Chào các bạn,

Mình quan sát và thấy đồng bào sắc tộc Buôn Hằng tỉ lệ tử rất thấp. Bằng chứng mình vào ở Buôn Làng tám tháng, nhưng chỉ có ba người chết và ba người này chết do tuổi già sức yếu. Như vậy đây cũng là điểm đáng mừng cho anh em đồng bào Buôn Làng của mình vì tuy họ nghèo, nhưng bù lại Chúa đã ban cho họ một sức khỏe tốt. Và những đám tang ở đây cũng làm mình không ít ngạc nhiên, khi thấy họ không để người chết nằm lâu trong nhà cũng như không giết heo giết bò cho cả làng đến ăn và ở từ ngày này qua ngày khác như một số Buôn Làng khác. Hỏi ra mới biết họ mới bỏ được hủ tục này từ khi có Bok (cha) về ở với họ.

Nhắc đến việc để người chết lâu ngày trong nhà làm mình nhớ đến thời gian mình ở Buôn Eakmar.Phải nói khi có người chết trong Buôn thì đúng là Buôn ồn ào náo nhiệt như ngày hội lớn, nhất là người chết đúng vào những gia đình giàu là họ giết bò giết trâu giết heo, hết con này đến con khác… Và tất cả bà con trong Buôn không trừ ai, người thì gùi gạo đến nấu tại nhà có người chết, người thì nấu cơm chín ở nhà rồi bưng cả nồi cơm đến, và những người ở xa hơn thì lấy xe cày chở gạo đến và ăn uống la liệt tại nhà người chết cho đến khi người chết được mang ra nghĩa trang và sau khi chôn cất xong, họ còn ăn uống thêm một hiệp nữa tại nghĩa trang rồi mới giải tán, ai về nhà nấy.

Thực ra lúc đó mình chỉ nghĩ đó là hủ tục ăn uống khi có người chết trong gia đình, nhưng mãi sau này khi tìm hiểu thêm về phong tục tập quán của các anh em đồng bào sắc tộc thiều số, mình mới biết nguyên nhân khiến họ để người chết nằm trong gia đình quá lâu, là do họ chưa giải quyết xong một số vấn đề liên quan đến người mới chết như chia phần, chia của cải cho con cháu. Hoặc nếu người chết là một người mẹ trong gia đình, để lại một đàn con – theo chế độ mẫu hệ, khi người mẹ chết, người bố không có quyền nuôi một đứa con nào, và tất cả tài sản trong gia đình, người bố cũng không có quyền hưởng cũng như không có quyền định đoạt. Người có quyền định đoạt là cha mẹ, ông bà hoặc họ hàng của vợ. Nếu họ thương, họ chia cho người bố cái gì thì người bố được hưởng cái đó, còn không thì người bố lại trở về nhà bố mẹ của mình với hai bàn tay trắng! Trừ phi có người em ruột hoặc người chị ruột của người vợ mới chết chưa có chồng, bằng lòng lấy ông bố thì mọi chuyện không có gì thay đổi, tất cả đều như khi người vợ còn sống. Lúc này mình mới hiểu và mới thấy quyền mẫu hệ của họ thật lớn! Khi hiểu được nguyên nhân, mình dễ dàng cảm thông và phần nào tôn trọng truyền thống đó của họ, đồng thời cũng tìm cách giúp họ tháo cởi những khúc mắc trong cuộc sống, để dần dần có thể đẩy lui được những hủ tục xa dần cuộc sống, tiến dần lên với nếp sống văn minh mà xã hội hiện tại đang đồng hành với họ.

Muốn có những thay đổi đòi mình phải biết cố gắng kiên trì từng ngày, chấp nhận mỗi ngày một ít và cùng với thời gian sẽ dần dần cải hóa được họ! Như anh em đồng bào Buôn Hằng hôm nay đã không còn hủ tục này nữa! Và có những người đã biết cảm ơn vì nhờ Bok, mà gia đình những người chết đã không phải mắc những món nợ lớn do hủ tục ăn uống gây ra!

Matta Xuân Lành