Giảm tai nạn lao động rất dễ, chỉ cần thanh tra đi ngang qua những nơi xây dựng, nhìn cách thiên hạ làm việc là biết ngay họ có an toàn hay không, lý do gì chính phủ không giải quyết được.

TĐH

***

cuocsongantoan

Thông báo tình hình tai nạn lao động do Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội (công bố tháng 2/2025) cho thấy, năm 2024 cả nước đã xảy ra 8.286 vụ tai nạn lao động, làm 8.472 người bị nạn, trong đó 727 người chết, 1.690 người bị thương nặng. So với năm 2023, số vụ tai nạn tăng 892 vụ, số người bị nạn tăng 919 người, và số người chết tăng 28 người – một xu hướng đáng lo ngại, gióng lên hồi chuông báo động về an toàn lao động.

Không chỉ dừng lại ở thiệt hại về người, tổn thất kinh tế do tai nạn lao động năm 2024 ước tính lên tới hơn 43.000 tỷ đồng, tăng gần 26.000 tỷ đồng so với năm trước. Thiệt hại này bao gồm chi phí thuốc men, điều trị, mai táng, bồi thường, và tổn thất sản xuất – một gánh nặng không nhỏ đối với doanh nghiệp, xã hội và đặc biệt là các gia đình người lao động.

Các đội thi Công ty Thủy điện Quảng Trị thực hiện phần thi thực hành sơ cấp cứu tai nạn lao động. Ảnh: Trang Sinh.

Các lĩnh vực “nóng”: Khai thác mỏ, xây dựng, cơ khí, luyện kim

Kết quả phân tích từ biên bản điều tra tai nạn lao động chết người cho thấy, các lĩnh vực xảy ra nhiều vụ tai nạn lao động chết người nhất là: khai thác mỏ, khai thác khoáng sản, xây dựng, sản xuất vật liệu xây dựng, cơ khí, luyện kim. Đây đều là những ngành nghề có tính chất công việc nguy hiểm, thường xuyên tiếp xúc với máy móc công nghiệp, môi trường làm việc khắc nghiệt và có yếu tố nguy cơ cao.

Những tai nạn đặc biệt nghiêm trọng trong năm 2024 như: vụ nổ lò hơi ở Đồng Nai (6 người chết), cháy khí ở mỏ than Quảng Ninh (4 người chết), sập giàn giáo ở Hà Nội, hay tai nạn vận thăng tại trường mầm non ở Quốc Oai (3 người chết, 7 người bị thương)… là minh chứng rõ ràng cho sự mất an toàn đang diễn ra ở nhiều công trình, nhà máy. Những con số khô khan trở nên ám ảnh khi biết rằng phía sau đó là những gia đình tan nát, những đứa trẻ mất cha, mất mẹ.

Nguyên nhân chủ yếu từ phía người sử dụng lao động

Theo thống kê, 46,91% số vụ tai nạn chết người có nguyên nhân từ phía người sử dụng lao động, bao gồm: không xây dựng quy trình làm việc an toàn, không huấn luyện cho người lao động, sử dụng thiết bị không đảm bảo kỹ thuật, thiếu giám sát an toàn tại công trường… Điều này cho thấy sự coi thường tính mạng người lao động, đặt lợi nhuận lên trên sự an toàn.

Chỉ 22,88% số vụ có nguyên nhân do chính người lao động, thường là vi phạm quy trình, chủ quan trong thao tác. Số liệu này cho thấy, trách nhiệm lớn nhất vẫn nằm ở khâu quản lý, tổ chức sản xuất và đào tạo an toàn trong doanh nghiệp.

Một thực tế đáng báo động là nhiều nạn nhân trong các vụ tai nạn lao động là lao động là lao động thời vụ, không ký hợp đồng lao động, không được tham gia bảo hiểm xã hội và bảo hiểm tai nạn. Họ làm việc trong các cơ sở nhỏ, hộ cá thể, công trình tạm, với điều kiện lao động sơ sài, thiết bị bảo hộ thiếu thốn và gần như không được huấn luyện an toàn. Khi xảy ra tai nạn, việc giải quyết quyền lợi, bồi thường, hỗ trợ chi phí điều trị… gặp nhiều khó khăn, thậm chí có trường hợp gia đình người bị nạn không nhận được bất kỳ khoản hỗ trợ nào. Thực trạng này cho thấy sự bất bình đẳng và lỗ hổng trong hệ thống bảo vệ người lao động.

Thực tế này cho thấy cần có biện pháp quản lý chặt chẽ hơn đối với lao động tự do, lao động thời vụ và tăng cường vai trò của công đoàn trong việc giám sát, bảo vệ quyền lợi người lao động.

Bên cạnh đó, dù đã có quy định trong Luật An toàn, vệ sinh lao động về thống kê, điều tra tai nạn lao động với nhóm lao động này, nhưng việc thực hiện còn rất hạn chế. Tai nạn lao động xảy ra trong khu vực phi chính thức vẫn đang là “vùng tối”, ít được ghi nhận và xử lý.

Mặc dù đã có quy trình điều tra tai nạn lao động được quy định rõ ràng, song trong thực tế, vẫn còn nhiều vụ không được báo cáo đầy đủ, hoặc xử lý qua loa, không làm rõ trách nhiệm các bên. Điều này khiến cho nhiều vụ tai nạn lao động nghiêm trọng không được rút kinh nghiệm và tiềm ẩn nguy cơ tái diễn. Việc một số địa phương, cơ sở y tế chưa thực hiện nghiêm việc thống kê, báo cáo tai nạn lao động theo đúng quy định cũng đang gây ra lỗ hổng thông tin, ảnh hưởng đến chính sách phòng ngừa và quản lý.

Giải pháp nào để ngăn chặn tai nạn lao động?

Trước thực trạng trên, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội đã đề xuất hàng loạt biện pháp, bao gồm:

Tăng cường thanh, kiểm tra tại các lĩnh vực có nguy cơ cao, đặc biệt là các công trình xây dựng, mỏ khai thác gần khu dân cư, nơi đông người;

Yêu cầu doanh nghiệp tự rà soát hệ thống an toàn, xây dựng quy trình làm việc cụ thể và tổ chức huấn luyện cho người lao động;

Tăng cường tuyên truyền pháp luật về an toàn lao động đến người lao động, đặc biệt là nhóm làm việc không theo hợp đồng;

Thống kê và điều tra đầy đủ các vụ tai nạn lao động, kể cả trong khu vực phi chính thức;

Tận dụng nguồn hỗ trợ từ quỹ bảo hiểm tai nạn lao động – bệnh nghề nghiệp để thực hiện công tác phòng ngừa, cải thiện điều kiện lao động.

Tăng quyền cho công đoàn, an toàn hơn cho người lao động

Luật Công đoàn năm 2024, có hiệu lực từ 1/7/2025 đã trao cho tổ chức Công đoàn nhiều quyền hạn hơn, từ giám sát, kiến nghị đến yêu cầu tạm dừng công việc khi phát hiện nguy cơ mất an toàn.

Luật sư Hoàng Thị Hương Giang. Ảnh: NVCC

Theo luật sư Hoàng Thị Hương Giang (Văn phòng Luật sư Chính Pháp – Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội), khi xảy ra tai nạn lao động – đặc biệt là tai nạn nghiêm trọng hoặc có chết người – công đoàn có quyền cử đại diện tham gia đoàn điều tra tai nạn lao động, cùng với cơ quan quản lý nhà nước và người sử dụng lao động.

Vai trò của công đoàn trong quá trình này không chỉ dừng lại ở việc giám sát, mà còn là bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người lao động và gia đình họ. Công đoàn có thể: Thu thập ý kiến của người lao động, nhân chứng để cung cấp thông tin cho đoàn điều tra; Giám sát quá trình điều tra để đảm bảo khách quan, minh bạch, tránh việc “đổ lỗi” một cách máy móc cho người lao động; Kiến nghị giải pháp khắc phục, bồi thường, và yêu cầu doanh nghiệp thực hiện đúng các nghĩa vụ liên quan đến bảo hiểm tai nạn lao động, trợ cấp cho gia đình người bị nạn.

Bên cạnh đó, công đoàn cũng có thể hỗ trợ người lao động làm việc với cơ quan bảo hiểm xã hội, tư vấn pháp lý, hoặc thậm chí khởi kiện nếu người sử dụng lao động cố tình trốn tránh trách nhiệm. Đây chính là cách mà công đoàn phát huy vai trò đại diện, đồng hành và bảo vệ đoàn viên trong những tình huống khó khăn nhất.

Tình hình tai nạn lao động năm 2024 đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về sự an toàn của người lao động. Những con số thương vong và thiệt hại kinh tế không chỉ là thống kê, mà còn là những bi kịch gia đình, những mất mát không thể bù đắp. Đã đến lúc cần hành động quyết liệt, không chỉ bằng các biện pháp hành chính, mà còn bằng sự thay đổi trong tư duy và nhận thức, để mỗi người lao động có thể an tâm làm việc trong một môi trường an toàn, nhân văn, và để những con số đau lòng này không còn ám ảnh chúng ta.