Giá vàng trong nước tăng cao và chênh lệch lớn so với thế giới khiến buôn lậu vàng vào VN tăng cao. 

Nghiêm trọng hơn, vàng không rõ nguồn gốc chính là công cụ trốn thuế và rửa tiền, gây rủi ro tới hệ thống tài chính và uy tín quốc gia. Cần nhớ, VN đã bị Lực lượng đặc nhiệm tài chính về chống rửa tiền (FATF) đưa vào Danh sách xám, và từ Danh sách xám tới Danh sách đen chỉ là tích tắc.

An An

Mật đạo vàng lậu 

Kỳ 1: Dòng chảy không lý lịch
Kỳ 2: Vùng xám của giao dịch dân sự
Kỳ 3: Lưới thuế bị xuyên thủng
Kỳ 4: Vết trượt pháp lý thành hành lang rửa tiền
Kỳ cuối: Viết lại “luật chơi” để minh bạch thị trường

***

Mật đạo vàng lậu – Kỳ 1: Dòng chảy không lý lịch

Nguyễn Giang • 23/04/2025 04:15

Giá vàng lập đỉnh không chỉ làm bùng phát cơn sốt chính thức mà còn khơi thông những dòng chảy ngầm vượt biên, luân chuyển mà không để lại dấu vết pháp lý…

LTS: Không ồn ào như phố vàng giữa thủ đô, không sôi động như những phiên giao dịch online, thị trường vàng còn tồn tại một dòng chảy âm thầm, nơi mỗi thỏi vàng lặng lẽ vượt biên, đi vào nội địa mà không để lại dấu vết pháp lý nào. Khi giá vàng không chỉ tăng bằng biểu đồ mà còn mở đường cho các hoạt động bất hợp pháp len lỏi dưới tấm áo giao dịch thông thường, thì câu hỏi đặt ra không còn là “giá vàng sẽ tăng đến đâu” mà là “pháp luật đang ở đâu trong dòng chảy ấy”.

Loạt bài “Mật đạo vàng lậu” do Diễn đàn Doanh nghiệp thực hiện không chỉ nhằm phản ánh hiện tượng buôn lậu vàng đang trở lại, mà còn để bóc tách những lỗ hổng pháp lý từ biên giới đến giao dịch dân sự, từ thất thu thuế đến rủi ro rửa tiền, đang khiến thị trường tài chính đối mặt với những nguy cơ vô hình nhưng không hề nhỏ. Và trên hết, là để đặt lại câu hỏi: đã đến lúc cần một luật chơi mới cho thị trường kim loại quý?

Những chuyến hàng lặng lẽ

Giữa cơn sốt giá vàng kỷ lục những ngày qua, khi giá trong nước vượt mốc 124 triệu đồng mỗi lượng và cao hơn thế giới hơn 20 triệu đồng, thị trường chứng kiến sự nhộn nhịp chưa từng có tại các điểm mua bán chính thống. Tuy nhiên, đó chỉ là phần nổi. Phía sau lớp vỏ hợp pháp ấy là một mạng lưới giao dịch vận hành ngầm, nơi vàng không hóa đơn, không kiểm định, không giám sát vẫn ngày ngày len lỏi qua biên giới, thâm nhập nội địa và hòa vào hệ thống tài chính quốc gia như một dòng chảy ngầm đầy nguy cơ.

Ngày 17/4/2025, tại cửa khẩu Móng Cái (Quảng Ninh), lực lượng biên phòng phát hiện một phụ nữ giấu trong người 4 thỏi kim loại màu vàng, tổng khối lượng 4 kg, không khai báo hải quan. Vài ngày trước đó, tại sân bay Nội Bài, một hành khách đến từ Đài Loan cũng bị bắt giữ khi cất giấu một thỏi vàng 1 kg trong người. Những vụ việc tưởng chừng đơn lẻ, nhưng khi đặt cạnh nhau lại cho thấy dấu hiệu rõ rệt của một chuỗi vận chuyển có tổ chức, đang mở rộng quy mô và gia tăng tần suất.

Tại tuyến biên giới Tây Nam, đặc biệt là khu vực Campuchia – Việt Nam, hoạt động buôn lậu vàng vẫn tiếp diễn âm ỉ. Vụ án điển hình là đường dây do Nguyễn Thị Minh Phụng cầm đầu, buôn lậu hơn 6 tấn vàng từ Campuchia qua cửa khẩu Chàng Riệc (Tây Ninh), từng bị triệt phá năm 2022. Dù đã có bản án nghiêm khắc, nhưng sau dư chấn ấy, các nhánh vận chuyển nhỏ lẻ hơn tiếp tục mọc lên, khó phát hiện và khó kiểm soát hơn rất nhiều.

Hệ sinh thái không giấy tờ

Theo ghi nhận từ lực lượng chức năng và các vụ án đã xử lý, các thủ đoạn vận chuyển vàng hiện nay ngày càng tinh vi và khó phát hiện. Thay vì giấu vàng theo cách truyền thống, một số đối tượng đã chế tác thành dây chuyền, thắt lưng, đeo trên người để qua mặt kiểm tra, như trường hợp giám đốc công ty xây dựng Nguyễn Mạnh Thắng tại Hà Tĩnh. Một số khác lợi dụng phương tiện giao thông để giấu vàng trong xe chở nước đá, trộn lẫn vào hàng hóa tiêu dùng hoặc gửi dưới dạng hành lý, quà tặng cá nhân.

Từ đây hình thành một hệ sinh thái gồm tiền mặt, vàng vật chất và ngoại tệ không có bất kỳ hồ sơ pháp lý nào đi kèm. Khi vàng nhập lậu trót lọt, không chỉ gây thất thu thuế mà còn có thể được sử dụng làm trung gian để rửa tiền, chuyển tài sản ra nước ngoài hoặc che giấu các hoạt động tài chính bất hợp pháp khác. Đặc tính nhỏ gọn, dễ trao đổi, khó truy vết khiến vàng trở thành công cụ lý tưởng cho các giao dịch ngầm.

Theo giới chuyên môn trong lĩnh vực tài chính – tiền tệ, sự chênh lệch quá lớn giữa giá vàng trong nước và quốc tế thời gian gần đây là yếu tố thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động buôn lậu. Mức chênh lệch hơn 20 triệu đồng mỗi lượng bị xem là “siêu lợi nhuận”, đủ để tạo động lực cho các đường dây vận chuyển vàng ngầm gia tăng trở lại. Nhiều chuyên gia cũng cho rằng đây là hệ quả của việc chậm hoàn thiện hành lang pháp lý điều tiết thị trường, trong khi cơ chế định giá còn thiếu minh bạch và thương hiệu SJC vẫn giữ vai trò chi phối nhưng chưa được điều chỉnh bằng khung pháp lý cụ thể.

Ngày 23/3/2025, Thủ tướng Chính phủ đã có công điện yêu cầu xử lý dứt điểm tình trạng buôn lậu vàng, thao túng thị trường, đồng thời giao Ngân hàng Nhà nước phối hợp với Bộ Công an, Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan kiểm tra toàn diện hoạt động kinh doanh vàng. Tại buổi tiếp xúc cử tri TP Cần Thơ diễn ra ngày 21/4/2025 vừa qua, vấn đề này tiếp tục được Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhắc đến và yêu cầu cương quyết xử lý.

Có thể thấy rằng, các chỉ đạo từ Chính phủ đã được ban hành rất quyết liệt và kịp thời, tuy nhiên, thực tế thị trường cho thấy, việc tổ chức thực thi và giám sát còn đối diện với nhiều khó khăn, thách thức. Bởi, một thị trường mỗi năm giao dịch với số lượng lên tới hàng trăm nghìn lượng vàng, do vậy, nếu hệ thống giám sát không đủ mạnh thì sẽ khó theo kịp những biến động ngày càng tinh vi.

Về nội dung này, giới chuyên môn nhận định, chừng nào hệ thống pháp luật chưa xử lý được điểm mấu chốt là “vàng không có lý lịch”, thì chừng đó, những chuyến đi không khai báo vẫn sẽ là mắt xích tất yếu trong guồng quay vận hành ngầm của thị trường.

Không dừng lại ở hoạt động buôn lậu có tổ chức, nhiều chuyên gia cảnh báo rằng thị trường ngầm còn đang len lỏi vào cả đời sống thường nhật thông qua các giao dịch dân sự. Vàng được mua bán mỗi ngày mà không cần hóa đơn, không có chứng từ, không bị truy xuất nguồn gốc. Sự thờ ơ trong việc giám sát loại hình giao dịch này đang hình thành một vùng xám pháp lý, nơi vàng được đối xử như món hàng tiêu dùng phổ thông nhưng lại tiềm ẩn rủi ro nghiêm trọng, không chỉ cho người mua mà cả cho năng lực kiểm soát của hệ thống tài chính.

Theo các chuyên gia pháp lý, từ những chuyến hàng lặng lẽ vượt biên cho đến các giao dịch dân sự tưởng chừng vô hại, một dòng chảy vàng ngầm đang từng bước khoét rộng khoảng trống quản lý.

Trong nội dung kỳ tới, chúng tôi sẽ tiếp tục bóc tách những vùng xám ấy, nơi hợp pháp và phi pháp chỉ cách nhau bằng một hóa đơn, nhưng pháp luật lại chưa đủ sắc để phân định rõ ràng.

***

Mật đạo vàng lậu – Kỳ 2: Vùng xám của giao dịch dân sự

Nguyễn Giang • 24/04/2025 04:15

Không hóa đơn, không truy xuất, vàng vẫn lưu thông giữa các cá nhân. Khoảng trống pháp lý đang tạo ra một vùng xám hợp pháp hóa cả vàng lậu lẫn rủi ro…

LTS: Ở kỳ 1 của loạt bài “Mật đạo vàng lậu”, chúng tôi đã hé lộ những tuyến đường vận chuyển vàng trái phép từ biên giới vào nội địa, nơi từng ki-lô-gam vàng được ngụy trang tinh vi, tuồn lậu qua cửa khẩu bằng nhiều hình thức mà cơ quan chức năng khó lòng kiểm soát. Nhưng điều khiến dư luận thực sự lo ngại không chỉ nằm ở các chuyến đi “không lý lịch”, mà nằm ở chỗ: vàng lậu khi đã lọt vào thị trường thì gần như không còn là vàng lậu nữa.

Sự vô hiệu hóa của các công cụ truy xuất bắt đầu từ chính vùng giao dịch cá nhân, nơi pháp luật hiện hành đang đứng ngoài cuộc. Không hóa đơn, không kê khai, không bị ràng buộc bởi bất kỳ chuẩn mực chứng từ nào, các giao dịch dân sự về vàng đang diễn ra mỗi ngày – qua mạng xã hội, tại các tiệm vàng nhỏ lẻ, hoặc đơn giản là lời hứa viết tay. Sự “tự do dân sự” ấy, thay vì được kiểm soát đúng mức, lại đang bị lợi dụng trở thành mảnh đất để hợp pháp hóa dòng chảy bất hợp pháp. Và càng đáng lo ngại hơn khi tình trạng này không còn là hiện tượng cá biệt mà đang lan rộng ở quy mô thị trường.

Nhiều chuyên gia cảnh báo: chính những khoảng trống trong hệ thống pháp luật, nơi luật chưa theo kịp thực tế giao dịch, chưa có ngưỡng giám sát bắt buộc, chưa buộc người dân chịu trách nhiệm chứng minh tài sản đang khiến Nhà nước đánh mất khả năng kiểm soát không chỉ với vàng lậu, mà với toàn bộ dòng tiền mờ đang vận hành bên ngoài ngân sách và hệ thống thuế.

Trong kỳ 2 này, chúng tôi sẽ đi sâu vào thực trạng “giao dịch dân sự” về vàng, một vùng xám đang được bỏ ngỏ quá lâu. Từ đó, bài viết đặt ra câu hỏi: liệu còn bao lâu nữa, nếu không có hành lang pháp lý đủ mạnh, thì “chợ đen” vàng lậu sẽ tiếp tục khoác áo giao dịch hợp pháp và thách thức toàn bộ nỗ lực minh bạch hóa thị trường của Nhà nước?

Vàng lậu được “rửa” sạch qua giao dịch dân sự

Ngày 28/9/2022, Công an TPHCM phối hợp cùng lực lượng chức năng tại Tây Ninh triệt phá một đường dây buôn lậu vàng từ Campuchia vào Việt Nam. Hơn 6 tấn vàng thỏi đã được vận chuyển qua biên giới bằng hình thức chia nhỏ, giấu trong xe du lịch cá nhân, trước khi được phân phối vào hệ thống các tiệm vàng nhỏ lẻ tại TP.HCM và các tỉnh lân cận. Trị giá toàn bộ số vàng này lên tới 8.500 tỷ đồng.

Theo điều tra, các đối tượng cầm đầu như Nguyễn Thị Minh Phụng và Nguyễn Thị Ngọc Giàu không sử dụng doanh nghiệp trung gian mà trực tiếp bán số vàng lậu cho các đầu mối quen biết, giao dịch bằng tiền mặt. Không hóa đơn, không sổ sách, không truy xuất – toàn bộ giao dịch diễn ra hoàn toàn “sạch” trên giấy tờ. Kết thúc phiên tòa, các bị cáo đã bị tuyên với mức án thích đáng. Tuy nhiên, phần lớn số vàng lậu khi đã qua tay cá nhân thì không còn cơ sở pháp lý để thu hồi.

Từ vụ việc này, nhiều chuyên gia cũng đưa ra nhận định, sau khi vàng lậu đã vào thị trường dân sự thì gần như không thể truy vết, bởi không có cơ sở để yêu cầu cá nhân chứng minh nguồn gốc tài sản. Hệ thống giám sát hóa đơn tài chính hiện hành không bao phủ giao dịch cá nhân.

Giao dịch lớn – kiểm soát bằng niềm tin

Theo các chuyên gia pháp lý, hiện không có văn bản nào buộc cá nhân phải kê khai, xuất trình hóa đơn khi mua bán vàng. Nghị định 24/2012/NĐ-CP chỉ điều chỉnh các tổ chức kinh doanh vàng, hoàn toàn không chạm đến giao dịch dân sự.

Luật Dân sự 2015 cho phép mua bán tài sản bằng thỏa thuận miệng, không ràng buộc chứng từ. Cơ chế này tưởng như thuận tiện, nhưng lại tạo điều kiện để “rửa sạch” tài sản lậu. Nhiều tiệm vàng nhỏ không ghi hóa đơn, giao dịch bằng tiền mặt, doanh thu thật không được ghi nhận, khiến vàng không rõ nguồn gốc dễ dàng hòa vào thị trường hợp pháp.

Một chuyên gia nhận định với Diễn đàn Doanh nghiệp, với đặc tính ẩn danh và dễ thanh khoản, vàng đang trở thành tài sản lý tưởng để giấu dòng tiền. Nhưng hiện pháp luật lại đang để tự do như một loại tài sản cá nhân bình thường.

Phải viết lại khung pháp lý cho giao dịch vàng cá nhân

Về nội dung này, luật sư Lê Thị Nhung – Giám đốc Công ty Luật L&A Legal Experts cho biết, việc để các giao dịch vàng giữa cá nhân với cá nhân nằm ngoài mọi kiểm soát là một “điểm trũng pháp lý” rất nguy hiểm, bởi vàng không chỉ là một loại hàng hóa đặc thù mà còn là công cụ tài chính có rủi ro cao.

“Trong mọi giao dịch tài sản có giá trị lớn như bất động sản, xe cộ hay cổ phiếu, người dân đều phải thực hiện kê khai, sang tên, thậm chí nộp thuế. Nhưng riêng với vàng, dù là giao dịch hàng trăm triệu đồng, pháp luật lại cho phép “thỏa thuận bằng miệng”, thanh toán tiền mặt. Đó là lỗ hổng cần bịt ngay”.

Theo bà Nhung, trong khi Nhà nước siết chặt hóa đơn điện tử, truy vết giao dịch ngân hàng để kiểm soát thuế và chống rửa tiền, thì vàng lại đang được lưu hành song song như một “ngoại lệ bất hợp lý”.

“Đã đến lúc phải ban hành quy định bắt buộc đối với giao dịch vàng cá nhân có giá trị lớn, ví dụ từ 30 triệu đồng trở lên phải có chứng từ, hoặc buộc thông qua sàn vàng số được Nhà nước cấp phép. Nếu không xác lập được cơ chế hậu kiểm, vàng lậu sẽ mãi có một “lối thoát” rất hợp pháp – chính là giao dịch dân sự”.

Đồng quan điểm, luật sư Tạ Anh Tuấn – Giám đốc Công ty Luật Emme Law cũng cho rằng, để giải quyết tận gốc vấn đề, cần viết lại toàn bộ khung pháp lý liên quan đến quản lý thị trường vàng, trong đó bổ sung nghĩa vụ pháp lý cho cá nhân sở hữu và giao dịch vàng, điều đang hoàn toàn bị bỏ ngỏ.

“Hiện nay, cá nhân không có nghĩa vụ chứng minh nguồn gốc vàng. Nhưng khi tài sản ấy được dùng để góp vốn, chuyển nhượng, cầm cố, hoặc làm phát sinh thu nhập thì Nhà nước hoàn toàn không thể truy nguyên dòng tiền. Đó là mảnh đất lý tưởng cho hành vi rửa tiền, chuyển tài sản xuyên biên giới”, vị chuyên gia nói và nhấn mạnh: ngoài việc sửa đổi Nghị định 24/2012/NĐ-CP, Chính phủ cần kiến nghị Quốc hội sửa cả Luật Dân sự theo hướng tái định nghĩa “tài sản có giá trị chịu giám sát”, đồng thời bổ sung vàng vào nhóm tài sản bắt buộc kê khai khi giao dịch vượt ngưỡng.

“Nếu không có giới hạn pháp lý và công cụ theo dõi, vàng sẽ tiếp tục là công cụ tài chính nằm ngoài hệ thống quản trị quốc gia. Điều đó không chỉ khiến Nhà nước thất thu thuế, mà còn làm méo mó cấu trúc thị trường, tạo bất công giữa doanh nghiệp tuân thủ và cá nhân lách luật”, luật sư Tạ Anh Tuấn bày tỏ.

Với phân tích của các luật sư có thể thấy, từ một tài sản tích lũy, vàng đang trở thành mắt xích nguy hiểm nếu tiếp tục nằm ngoài ràng buộc pháp lý. Khi luật chưa kịp khép lại những khoảng trống, thì thị trường đã kịp mở vô số ngõ lách. Và trong im lặng, từng lượng vàng không hóa đơn đang tiếp tục len vào hệ thống, hợp pháp hóa giá trị, vô hiệu hóa chính sách và xóa nhòa ranh giới giữa dòng tiền minh bạch và bất minh.

Và khi vàng đã thoát khỏi mọi kiểm soát pháp lý thông qua giao dịch dân sự, điều gì đang chờ ở phía sau? Không dừng lại ở việc hợp pháp hóa dòng vàng lậu, hệ thống tiệm vàng nhỏ lẻ còn đang trở thành nơi “tái sinh” cho hàng hóa không hóa đơn, biến trốn thuế thành một dạng hợp pháp nửa vời, bằng chính những quyển sổ tay và hóa đơn quay vòng.

Trong kỳ tới của loạt bài “Mật đạo vàng lậu”, chúng tôi sẽ tiếp tục đi sâu vào các chiêu thức hợp thức hóa, né thuế qua hệ thống kinh doanh vàng tự phát: khi từng giao dịch không ghi nhận là doanh thu, từng phiếu thu không phản ánh đúng bản chất kinh doanh, và khi hệ thống thuế nhà nước chỉ còn là tấm rèm đứng nhìn bên ngoài dòng chảy thật sự của tài sản.

***

Mật đạo vàng lậu – Kỳ 3: Lưới thuế bị xuyên thủng

Nguyễn Giang • 25/04/2025 04:15

Không hóa đơn, không truy xuất, không trách nhiệm thuế, những thỏi vàng lậu vô danh được “rửa sạch” bằng tờ phiếu nội bộ và dòng tiền mặt âm thầm.

LTS: Sau khi đi dọc biên giới vàng lậu ở Kỳ 1 và bóc tách khoảng trống pháp lý trong giao dịch dân sự ở Kỳ 2, loạt bài “Mật đạo vàng lậu” bước vào điểm thắt tài chính quan trọng: lưới thuế bị xuyên thủng.

Đây không còn là chuyện thất thu ngân sách thuần túy. Mỗi giao dịch không hóa đơn, mỗi lần doanh thu bị giấu nhẹm là một lần cơ chế kiểm soát nhà nước bị vô hiệu hóa. Những tiệm vàng nhỏ, nơi tưởng chừng chỉ phục vụ nhu cầu người dân lại đang trở thành điểm đến lý tưởng để vàng lậu “rũ bụi đường biên”, khoác lên lớp áo giao dịch hợp pháp.

Tình trạng hợp thức hóa vàng không rõ nguồn gốc qua hệ thống tiệm vàng lẻ, kèm theo chiêu thức quay vòng hóa đơn, kê khai doanh thu ảo và sử dụng hộ kinh doanh thuế khoán… đang tạo nên một tầng tài chính ngầm không bị ràng buộc nhưng lại có ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thống thuế, hệ thống ngân hàng và cả sự công bằng thể chế.

Khi vàng lậu gặp “điểm mù” thuế vụ

Trong khi nhiều quốc gia đã đưa vàng vào diện kiểm soát nghiêm ngặt như ngoại tệ, tại Việt Nam, không ít tiệm vàng vẫn vận hành theo mô hình bán lẻ truyền thống, tức giao dịch tiền mặt, không hóa đơn, không truy vết.

Theo phản ánh từ cơ quan thuế và các phương tiện truyền thông, tình trạng các cơ sở kinh doanh vàng không xuất hóa đơn cho giao dịch nhỏ lẻ vẫn diễn ra phổ biến, gây khó khăn trong công tác quản lý và kiểm soát thuế. Một số hộ kinh doanh còn kê khai doanh thu dưới mức chịu thuế thực tế để né thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế giá trị gia tăng.

Về bản chất, đây là một mắt xích quan trọng giúp vàng không rõ nguồn gốc “tái sinh” thành hàng hóa lưu thông nội địa. Như vậy, thay vì bị kiểm soát, vàng không hóa đơn được tiêu thụ hợp pháp chỉ bằng một phiếu ghi tay hoặc hóa đơn nội bộ tự in, thứ không có giá trị pháp lý về thuế.

Những mắt lưới rách

Trên thực tế, nhiều cơ sở kinh doanh vàng tại các địa phương vẫn hoạt động dưới hình thức hộ kinh doanh cá thể, kê khai thuế theo phương pháp khoán. Đây là hình thức quản lý thuế áp dụng với nhóm doanh nghiệp siêu nhỏ, dựa trên mức doanh thu ước tính, không bắt buộc lập hóa đơn cho từng giao dịch.

Điều này dẫn đến nghịch lý: một tiệm vàng bán hàng tỷ đồng mỗi ngày nhưng vẫn nộp thuế như một cửa hàng quần áo nhỏ. Trong một số báo cáo nội bộ, ngành thuế từng ghi nhận nhiều hộ kinh doanh vàng kê khai doanh thu chỉ khoảng 50 đến 70 triệu đồng/tháng, trong khi dòng tiền thực tế luân chuyển lên tới hàng chục tỷ đồng mỗi năm.

Không ai kiểm soát được lượng vàng không rõ nguồn gốc đã được tiêu thụ hợp thức qua hình thức này. Cũng không thể xác minh được nguồn gốc nếu cả bên bán lẫn bên mua đều không lưu giữ hóa đơn, điều kiện tối thiểu để thực hiện hậu kiểm.

Một số cơ sở kinh doanh vàng từng bị phát hiện sử dụng hóa đơn không phản ánh đúng thực tế giao dịch, như lập một hóa đơn rồi dùng lại dưới dạng bản sao cho nhiều khách hàng khác nhau. Đây là thủ thuật giúp hợp thức hóa giao dịch không chứng từ, đồng thời gây khó khăn cho công tác kiểm tra thuế.

Pháp lý bị vô hiệu hóa, ngân sách bị rò rỉ

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, luật sư Nguyễn Đức Biên – Giám đốc Công ty Luật Đại La cho rằng: “Hộ kinh doanh khoán đang trở thành vùng miễn nhiễm thuế vụ. Cơ sở khai báo tự nguyện, không buộc chứng từ, không định danh khách hàng. Tức là nhà nước đã chấp nhận vận hành một nền tài chính phi kiểm soát trong lĩnh vực có giá trị lớn”.

Theo ông Biên, việc buộc phải áp dụng hóa đơn điện tử với mọi giao dịch từ 20 triệu đồng trở lên là đúng hướng, nhưng cần thêm chế tài cụ thể: “Không thể chỉ yêu cầu, phải có cơ chế hậu kiểm định kỳ, tạm đình chỉ nếu có dấu hiệu trốn thuế hoặc giao dịch không rõ nguồn”.

Đồng quan điểm, luật sư Tạ Anh Tuấn – Giám đốc Công ty Luật Emme Law phân tích: “Không chỉ là vấn đề ngân sách. Nếu không kiểm soát được đầu vào của vàng, tức không biết vàng từ đâu đến, ai là người bán thì cả hệ thống ngân hàng, thị trường tài chính, đến chống rửa tiền đều bị vô hiệu hóa”.

Ông Tuấn đề xuất cần tách riêng ngành kinh doanh vàng thành lĩnh vực rủi ro cao, đưa vào diện hậu kiểm đặc biệt, tương tự mô hình giám sát tài sản có nguy cơ rửa tiền.

Trong những năm gần đây, một số doanh nghiệp lớn trong lĩnh vực vàng – đá quý đã bị cơ quan thuế truy thu và xử phạt với số tiền hàng tỷ đồng. Những vụ việc này phần nào cho thấy cơ quan chức năng đang tăng cường kiểm tra và xử lý hành vi kê khai chưa đúng doanh thu trong ngành.

Mỗi lượng vàng không rõ nguồn gốc được tiêu thụ mà không có hóa đơn là một dòng tiền trốn thoát khỏi hệ thống thuế. Và mỗi người dân không yêu cầu hóa đơn khi mua vàng cũng đang góp phần duy trì những lỗ hổng khiến ngân sách thất thu, vốn có thể được dùng cho bệnh viện, trường học và các công trình dân sinh thiết yếu.

Nhưng hệ lụy không dừng lại ở đó. Khi thuế bị lách, truy vết bị cắt và dòng tiền mờ được tiếp sức, vàng không còn đơn thuần là tài sản trú ẩn. Nó trở thành công cụ lý tưởng để che giấu tài sản bất minh, rửa tiền xuyên biên giới và thao túng tài chính ngầm, như một tấm áo choàng sạch sẽ cho những dòng tiền dơ bẩn.

Những hành vi ấy, tưởng chừng xa vời, nhưng lại bắt đầu từ chính một giao dịch vàng không hóa đơn tại góc phố.

Ở kỳ sau của loạt bài, chúng tôi sẽ bóc tách cách vàng đang được sử dụng như hệ quy chiếu cho dòng tiền đen và những lỗ hổng trong cơ chế giám sát rửa tiền bằng vàng.

***

Mật đạo vàng lậu – Kỳ 4: Vết trượt pháp lý thành hành lang rửa tiền

Nguyễn Giang • 27/04/2025 04:00

Tính ẩn danh của vàng cùng kẽ hở pháp luật đang mở đường cho những dòng tiền bẩn xuyên biên giới, đẩy thị trường vào nguy cơ thành “hành lang rửa tiền”.

Không phải mọi giao dịch vàng đều vô hại. Ngay sau khi phơi bày những chuyến vận chuyển vàng không khai báo, những vùng xám trong giao dịch dân sự và những lỗ thủng thuế khóa, loạt bài Mật đạo vàng lậu tiếp tục ghi nhận những rủi ro pháp lý tiềm ẩn lớn hơn.

Nhiều ý kiến chuyên gia cho rằng vàng đang bị lợi dụng như một công cụ trung gian để chuyển hóa dòng tiền không rõ nguồn gốc. Trong bối cảnh pháp luật hiện hành chưa kịp cập nhật theo diễn biến thị trường, sự thiếu kiểm soát với tài sản mang tính ẩn danh cao như vàng có thể dẫn đến nguy cơ hình thành các “hành lang rửa tiền” xuyên biên giới.

“Vỏ bọc” hoàn hảo của dòng tiền “đen”

Nhiều chuyên gia tài chính – ngân hàng nhận định, vàng là tài sản có khả năng “chống truy vết” cao do không yêu cầu tài khoản ngân hàng, không cần hóa đơn điện tử và không bắt buộc khai báo danh tính chủ sở hữu trong nhiều giao dịch.

Với giá trị cao và kích thước nhỏ, vàng dễ vận chuyển, tích trữ và luân chuyển qua biên giới. Theo ghi nhận của cơ quan điều tra, các nhóm thu mua vàng bằng tiền mặt trong nước có thể vận chuyển ra nước ngoài bằng hình thức xách tay cá nhân hoặc giấu trong hành lý, kiện hàng. Khi ra khỏi lãnh thổ Việt Nam, số vàng này được quy đổi thành ngoại tệ và đưa vào các kênh đầu tư hợp pháp như bất động sản, cổ phiếu, hoặc tài sản số.

Tại cửa khẩu Móng Cái (Quảng Ninh), giữa tháng 4/2025 vừa qua, lực lượng chức năng phát hiện đối tượng Phạm Thị Vân Anh (SN 1984) vận chuyển trái phép 4kg vàng qua biên giới, không khai báo hải quan. Trường hợp này được cơ quan chức năng xử lý theo quy định về vi phạm hải quan, song cũng đặt ra nhiều câu hỏi về mục đích luân chuyển lượng tài sản lớn bằng hình thức không chính thức.

Dù chỉ là một vụ việc vận chuyển cá nhân, theo các chuyên gia, những lượng vàng như vậy nếu được vận hành lặp lại có thể trở thành mắt xích trong chuỗi dòng tiền khó kiểm soát.

Trước đó, tháng 10/2020, Công an tỉnh An Giang đã triệt phá đường dây vận chuyển 51kg vàng lậu từ Campuchia vào Việt Nam, do đối tượng Nguyễn Thị Kim Hạnh (tức “Mười Tường”) tổ chức. Kết quả điều tra cho thấy số vàng được hợp thức hóa qua hệ thống tiệm vàng trong nước, từ đó quy đổi thành tiền sạch. Vụ việc sau đó được TAND tuyên án 23 năm tù đối với đối tượng cầm đầu.

Theo phân tích từ giới chuyên gia tài chính, các vụ việc như trên cho thấy vàng hoàn toàn có thể trở thành trung gian giúp hợp thức hóa dòng tiền không rõ nguồn gốc. Một thị trường hàng trăm nghìn tỷ nhưng lại vận hành trong bóng tối, đó là nghịch lý lớn nhất của thị trường vàng hiện nay.

Luật chưa gọi tên vàng

Đáng chú ý, Luật Phòng chống rửa tiền chưa đưa vàng vào nhóm “tài sản phải giám sát đặc biệt”, đồng nghĩa với việc các giao dịch vàng, kể cả giá trị lớn, hiện không nằm trong diện báo cáo bắt buộc hoặc kiểm tra hậu giao dịch.

Theo luật sư Tạ Anh Tuấn – Giám đốc Công ty Luật Emme Law, việc Luật Phòng chống rửa tiền sửa đổi năm 2022 chưa đưa vàng vào danh mục “tài sản phải giám sát đặc biệt” là một lỗ hổng lớn trong bối cảnh giao dịch vàng tại Việt Nam đang gia tăng cả về quy mô lẫn tính chất phi chính thức.

“Luật hiện nay mới chỉ siết chặt đối với tiền tệ, tài khoản ngân hàng, bất động sản và chứng khoán, nhưng lại bỏ ngỏ vàng, một loại tài sản có giá trị cao, khả năng luân chuyển dễ dàng và ẩn danh gần như tuyệt đối. Khi các giao dịch vàng không bị giới hạn giá trị, không yêu cầu khai báo, cũng không có cơ chế hậu kiểm, thì cơ hội để dòng tiền bất minh được “tẩy trắng” qua vàng là rất lớn,” luật sư Tuấn phân tích.

Đồng thời, ông Tuấn cũng nhấn mạnh, trong các hệ thống tài chính quốc tế hiện đại, vàng luôn được xếp vào nhóm tài sản rủi ro cao và bị yêu cầu khai báo giao dịch vượt ngưỡng, nhằm hạn chế nguy cơ dòng tiền phi pháp xâm nhập thị trường hợp pháp. “Nếu Việt Nam không sớm bổ sung vàng vào khung pháp lý giám sát, không thiết lập cơ chế kiểm soát giao dịch vàng có giá trị lớn, thì sẽ rất khó phòng ngừa rửa tiền, thao túng tài sản và mất kiểm soát thị trường tài chính trong tương lai”, luật sư Tạ Anh Tuấn lưu ý.

Tại nhiều quốc gia như Hoa Kỳ, bất kỳ giao dịch vàng nào trị giá từ 10.000 USD trở lên đều phải khai báo với cơ quan chuyên trách. Một số nước châu Âu quy định ngưỡng báo cáo bắt buộc từ 5.000 euro.

Điều này cho thấy, so với nhiều nước phát triển, cơ chế kiểm soát vàng tại Việt Nam vẫn còn nhiều khoảng trống đáng lưu tâm. Trong khi đó, Việt Nam chưa có cơ chế giới hạn giá trị, cũng không yêu cầu khai báo đối với các giao dịch giữa cá nhân.

Trên thực tế, việc giao dịch vàng không cần hóa đơn, chứng từ hay định danh người mua – bán là một trong những lý do khiến nhiều dòng tiền có thể đi qua kênh này mà không để lại dấu vết.

Một chuyên gia trong lĩnh vực ngân hàng cho rằng, trong bối cảnh các giao dịch tài sản khác như chuyển khoản, bất động sản, thậm chí tài sản số đều đã có khung kiểm soát tương đối rõ, thì việc vàng vẫn “ẩn thân” ngoài hệ thống là một rủi ro lớn về mặt quản trị dòng tiền.

Ở góc độ vĩ mô, nhiều ý kiến cảnh báo rằng, nếu vàng tiếp tục được lưu thông mà không chịu giám sát như tài sản tài chính, nguy cơ thất thu thuế, thao túng giá thị trường, và rửa tiền thông qua tài sản kim loại quý là điều khó tránh khỏi. Không thể xây dựng một hệ thống tài chính minh bạch nếu vẫn tồn tại những kênh vận động tài sản ngầm như vàng. Sớm hay muộn, những “dòng chảy ngầm” này sẽ tác động ngược lại nền kinh tế chính thống.

Theo luật sư Lê Thị Nhung – Giám đốc Công ty Luật L&A Legal Experts, vàng là một trong những tài sản đặc thù nhất trong hệ thống tài chính vì tính ẩn danh, giá trị cao và khả năng luân chuyển dễ dàng.

“Khác với bất động sản, tài khoản ngân hàng hay chứng khoán, vốn đều có hệ thống xác thực chủ sở hữu và lưu trữ thông tin giao dịch, vàng gần như không để lại dấu vết định danh. Khi một giao dịch vàng không yêu cầu hóa đơn, không truy xuất nguồn gốc, thì trong trường hợp phát sinh tố tụng, ví dụ tranh chấp dân sự, điều tra hình sự hoặc xử lý tài sản rửa tiền – các cơ quan chức năng sẽ rất khó xác định chủ thể, dòng chảy tài sản, cũng như truy thu thuế, xử lý hành vi vi phạm”, bà Nhung phân tích.

Cũng theo luật sư Lê Thị Nhung, với thực trạng hiện nay, nếu không xây dựng được cơ chế giám sát giao dịch vàng minh bạch, Việt Nam sẽ khó ngăn chặn nguy cơ vàng trở thành “kênh trung chuyển dòng tiền bẩn”, đồng thời phải đối mặt với rủi ro quốc tế về kiểm soát tài chính và phòng chống rửa tiền.

Nếu không viết lại luật chơi, thị trường sẽ tiếp tục bị thao túng bởi những bàn tay vô hình. Một trật tự pháp lý mới là điều kiện tiên quyết để minh bạch hóa thị trường vàng, nơi mọi dòng tiền phải có danh tính, mọi tài sản phải có trách nhiệm, và mọi giao dịch phải nằm trong tầm giám sát của luật pháp.

Còn nữa…

***

Mật đạo vàng lậu – Kỳ cuối: Viết lại “luật chơi” để minh bạch thị trường

Nguyễn Giang • 28/04/2025 04:00

Những khe hở pháp lý đã và đang tạo điều kiện cho vàng lậu và dòng tiền bẩn “luồn lách”. Đã đến lúc cần một khung pháp lý mới, minh bạch và chặt chẽ hơn…

LTS: Sau khi chỉ ra những mắt xích đứt gãy từ dòng chảy không lý lịch, vùng xám giao dịch dân sự, lưới thuế bị xuyên thủng cho đến hành lang rửa tiền, loạt bài Mật đạo vàng lậu khép lại bằng một vấn đề căn cơ: Thị trường vàng sẽ tiếp tục “chảy ngầm” hay sẽ được đưa ra ánh sáng, phụ thuộc vào việc chúng ta có đủ dũng khí và quyết tâm viết lại luật chơi hay không.

Luật chơi cũ – Những lỗ thủng lớn

Thực trạng vận hành thị trường vàng tại Việt Nam cho thấy nhiều điểm tương đồng với các “vùng trũng pháp lý”: dòng tài sản có giá trị cao nhưng vận động tự do, không khai báo, không kiểm soát chặt chẽ. Từ dòng chảy vàng không lý lịch, những giao dịch dân sự tự do ngoài hệ thống tài chính chính thức, đến sự xuyên thủng lưới thuế và nguy cơ rửa tiền qua vàng, các kỳ báo trước đã khắc họa rõ những lỗ hổng đang hiện hữu.

Điểm chung dễ nhận thấy là phần lớn quy định pháp lý hiện hành vẫn còn tư duy coi vàng như một loại hàng hóa đơn thuần, thay vì nhận diện nó là một tài sản tài chính mang rủi ro cao. Sự thiếu cập nhật này khiến cho vàng thoát khỏi tầm kiểm soát chặt chẽ của hệ thống phòng chống rửa tiền.

Trong khi các giao dịch bất động sản, tài khoản ngân hàng, chứng khoán đã buộc phải xác thực chủ thể, áp dụng các cơ chế giám sát dòng tiền và truy vết giao dịch, thì vàng lại đang lưu thông trong môi trường gần như “vô hình”. Người bán, người mua có thể trao đổi giá trị lớn chỉ bằng một cái bắt tay, không cần hoá đơn, không cần hợp đồng, không để lại bất kỳ dấu vết nào về nguồn gốc hay chủ sở hữu.

Một thị trường giá trị hàng trăm nghìn tỷ đồng nhưng vận hành như một “chợ đen hợp pháp”. Đó là nghịch lý lớn nhất, đồng thời cũng là nguy cơ tiềm ẩn cho sự ổn định của hệ thống tài chính quốc gia.

Cảnh báo những hệ lụy hiện hữu

Theo đánh giá của một chuyên gia tài chính – ngân hàng, nếu dòng tiền ngầm tiếp tục luân chuyển tự do qua vàng mà không có sự giám sát, Việt Nam có thể đối mặt với nguy cơ hình thành một hệ thống tài chính song song, vận hành ngoài tầm kiểm soát chính thức. Khi đó, không chỉ thất thu thuế nhà nước, mà nguy cơ mất kiểm soát dòng vốn, mất ổn định tiền tệ và chịu rủi ro bị xếp hạng thấp về chỉ số minh bạch tài chính toàn cầu là điều khó tránh khỏi.

Chuyên gia này cũng cảnh báo, một khi thị trường tài sản ngầm đủ lớn, nó sẽ tạo áp lực đẩy lạm phát, làm méo mó cơ cấu tín dụng và làm tăng chi phí kiểm soát tài chính của Nhà nước. Vàng, với đặc tính “ẩn danh hóa dòng tiền”, nếu không bị kiểm soát, sẽ trở thành cánh cửa ngầm cho dòng vốn phi pháp xâm nhập sâu vào nền kinh tế.

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp ở góc nhìn pháp lý, luật sư Nguyễn Đức Biên – Giám đốc Công ty Luật Đại La cho rằng, lỗ hổng lớn nhất hiện nay là Luật Phòng chống rửa tiền sửa đổi năm 2022 đã không đưa vàng vào danh mục tài sản phải giám sát đặc biệt.

“Luật hiện hành mới siết đối với tiền, tài khoản ngân hàng, bất động sản, chứng khoán, nhưng bỏ trống vàng, tài sản có giá trị cao và ẩn danh gần như tuyệt đối. Điều này tạo ra một “hành lang trống”, nơi dòng tiền bất hợp pháp có thể hợp thức hóa dễ dàng mà cơ quan chức năng không thể truy vết hoặc ngăn chặn hiệu quả”, luật sư Biên nói, đồng thời cũng nhấn mạnh, trong hệ thống tài chính quốc tế, vàng luôn nằm trong diện tài sản rủi ro cao, được áp dụng ngưỡng khai báo giao dịch lớn (như tại Hoa Kỳ, giao dịch vàng trên 10.000 USD phải báo cáo FinCEN).

“Nếu Việt Nam tiếp tục duy trì việc thả nổi giao dịch vàng mà không có cơ chế kiểm soát, khả năng bị các tổ chức quốc tế như FATF (Lực lượng đặc nhiệm tài chính về chống rửa tiền – PV) đưa vào diện giám sát đặc biệt về rửa tiền là điều hoàn toàn có thể xảy ra”, luật sư Nguyễn Đức Biên cảnh báo.

Minh bạch hóa giao dịch vàng – Đòi hỏi không thể trì hoãn

Không chỉ lỗ hổng về kiểm soát giao dịch, Việt Nam hiện cũng chưa có cơ chế truy xuất nguồn gốc đối với vàng lưu thông nội địa. Việc một thỏi vàng bán ra thị trường có xuất xứ từ đâu, đã trải qua những giao dịch nào, hoàn toàn không được lưu trữ, quản lý hoặc định danh như các tài sản tài chính khác.

Theo phân tích của luật sư Lê Thị Nhung – Giám đốc Công ty Luật L&A Legal Experts, đây chính là điểm yếu chí tử nếu Việt Nam muốn xây dựng hệ thống tài chính minh bạch.

“Vàng hiện tại không buộc phải có hóa đơn truy xuất nguồn gốc, không cần khai báo giao dịch vượt ngưỡng, không yêu cầu xác thực chủ thể. Điều này khiến cho vàng trở thành tài sản “ẩn thân” lý tưởng cho các dòng tiền bất hợp pháp. Trong các tranh chấp dân sự, điều tra hình sự liên quan đến tài sản, việc chứng minh quyền sở hữu vàng sẽ cực kỳ khó khăn, thậm chí bất khả thi nếu giao dịch không để lại bất kỳ hồ sơ xác thực nào”, luật sư Nhung phân tích.

Đồng thời nữ luật sư cũng cảnh báo rằng, nếu tiếp tục để vàng đứng ngoài khung pháp luật kiểm soát dòng tài sản rủi ro cao, Việt Nam sẽ bị xếp vào nhóm quốc gia có chỉ số phòng chống rửa tiền thấp, ảnh hưởng nghiêm trọng đến xếp hạng tín nhiệm quốc gia, môi trường đầu tư và khả năng tiếp cận vốn quốc tế.

Theo luật sư Nhung, để chặn đứng nguy cơ này, cần sớm bổ sung vàng vào diện tài sản phải giám sát trong Luật Phòng chống rửa tiền. Đồng thời, áp dụng ngưỡng khai báo bắt buộc cho giao dịch vàng lớn, quy định nghĩa vụ lưu giữ hồ sơ giao dịch của các doanh nghiệp kinh doanh vàng, và thiết lập hệ thống kiểm tra đột xuất đối với dòng chảy tài sản vàng.

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp ở góc độ xây dựng chính sách, nhiều chuyên gia cũng cho rằng đã đến lúc Việt Nam cần mạnh dạn “viết lại luật chơi” cho thị trường vàng: từ việc coi vàng là một mặt hàng thông thường, sang việc quản lý vàng như một tài sản tài chính đặc thù, yêu cầu minh bạch hóa, kiểm soát giao dịch, và giám sát nguồn gốc.

Nếu không làm được điều đó, thị trường vàng sẽ tiếp tục vận hành như một dòng chảy ngầm đầy rủi ro, len lỏi qua mọi khe hở luật pháp và hệ thống kiểm soát tài chính quốc gia.