được cho là yếu tố có mặt trong mọi cuộc xung đột mà Tehran tham gia ở Trung Đông, bao gồm cả ở Yemen, và có khả năng châm ngòi một cuộc xung đột lớn hơn trong khu vực.

Do chương trình hạt nhân của Iran và sự hỗ trợ vũ khí của Tehran với các lực lượng ủy nhiệm ở Lebanon, Syria và Gaza, căng thẳng Israel – Iran đã nóng dần lên những năm gần đây.

Theo chuyên gia Ostovar, mối đe dọa của Iran với Israel là rất rõ ràng: Tehran đã “bao vây” Israel bằng các lực lượng ủy nhiệm được vũ trang đầy đủ. Các lực lượng như Hamas, Hezbollah hay Thánh chiến Hồi giáo Palestine được cho là có chung tư tưởng đối đầu Israel giống như Iran, và phụ thuộc vào sự hỗ trợ của Tehran để duy trì sự kiểm soát trong nước cũng như sức mạnh quân sự.

Israel phản ứng lại bằng việc thực hiện các vụ ám sát và tấn công phá hoại trong lãnh thổ Iran nhằm làm chậm các chương trình phát triển hạt nhân, máy bay không người lái và tên lửa của nước này, đồng thời thực hiện nhiều cuộc không kích thường xuyên vào các địa điểm quân sự cũng như kho chứa vũ khí của Iran ở Syria.

Bất chấp các nỗ lực của Israel, Iran vẫn không từ bỏ chiến lược của nước này. Vụ tấn công của Hamas vào Israel hôm 7/10 được cho là hệ quả từ nỗ lực lâu dài của Iran nhằm hỗ trợ các lực lượng ủy nhiệm ở Trung Đông đối đầu Israel.

Tuy nhiên, Hamas chỉ là một phần trong chiến lược đa hướng của Iran. Ngay cả khi thành công loại bỏ hoặc làm suy yếu vĩnh viễn Hamas, Israel vẫn rất khó có thể thoát khỏi ma trận đe dọa mà Iran giăng ra. Vì vậy, chuyên gia Ostovar cho rằng, cuộc xung đột Israel – Hamas ở Dải Gaza chỉ là phần nổi của một cuộc xung đột lớn hơn, dài hơn và phức tạp hơn.

Tình thế của Israel

Theo tạp chí điện tử  War On The Rocks, hiện chưa rõ Iran đóng vai trò gì trong vụ tấn công của Hamas hôm 7/10.

Chuyên gia Ostovar cho rằng, sẽ khó có câu trả lời trong nay mai cho câu hỏi về sự liên quan của Iran trong vụ tấn công hôm 7/10 của Hamas. Nhưng ngay cả khi Israel cho rằng Iran có liên quan thì việc vội vàng kết luận sẽ gây ra nhiều nguy cơ hơn cơ hội.

Nếu xác định Iran có liên quan trực tiếp, Israel cần phải có phản ứng đáp trả cần thiết. Nhưng với cuộc khủng hoảng con tin và các chiến dịch ở Gaza vẫn dang dở, Israel không ở vị thế để có thể mở rộng xung đột.

Mỹ ở một vị thế khác nhưng cũng là vị thế không mong muốn. Với việc tập trung vào Ukraine và Trung Quốc, chính quyền của ông Biden thậm chí còn ít quan tâm đến mối quan hệ căng thẳng với Iran và càng không muốn sa lầy vào một cuộc xung đột ở Trung Đông.

Iran và các lực lượng ủy nhiệm của nước này đều đã cảnh báo trả đũa Israel nếu leo thang xung đột và nếu Mỹ can thiệp. Ngoài ra, còn có một khả năng thực tế là xung đột lan sang Lebanon, với các cuộc bắn phá xuyên biên giới giữa quân đội Israel và Hezbollah đang diễn ra. Israel sẽ gặp khó khăn khi bị cuốn vào cuộc xung đột ở nhiều mặt trận và có thể phải tìm cách tránh leo thang không cần thiết với Iran và các lực lượng ủy nhiệm của Tehran lâu nhất có thể. Tương tự, Mỹ cũng có xu hướng như vậy.

Tầm ảnh hưởng của Iran trong khu vực. Ảnh: AIPAC

Theo tạp chí điện tử War On The Rocks, dù cả Israel và Mỹ đều muốn tránh một cuộc xung đột lớn hơn ở Trung Đông, nhưng Iran và các lực lượng ủy nhiệm của nước này vẫn có thể tấn công, dẫn đến leo thang ngoài ý muốn.

Dù không muốn hướng đến một cuộc xung đột lớn hơn, nhưng “Trục kháng chiến” (Iran và các lực lượng ủy nhiệm) trong tâm thế khá thoải mái nếu phải rơi vào một cuộc xung đột như vậy.

Một phần nguyên nhân thúc đẩy “Trục kháng chiến” có tâm thế thoải mái là việc họ nhận thức rằng Israel đang ở thời điểm dễ bị tổn thương nhất. Sự chia rẽ chính trị trong nước của Israel liên quan đến cải cách tư pháp hay căng thẳng âm ỉ ở Bờ Tây chưa có lời giải đều góp phần vào nhận thức đó.

Một số ý kiến cho rằng, vụ tấn công của Hamas vào Israel hôm 7/10 nhằm ngăn cản Israel và Ả Rập Saudi tiến tới bình thường hóa quan hệ. Nhưng chuyên gia Ostovar nhận định, đây chỉ là một phần nguyên nhân. Vì Iran đã nỗ lực trong nhiều thập kỷ để củng cố sức mạnh cho các lực lượng ủy nhiệm, nhằm mục tiêu thành công trong cuộc đấu chống Israel.

Theo tạp chí War On The Rocks, Quân đoàn Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) đã thiết kế các hệ thống vũ khí riêng cho Hamas và nhóm Thánh chiến Hồi giáo Palestine, giúp các lực lượng này sản xuất tên lửa tầm ngắn và tầm trung bằng vật liệu công nghiệp rẻ, sẵn có.

IRGC cũng hỗ trợ quân sự cho Hezbollah ở Lebanon, cung cấp cho lực lượng này tên lửa hiện đại, rocket, đạn chống tăng dẫn đường, đạn chống hạm dẫn đường và máy bay không người lái có khả năng tấn công sâu vào lãnh thổ Israel.

Kho vũ khí của các phe phái ở Gaza và lực lượng Hezbollah được cất giữ trong các đường hầm hoặc ở các khu dân cư. Các lực lượng này có thể nhằm mục tiêu vào hầu hết các trung tâm lớn của Israel. Dù sở hữu các hệ thống phòng không tiên tiến, Israel vẫn khó có thể ngăn chặn toàn bộ số lượng tên lửa quá lớn.

Các lực lượng ủy nhiệm kể trên kết hợp với tên lửa tầm xa, rocket và UAV của IRGC ở Syria cũng như ở Iran sẽ khiến Israel gần như bị bao vây từ nhiều phía. Ngay cả với sức mạnh quân sự vượt trội, Israel cũng khó lòng ngăn chặn và phá hủy số vũ khí lớn này.

Các hoạt động hiện tại của Israel ở Dải Gaza được cho là đang diễn ra chính xác như những gì Hamas và Iran dự đoán. Khi càng nhiều dân thường ở Gaza thiệt mạng do các chiến dịch của Israel, nước này có thể sẽ sớm bị các nước trong khu vực và thế giới “quay lưng”, kể cả các quốc gia Ả Rập đối đầu với Hamas.

Viễn cảnh đó khiến Iran tin rằng chiến lược của họ với Israel đang có hiệu quả. Theo quan điểm của Tehran, họ không cần một cuộc chiến tổng lực để đánh bại Israel.

Chuyên gia Ostovar cho rằng, chiến lược của Iran với Israel là một chiến lược kiên nhẫn. Tehran tìm cách loại bỏ Israel với “hàng nghìn vết cắt” từ từ thay vì một cuộc chiến tổng lực hao người, tốn của. Nếu thực sự muốn loại bỏ các mối đe dọa, Israel sẽ phải mở rộng xung đột ra ngoài Gaza và đối đầu với Iran. 

“Rõ ràng, cách tiếp cận của Israel với Iran tới nay chưa hiệu quả”, chuyên gia Ostovar nói thêm. Vì vậy, Ostovar cho rằng Israel cần phải thay đổi cuộc chơi. Nếu điều này xảy ra, xung đột sẽ có nguy cơ leo thang và viễn cảnh về một cuộc chiến tranh khu vực. Chuyên gia Ostovar cho rằng, đó có thể là khởi đầu của một chu kỳ mới, nguy hiểm trong xung đột Israel – Iran, một cuộc đối đầu không có điểm dừng.

Chuyện gì có thể xảy ra tiếp theo?

Iran được cho là sẽ giữ Hezbollah như một công cụ răn đe chiến lược nhằm vào Israel và Mỹ. Ảnh minh họa: AIJAC

Theo Viện Trung Đông (MEI, tổ chức tư vấn có trụ sở tại Mỹ), các lực lượng ủy nhiệm của Iran có thể sẽ tấn công Israel và các lực lượng Mỹ ở Trung Đông từ Lebanon, Syria, hay Iraq, nhưng Tehran sẽ không mạo hiểm với tương lai của “Trục kháng chiến”, bao gồm kho vũ khí khổng lồ của Hezbollah với khoảng 150.000 tên lửa, rocket.

Iran sẽ chỉ để các lực lượng ủy nhiệm tự do hoạt động nếu Mỹ tấn công vào lãnh thổ Iran, điều được cho là không tưởng vào thời điểm này. Điều có khả năng xảy ra nhất là Iran sẽ cố định hình các tính toán của Israel và thuyết phục nước này không loại bỏ Hamas. 

Alex Vatanka, giám đốc chương trình Iran, tại MEI, cho rằng, về lâu dài, Iran muốn giữ Hamas ở Gaza như một phần trong chiến lược bao vây Israel. Nhưng nếu buộc phải lựa chọn, Tehran sẽ bỏ Hamas mà giữ Hezbollah để duy trì một công cụ răn đe chiến lược nhằm vào Israel và Mỹ.

Giờ đây, Iran được cho là sẽ sử dụng xung đột ở Gaza không chỉ để minh chứng cho sự tồn tại của “Trục kháng chiến” mà còn gây áp lực lên các quốc gia Ả Rập đã hoặc đang có ý tưởng bình thường hóa quan hệ với Israel.

Mỹ đã cảnh báo Iran không nên tính toán sai lầm trên 2 mặt trận vì điều này có thể dẫn đến hành động quân sự của Washington. Thứ nhất, Mỹ cảnh báo Tehran nên tránh hỗ trợ quân sự trực tiếp cho Hamas trong xung đột ở Gaza. Thứ hai, Tehran không nên coi xung đột là vỏ bọc để mở rộng chương trình hạt nhân.

Chính quyền của ông Biden rất nhạy cảm với cáo buộc rằng Washington đã quá mềm mỏng với Iran. Vì vậy, Iran sẽ phải cẩn trọng để không buộc Washington phải thể hiện thái độ cứng rắn hơn.

Ở cấp độ thế giới, chuyên gia Vatanka cho rằng cuộc xung đột ở Gaza diễn ra khi Nga và Trung Quốc tìm cách cạnh tranh tầm ảnh hưởng với Mỹ ở Trung Đông. Hai nước này được cho là sẽ cùng Iran và các đồng minh của Tehran đặt “dấu hỏi” về độ tin cậy và năng lực của Washington trong khu vực với tư cách là trung gian hòa giải.

Trong tình hình đó, Mỹ có thể bị coi là nguồn cơn gây bất ổn trong khu vực, trong khi Nga và Trung Quốc sẽ tới với tư cách trung lập, tìm kiếm giải pháp chính trị cho xung đột.

Nguyễn Thái – (t/h)