Đề xuất để giải quyết vấn đề này là: Thứ nhất, dù nhà nước đã có quyết định phải thống nhất toàn quốc sử dụng một bộ sách giáo khoa (SGK) vào năm học 2026-2027 nhưng việc tiến hành còn chưa có những việc làm cụ thể, tất cả vẫn đang dừng ở mức là bàn phương án thực hiện. Cần phải quyết liệt và rõ ràng hơn trong việc thực thi.

Cả nước phải dùng chỉ 1 bộ SGK mà Bộ Giáo dục quyết định để dùng. Chẳng có lý do gì mà học sinh mỗi nơi lại dùng 1 bộ sách khác nhau. Hai em học 2 bộ SGK khác nhau, đó là phân biệt và kỳ thị. That’s stupid! Ngay cả nước tự do như Mỹ cũng chỉ dùng 1 bộ SGK cho cả nước. Nhiều người có thể in bộ sách chuẩn đó để bán, nhưng nội dung đều phải chỉ là 1 bộ nội dung. Đó là tự do cạnh tranh kinh tế, trong khuôn khổ chính đáng.

Thứ hai, khi chỉ có 1 bộ nội dung SGK, học sinh sẽ không viết vào sách, để có thể bán lại cho học sinh năm sau. 

Nguyễn Bảo Ngọc

Sách giáo khoa dùng một lần – Lãng phí đến bao giờ?

Dung Nhi • 22/08/2025 – 06:36

HNM – Cứ đến mùa tựu trường, xen lẫn niềm vui chuẩn bị năm học mới là nỗi lo lắng của nhiều phụ huynh khi phần lớn sách giáo khoa từ năm trước không thể sử dụng lại do học sinh đã làm bài tập trắc nghiệm, trả lời câu hỏi trực tiếp vào sách.

Câu chuyện “sách dùng một lần” đã được đề cập nhiều năm nay và ngày càng bộc lộ sự lãng phí lớn.

Chỉ còn hơn 10 ngày nữa là năm học mới 2025-2026 bắt đầu. Nhưng thay vì tận dụng lại sách cũ của các anh chị khóa trước, nhiều phụ huynh thêm nỗi lo khi con em mình phải mua sách giáo khoa mới, do nhiều quyển sách không thể tái sử dụng. Nguyên nhân thứ nhất là do cơ chế hiện nay cho phép từng trường, thậm chí mỗi lớp có thể lựa chọn một trong 3 bộ sách khác nhau gồm: Kết nối tri thức với cuộc sống, Chân trời sáng tạo, Cánh Diều. Điều này khiến việc tặng sách cũ cho học sinh khóa sau gần như không có ý nghĩa. Hệ quả là hàng loạt bộ sách chỉ được sử dụng một lần rồi vứt bỏ.

Như trường hợp gia đình chị Nguyễn Thùy Trang (phường Phú Diễn) có con gái vừa học hết lớp 11 tại Trường Trung học phổ thông Nguyễn Thị Minh Khai, song con trai chị học dưới một lớp ở một trường khác trên địa bàn phường lại không thể sử dụng lại sách giáo khoa của chị gái. Lý do là lớp con trai chị không dùng các bộ sách mà trường của con gái chị đã giảng dạy.

“Dù tiếc nuối với đống sách giáo khoa gần 20 quyển, tôi đành bán giấy vụn vì cho cũng không ai cần. Tôi đã nghĩ đến việc gửi sách lên cho các cháu học sinh ở vùng sâu, vùng xa nhưng không biết trường các cháu có dạy giáo trình này hay không, nên cũng từ bỏ ý định đó”, chị Trang chia sẻ.

Vấn đề thứ hai khiến việc sử dụng lại nhiều cuốn sách giáo khoa là bất khả thi do những quyển sách bài tập được thiết kế kèm theo dạng bài trắc nghiệm yêu cầu học sinh điền trực tiếp vào sách. Điều bất hợp lý là nhiều trường không yêu cầu học sinh làm bài vào sách nhưng vẫn bắt buộc phụ huynh mua đủ sách bài tập. Đơn cử, ở bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống, trong sách bài tập tin học, giáo dục kinh tế và pháp luật, toán, vật lý lớp 10, 11, 12, trong 2 dạng bài được giao là trắc nghiệm và tự luận, học sinh chỉ có thể điền trực tiếp vào sách ở phần trắc nghiệm, còn phần tự luận thì vẫn phải làm vào vở.

Tương tự, ở sách bài tập giáo dục kinh tế và pháp luật lớp 11, phần trả lời trực tiếp vào sách gặp nhiều hạn chế như chữ in nhỏ, khoảng cách dòng hẹp, không đủ chỗ để học sinh viết cảm nhận, xây dựng kịch bản hay viết tiểu phẩm như yêu cầu.

Các chuyên gia giáo dục đều cho rằng, sách giáo khoa chỉ nên được thiết kế như một dạng sách hướng dẫn, việc làm bài tập phải được ghi vào vở riêng, từ đó giúp bảo quản và tái sử dụng sách cho thế hệ sau.

Những bất cập trong sử dụng sách giáo khoa khiến nhiều phụ huynh gặp áp lực khi năm học mới đến gần, đặc biệt với những gia đình khó khăn. Điều đáng nói nữa là việc người dân phải dành ngân sách mua hàng chục triệu bộ sách giáo khoa mỗi năm, trong đó nhiều cuốn không thực sự cần thiết, đã tạo ra một sự lãng phí không nhỏ. Năm học 2024-2025, cả nước có khoảng 23 triệu học sinh phổ thông, với giá trung bình mỗi bộ sách giáo khoa khoảng 300.000 đồng, tính ra, người dân đã phải tiêu tốn gần 7.000 tỷ đồng mua sách giáo khoa. Nếu sách giáo khoa được tái sử dụng, mỗi năm Việt Nam sẽ tiết kiệm được vài nghìn tỷ đồng.

Ngày 13-8, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục, Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải đã đề nghị dự thảo Luật điều chỉnh quy định phù hợp để tránh tình trạng học sinh phải viết vào sách giáo khoa khiến sách không thể tái sử dụng, gây lãng phí lớn.

Hàng triệu bộ sách chỉ sử dụng trong một năm rồi bị bỏ đi là sự lãng phí kéo dài và đáng báo động. Đã đến lúc cần thay đổi cách tiếp cận để mỗi cuốn sách thực sự trở thành hành trang tri thức bền vững, thay vì món hàng “mua rồi bỏ” mỗi năm và khiến hàng triệu gia đình phải chi tiêu một cách bất hợp lý.

***

Lãng phí những bộ sách giáo khoa chỉ dùng một lần

Thanh Quỳnh  –  Thứ hai, 26/08/2024 09:24 (GMT+7)

Theo chương trình giáo dục phổ thông mới, sách giáo khoa (SGK) có tới 3 bộ. Trong đó, mỗi trường, thậm chí mỗi lớp được tự chọn một bộ SGK khác nhau. Điều này dẫn đến tình trạng không ít bộ sách chỉ dùng một lần, sách bài tập mua nhưng không dùng.

Ma trận sách giáo khoa, sách bài tập

Sáng sớm, tại nhà sách giáo dục trên đường Trường Chinh (TP Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk), đã tấp nập người ra vào mua sách vở, đồ dùng học tập chuẩn bị cho năm học mới 2024 – 2025.

Bên giá sách lớp 10, em Nguyễn Đỗ Ánh Dương, học sinh Trường THPT ở thành phố Buôn Ma Thuột chăm chút nhìn kỹ từng cuốn sách đang cần tìm. Ánh Dương cho biết, năm nay em học 2 bộ sách (Cánh diều, Kết nối tri thức với cuộc sống). Do đó, em phải xem thật kỹ, tránh chọn nhằm sách, phải đi trả lại, tốn thời gian. Đi cùng với Ánh Dương còn có em gái Nguyễn Đỗ Trà My, năm nay lên lớp 7.

Trà My cho biết, gia đình có 4 chị em đang đi học. Ngoài Trà My, Ánh Dương, còn có chị gái đầu năm nay học lớp 12 và em trai út học lớp 3. Hôm nay chị em Ánh Dương đi chọn sách trước, thiếu gì sẽ tiếp tục mua bổ sung.

Còn theo em H’Khuyên Niê (học sinh lớp 11, Trường THPT Dân tộc nội trú Đam San, thị xã Buôn Hồ, Đắk Lắk), em học đủ 3 bộ sách. Như môn Lịch sử học bộ sách Cánh diều, môn Toán học bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống, còn môn Vật lý học bộ sách Chân trời sáng tạo. Đối với sách giáo, em H’Khuyên được cấp, còn sách bài tập, em phải tự mua.

Ông Trương Văn Băng – Giám đốc Công ty Cổ phần Sách – Thiết bị trường học Đắk Lắk – cho biết, theo chương trình giáo dục phổ thông năm 2018, một chương trình nhiều bộ sách có thuận lợi nhưng cũng không ít khó khăn cho việc lựa chọn sách của phụ huynh, học sinh bởi mỗi trường, thậm chí mỗi lớp là một bộ sách khác nhau. Có trường hợp học tới 3 bộ sách khiến không ít phụ huynh, học sinh lúng túng, chọn không đúng sách. Do đó, nhà sách phải bố trí 1 phòng đổi trả sách.

Nhiều phụ huynh, học sinh khi đi mua sách phải mang theo danh sách. Còn nhân viên nhà sách phải nắm rõ bộ sách của từng trường, thậm chí từng lớp để chọn giúp sách cho phụ huynh, học sinh. Có như vậy mới góp phần hạn chế việc mua nhầm, phải mang đi đổi tốn thời gian, công sức.

“Mỗi tỉnh lựa chọn 1 bộ sách khác nhau, môn học khác nhau. Có môn tỉnh này học sách Cánh diều nhưng tỉnh khác học sách Kết nối tri thức với cuộc sống, tỉnh khác nữa lại học sách Chân trời sáng tạo. Do đó, các nhà sách gặp khó trong việc trao đổi sách, dẫn đến thiếu sách cục bộ” – ông Bằng cho biết thêm.

Những bộ sách chỉ dùng một lần hoặc không dùng

Bà Nguyễn Thị Luyến (TP Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk) cho biết, con út của tôi năm nay lên lớp 9. Trước kia, bộ SGK không thay đổi, nên đứa trước học xong để cho đứa sau, thậm chí để cho con cháu hoặc gia đình nào cần. Thế nhưng, bây giờ thì khác, bộ sách lớp 8 mà bà sắm cho đứa con út học năm ngoái, nay vẫn để nguyên vì không thể cho ai.

“Các cháu ở dưới huyện nhiều nhưng không thể lấy sách của con tôi để học. Vì bộ sách của trường các cháu khác trên này khác. Ngược lại, con nhà tôi cũng không thể học lại sách của ai vì năm nay lớp 9 học theo chương trình khác. Theo tôi, bộ SGK mà chỉ dùng một lần là lãng phí” – bà Luyến thông tin.

Không riêng SGK, nhiều sách bài tập cũng trong tình trạng tương tự. Em H’Nhi Byă – một học sinh lớp 10 ở huyện Cư M’gar – cho biết, môn học nào cũng có sách bài tập. Do đó, năm học vừa qua, em sắm đầy đủ cả bộ. Tuy nhiên, tỉ lệ sách bài tập được dùng khá ít, thậm chí có môn không đụng đến như môn Toán, môn Công nghệ… vì giáo viên thường in bài tập ra giấy để học sinh làm.

“Để tránh lãng phí, năm học này, em sẽ chọn lọc, không mua đầy đủ sách bài tập. Môn học nào thầy cô yêu cầu, em mới mua. Như thế em tiết kiệm được tiền, tránh mua không dùng, lãng phí” – em H’Nhi chia sẻ.

Năm học 2024 – 2025, riêng lớp 12 của tỉnh Đắk Lắk đã có 51 SGK của 3 bộ sách. Theo chương trình mới năm nay, lớp 12 học có tới 6 tổ hợp. Điều này đồng nghĩa với việc bộ sách của mỗi trường, thậm chí mỗi lớp sẽ khác nhau. Do đó, việc học lại SGK sẽ gặp khó khăn.

Với cách làm như vậy, những gia đình khá giả, việc mua sách mới cho con có thể không áp lực. Thế nhưng, với những gia đình kinh tế eo hẹp, gia đình nhiều con cái trong độ tuổi đi học, đặc biệt là người đồng bào dân tộc thiểu số thì đây lại thành gánh nặng trong dịp đầu năm học.