Chào các bạn,

Những cây ăn trái trong Buôn Làng mình thường thấy là cây me, chùm ruột, ổi, xoài, mãng cầu, vú sữa, thỉnh thoảng có nhà có một vài cây bơ cũng như cây sầu riêng. Nhưng nhìn chung vùng đất Buôn Làng thích hợp với cây me hơn cả, bởi chung quanh Buôn Làng cũng như trong sân vườn các gia đình, gần như nhà nào cũng có những cây me to, đến mùa cho hoa trái đầy cành.

Các em nhỏ ăn chán người nhà mới bán cho những người Kinh từ ngoài thị trấn vào mua. Thường họ mua khi những trái me đã chín già và mua nguyên cây. Ngoài me ra anh em Buôn Làng còn bán được vú sữa và mãng cầu. Hai loại trái này chỉ bán được ít và bán theo trái, không bán được cả cây như me.

Ở Buôn Làng, nhà có nhiều cây ăn trái phải kể đến nhà bố mẹ Trai. Trong vườn có đủ loại cây kể cả những loại cây ít có ở Buôn Làng như dừa và bơ. Không nhiều, mỗi loại vài cây đủ cho con cháu trong gia đình dùng. Do có mấy cây bơ nên mẹ Trai đến nhà tìm mình hỏi:

– “Mình muốn hỏi Yăh, nhà mình có người đến mua bơ mình có bán không?”

– “Mùa này bơ chưa ra hoa làm gì có trái bơ để bán?”

– “Cây bơ nhà mình không có trái nhưng người Kinh cứ đòi mua trái của cây bơ. Mình nói không có trái bơ để bán và nói họ về. Họ ra khỏi nhà mình nhưng nói ngày mai sẽ đến mua tiếp nên mình đến hỏi Yăh.”

Mẹ Trai trên năm mươi tuổi, không biết tiếng Kinh nhiều. Mình muốn hỏi thử xem mẹ Trai hiểu tiếng Kinh cỡ nào, hiểu đến đâu. Chứ ở Buôn Làng mình nhìn thấy mỗi ngày rất nhiều người Kinh đàn ông cũng như phụ nữ chạy xe máy từng cặp từng nhóm hoặc một mình, đến các thôn vào các nhà hỏi mua đủ mọi thứ từ những thứ to như trâu bò, cho đến những thứ nhỏ bỏ đi như tóc rối và mua theo mùa. Chẳng hạn mùa trước tết những người Kinh vào các nhà hỏi mua heo dân tộc mua bê non, hoặc hai ngày trước ngày đưa ông Táo về trời, họ mang cả xe chở hàng loại trung vào Buôn Làng thu gom từ đầu Buôn Làng đến cuối Buôn Làng, những buồng chuối mốc già đã được họ đặt mua trước một tuần. Còn mùa hè họ vào Buôn Làng mua cây ăn trái.

Nhưng hai năm gần đây, ở ngoài thị trấn Phước An, những người chuyên mua cây trái trong vườn đã không còn thích hỏi mua những cây bơ đã có những trái bơ già, nhưng họ thích mua những cây bơ chưa ra hoa. Vì đặt mua những cây bơ chưa ra hoa họ sẽ mua được với giá rẻ hơn nhiều, và kiểu mua bán này bắt đầu được những người buôn bán đưa vào Buôn Làng. Mặc dầu trước khi mua họ có nói nhưng mẹ Trai vẫn chưa hiểu thành ra đến hỏi mình.

Mình cắt nghĩa cho mẹ Trai hiểu và hỏi lại:

– “Ngày mai những người mua cây bơ đến mẹ Trai có bán không?”

– “Không bán! Bán rồi cây bơ có trái người Kinh chưa vào hái, con cháu mình thấy trái bơ thèm hái ăn, nó thành người ăn cắp bơ của người Kinh sao? Nếu vậy mình là người lớn không tốt với con cháu.”

Matta Xuân Lành